Του Νίκου Παπακωνσταντίνου
«Αστέρι είναι το όνομα της ιδιωτικής μου μονής. Ο Παύλος κι εγώ την ανακαλύψαμε σ’ έναν περίπατο μας, στα μισά του δρόμου προς τον Υμηττό. Ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος ερειπωμένη. Κατσίκες έκαναν τον περίπατο τους, μασουλώντας την ξερή χλόη του μικρού περίβολου. Ερωτεύτηκα αμέσως αυτό το μέρος και ζήτησα από τις εκκλησιαστικές αρχές να μου το παραχωρήσουν. Συμφωνήσαν και ξανάχτισα το μοναστήρι – δυο μικροσκοπικά υπνοδωμάτια κι’ ένα λουτρό. Είναι του δωδεκάτου αιώνος και διατηρεί ακόμα μερικές μισοκατεστραμμένες τοιχογραφίες από τον δέκατο έκτο αιώνα. Ένα μικρό σαλονάκι είναι η μόνη νέα προσθήκη στο παλιό κτίριο. Εδώ μπορώ και απολαμβάνω την απόλυτη μοναξιά. Βλέπω πέρα από την κοιλάδα την Ακρόπολη, τον Λυκαβηττό και, πιο μακρυά, την Πάρνηθα. Εδώ ο κόσμος ήταν σιωπηλός και η παιδική μου εμπειρία ξαναγύριζε. Τα αγριολούλουδα ήταν αλλοιώτικα, αλλ’ η ησυχία ίδια. Η δυνατή μυρωδιά του θυμαριού και οι ευγενικές μέλισσες με το βουητό τους βοηθούσαν το πνεύμα μου ν’ανυψωθή επάνω απ’ όλα τα εγκόσμια και ν’ακολουθήση μυστικά τον ήλιο που δύει στην πηγή του και τη δική μου.» Έτσι περιγράφει η Βασίλισσα Φρειδερίκη στο βιβλίο της, την σχέση της με το ησυχαστήριο της, το καταφύγιό της στον Υμηττό.
Η είσοδος της εκκλησιάς. Φωτογραφία που κατόρθωσα επιτέλους να τραβηξω, όταν μετά από αρκετές προσπάθειες βρήκα το μοναστήρι ανοικτό.
Η εκκλησία της Μονής με τους αρχαίους κίονες που στηρίζουν τον τρούλο.
Η αυλή όπως φαίνεται από το διαβατικό.
Η Μονή Αστερίου βρίσκεται στις πλαγιές του Υμηττού σε υψόμετρο 545 μέτρων. Στην θέση της υπήρχε κατά την αρχαιότητα το σημαντικό διδασκαλείο του Διοδώρου. Πίστευαν ότι την ίδρυσε κάποιος Αστέριος, επίσκοπος Αθηνών. Νεώτεροι μελετητές θεωρούν ότι το όνομα της συνδέεται με τον όσιο Λουκά «τον εκ Στειρίου» που μόνασε εδώ πριν ιδρύσει το ομώνυμο μοναστήρι της Βοιωτίας. Το «εκ Στειρίου» με παραφθορά έγινε «του Αστερίου». Αυτό συνέβη πριν το 1000μΧ, άρα η μονή είναι δύο αιώνες παλαιότερη από αυτό που θεωρούσε η Βασίλισσα Φρειδερίκη. Είναι αφιερωμένη στους Παμμέγιστους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ. Έχει τετράπλευρο φρουριακής μορφής περίβολο, δυο πτέρυγες κτιρίων και το καθολικό στη μέση της αυλής.
Κάτοψη από τον καθηγητή Α. Ορλάνδο.
Ο ναός είναι τετρακίονος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, με προσκολλημένο στην δυτική πλευρά ευρύχωρο νάρθηκα. Οι τέσσερες κίονες προέρχονται από αρχαίο κτίσμα και έχουν ιωνικά κιονόκρανα. Υπάρχουν εντοιχισμένα μάρμαρα από ανάγλυφα ή από επιτύμβιες στήλες. Στην εκκλησία είναι προσκολλημένο το κωδωνοστάσιο. Στα κτίρια της μονής υπάρχει η Τράπεζα, η Εστία, τα κελιά και ο καμαροσκεπαστός πυλώνας της εισόδου, το «διαβατικόν». Η κρήνη είναι από την εποχή της τουρκοκρατίας. Σωζόμενη επιγραφή μας πληροφορεί ότι είχε διατελέσει «Πατριαρχικόν Σταυροπήγιον», δηλαδή ανήκε στο Πατριαρχείο και είχε τα προνόμια που του είχαν παραχωρήσει οι Τούρκοι, να μην πληρώνει φόρο.
Απέναντι από την εκκλησία, η στοά αυτή προστατεύει τα κελιά.
Η Τράπεζα του μοναστηριού σήμερα.
Ο φρουριακής μορφής περίβολος με την κλειστή πόρτα. Φωτογραφία μου μιας από τις φορές που το βρήκα κλειστό και δεν κατάφερα να το επισκεφτώ.
Η Μονή ερημώθηκε από μοναχούς το 1833. Μεγάλη πυρκαγιά κατέκαυσε μέρος της εκκλησίας το 1898. Έτσι μισοκατεστραμμένη την γνώρισαν ο Παύλος και η Φρειδερίκη την δεκαετία του ’50. Η Βασίλισσα εντυπωσιάστηκε αμέσως και αφού εξασφάλισε την έγκριση των εκκλησιαστικών αρχών την μετέτρεψε σε προσωπικό της ησυχαστήριο. Σήμερα αυτό, ίσως μας ξενίζει και μας δημιουργεί ερωτηματικά, πως και γιατί. Πριν 60 και χρόνια, τα πράγματα ήταν αρκετά διαφορετικά. Κανένας δεν είχε αυτοκίνητο, οι δρόμοι ήταν δύσκολοι, δεν ήταν πολλοί εκείνοι που θα μπορούσαν ν’ ανέβουν μέχρι το μοναστήρι. Είχε παραμείνει κιόλας στην εγκατάλειψη 120 χρόνια, χωρίς κανείς να ενδιαφερθεί γι’ αυτό. Και θα παρέμενε στην εγκατάλειψη για ακόμη άλλα 40 χρόνια, από το 1967 και την αποχώρηση της Βασίλισσας, μέχρι την πρόσφατη πλήρη αποκατάστασή του. Για την μετατροπή του σε ησυχαστήριο της Βασίλισσας δεν έγιναν πολλά έργα. Δεν υπήρχε η δυνατότητα ούτε από την πλευρά του Κράτους ή της Εκκλησίας ούτε από την πλευρά των Βασιλέων. Παρέμεινε έτσι ένα γοητευτικό ερείπιο, γύρω από την μισοκατεστραμμένη εκκλησία, προστατευμένο από τον φρουριακό περίβολο ο οποίος άντεχε στην φθορά των αιώνων. Ο ικανός αρχιτέκτων της Αυλής, ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής, έκλεισε με πόρτες και παραθυρόφυλλα δυο κελιά και μετέτρεψε άλλους χώρους λίγο πιο ευρύχωρους σε ένα μικρό σαλόνι και μια τραπεζαρία. Στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 5ης Οκτωβρίου 1973, η χουντική κυβέρνηση καταγράφει όλα τα κινητά πράγματα της βασιλικής οικογένειας και τα δημεύει.
Από αυτή την καταγραφή μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα για το πως ήταν επιπλωμένα τα διαμερίσματα της Βασίλισσας. Στους τοίχους τοποθετήθηκαν εικόνες βυζαντινής τέχνης από τις συλλογές της βασιλικής οικογένειας. Έξι εικόνες στο καθιστικό, τέσσερες στο κελί της Βασίλισσας, τρεις στο άλλο κελί. Στο καθιστικό υπήρχαν και τέσσερα-πέντε κομμάτια αρχαία, αλλά και κομμάτια παλιάς λαϊκής τέχνης. Οι χώροι όλοι ήταν στρωμένοι με φλοκάτες, αυτά τα τόσο ζεστά ελληνικά χαλιά. Η Βασίλισσα όταν μιλούσε για το μοναστήρι της, έλεγε στο Αστέρι μου! Αν και είχε μια εκλεκτή θέση στην καρδιά της, μιλούσε σπάνια γι’ αυτό. Ίσως για να προφυλάξει το δικό της «άβατο». Συνήθως περνούσε εδώ μόνη της κάποιες ώρες, ίσως μια ολόκληρη μέρα, σπάνια διανυκτέρευε. Σίγουρα ο Βασιλιάς Παύλος και τα παιδιά τους είχαν επισκεφτεί κάποιες φορές το μοναστήρι, ο κανόνας ήταν να έρχεται μόνη της, να ηρεμήσει, να διαλογιστεί, να ξεφύγει απ’ όλους και απ’όλα. Ο χώρος βοηθούσε ιδανικά σ’αυτό, υπήρχε παράδοση αιώνων. Εδώ κατά τους αρχαιότητα διαλογιζόταν οι μαθητές του φιλόσοφου Διοδώρου. Εδώ κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους λειτουργούσε διδασκαλείο με πλούσια βιβλιοθήκη. Εδώ απολάμβανε την απόλυτη ησυχία, τα αρώματα της αττικής γης, μελετούσε ή ζωγράφιζε. Ερχόταν την άνοιξη που όλα ήταν ανθισμένα, αλλά και τον χειμώνα όταν χιόνι κάλυπτε τα πάντα. Μετά τον πρόωρο θάνατο του Βασιλέως Παύλου, ερχόταν πιο συχνά για να «βοηθήσει το πνεύμα της ν’ανυψωθεί επάνω απ’όλα τα εγκόσμια».
Το μοναστήρι χιονισμένο, ένα σκηνικό που η Βασίλισσα Φρειδερίκη θα πρέπει να έζησε εδώ αρκετές φορές, και που της θύμιζε την παιδική της ηλικία.
Υπάρχει και μια ιστορία, ένα τραγούδι, ένα ειδύλλιο ….πραγματικό ή φανταστικό, που «συνδέονται» με την Μονή Αστερίου. Στα 1959 όλοι συζητούσαν για πιθανό ειδύλλιο του διαδόχου Κωνσταντίνου με την εθνική μας σταρ Αλίκη Βουγιουκλάκη. Υπουργοί ρωτούσαν τον Βασιλέα Παύλο, κόσμος αναρωτιόταν αν τρέχει κάτι, οι εικασίες έδιναν κι έπαιρναν. Τότε κυκλοφόρησε το τραγούδι «ο Υμηττός». Οι στίχοι και η μουσική ήταν του Μάνου Χατζιδάκι. «Εκεί ψηλά στον Υμηττό – υπάρχει κάποιο μυστικό – και είναι πως να σας το πω – πολύ μπλεγμένο ομολογώ. – Αν κι εγώ από παιδάκι – είχα πάντα ένα μεράκι – να’χω συντροφιά εν’ αστέρι – κι ένα σκύλο στην αυλή…». Να το, είναι φως φανάρι, τα’χουν, και μάλιστα συναντιούνται στην Μονή Αστερίου, στην ερημιά, μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα, ο Χατζιδάκις που είναι σε θέση να γνωρίζει, το λέει καθαρά, τι άλλη μαρτυρία χρειάζεται! Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν υπήρξε ή όχι ειδύλλιο, οι δύο πρωταγωνιστές δεν το επιβεβαίωσαν ποτέ, αλλά και δεν το διέψευσαν ποτέ. Εκείνο όμως που μπορώ να πω, σαν δική μου εκτίμηση, είναι ότι ποτέ δεν πρέπει να έγιναν συναντήσεις στη Μονή Αστερίου. Ο χώρος με την υποβλητικότητα του, με την λιτότητα του, με την ασκητικότητα του προσφέρεται για διαλογισμό μιας ….Βασίλισσας, ασκεί όμως μάλλον αρνητική επίδραση στους έρωτες δύο νέων. Η ιδιοκτήτρια του χώρου θα έδινε ευχαρίστως …τα κλειδιά σε όποιο από τα τρία παιδιά της ήθελε να απομονωθεί εκεί και να διαλογιστεί, νομίζω όμως ότι δεν θα επέτρεπε ποτέ συναντήσεις ερωτευμένων στο μοναστήρι της. Το να γινόντουσαν οι συναντήσεις αυτές εν αγνοία της, μου είναι αδύνατον να το φανταστώ!
Φυσικά δεν υπάρχουν φωτογραφίες της Βασίλισσας Φρειδερίκης στην μονή Αστερίου. Ίσως να υπάρχουν κάποιες εντελώς ιδιωτικές που ποτέ δεν είδαν το φως της δημοσιότητας. Για να προστατεύσει το ησυχαστήριο της δεν δέχτηκε εδώ ποτέ κανέναν δημοσιογράφο ή φωτογράφο. Με την χρήση φωτομοντάζ την βλέπουμε να μελετά στην αυλή του μοναστηρίου, μπρος από το διαβατικό! Όλα είναι φανταστικά. Η Βασίλισσα δεν είναι καθισμένη εκεί, κι αν πράγματι καθότανε, το Αστέρι στις μέρες της δεν ήταν έτσι, ήταν ένα γοητευτικό ερείπιο.
«…το πνεύμα μου ν’ακολουθήση μυστικά τον ήλιο που δύει στην πηγή του και την δική μου.»
Πηγές: 1.Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Θρησκευτικοί τουριστικοί προορισμοί. Ιερά Μονή Αστερίου www.religiousgreece.gr
2.ΜΟΝΗ ΑΣΤΕΡΙΟΥ-Βυζαντινός περίπατος στην Αθήνα. www.byzantineathens.com
Share On Facebook
Tweet It
