Με πρωτοβουλία του Βασιλέως Κωνσταντίνου, συγκαλέστηκε Συμβούλιο του Στέμματος την 1η και 2η Σεπτεμβρίου 1965, «προς αντιμετώπισιν της πολιτικής κρίσεως». Στο Συμβούλιο μετείχαν -ως είθισται- οι διατελέσαντες Πρωθυπουργοί. Εκλήθη επίσης ο αρχηγός των Προοδευτικών, κατ′ εξαίρεση, ως ο μόνος εισηγητής της λύσεως του σχηματισμού Κυβερνήσεως συνεργασίας, για την άρση του πολιτικού αδιεξόδου.
Επιμέλεια: Ανδρέας Μέγκος
Του Συμβουλίου Στέμματος προέδρευσε ο Βασιλεύς και μετείχαν σε αυτό ο τότε Πρωθυπουργός κ. Ήλ. Τσιριμώκος, ο αρχηγός της Ε.Κ. κ. Γ. Παπανδρέου, ο αρχηγός της ΕΡΕ κ. Π. Κανελλόπουλος και ο αρχηγός των Προοδευτικών κ. Σπ. Μαρκεζίνης. Επίσης οι πρώην Πρωθυπουργοί κ.κ. Σ. Γονατας, Κ. Τσαλδάρης, Δ. Κιουσόπουλος, Γ. Αθανασιάδης-Νόβας, Κ. Δόβας, Ι. Παρασκευόπουλος και Π. Πιπινέλης. Είχαν κληθεί επίσης, αλλά δεν μετείχαν, λόγω ανωτέρας βίας, οι πρώην Πρωθυπουργοί κ.κ. Κ. Καραμανλής, Σ. Μαυρομιχάλης, Κ. Γεωργακόπουλος και Π. Πουλίτσας.
Τα παρακάτω πλήρη πρακτικά των Συνεδριάσεων του Συμβουλίου Στέμματος (που θα παρουσιάσουμε σε δυο μέρη) είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικά ως προς τα αίτια τα οποία προκάλεσαν την, επί 70 ημέρες παρατεταμένη, πολιτική κρίση. Θεμελιώδες συμπέρασμα το οποίο ανακύπτει από την μελέτη των πρακτικών είναι ότι η οξεία πολιτική κρίση προκλήθηκε από την ειλημμένη απόφαση του αρχηγού της Ενώσεως Κέντρου κ. Παπανδρέου όπως έρθει σε σύγκρουση με τον Βασιλέα. Τα προβληθέντα εκ των υστέρων αίτια της παραιτήσεως του αποδείχθηκαν στο Συμβούλιον Στέμματος ως μη βάσιμα. Διότι ο Βασιλεύς ούτε το δικαίωμα του Πρωθυπουργού να αναλαμβάνει οποιοδήποτε Υπουργείο – εν προκειμένω το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης – αμφισβήτησε, ούτε αρνήθηκε να υπογράψει διάταγμα αντικαταστάσεως του τότε Υπουργού Εθνικής Αμύνης κ. Γαρουφαλια.
Επιβεβαιώθηκε, εξ άλλου, κατά το Συμβούλιο Στέμματος, ότι όλες οι πρωτοβουλίες και ενέργειες του Βασιλέως για την έξοδο της χώρας από την πολιτική κρίση – η οποία εκδηλώθηκε το απόγευμα της 15ης Ιουλίου 1965 – ήταν και ουσιαστικώς και τυπικώς, απολύτως νόμιμοι και συνταγματικοί. Όλες οι αποφάσεις του Βασιλέως, ήταν εντός των αυστηρών πλαισίων των συνταγματικών δικαιωμάτων και καθηκόντων Του. Το αντίθετο άλλωστε θα ήταν αδιανόητο. Ο ίδιος ο Βασιλεύς υπενθύμισε με την, κατά την δεύτερη συνεδρίαση του Συμβουλίου Στέμματος, δήλωση Του, η οποία έγινε μάλιστα σε ανύποπτο χρόνο προς τον κ. Παπανδρέου, ότι «δεν επρόκειτο ποτέ να διακινδυνεύση την ζωήν της Ελλάδος».
Κατά την εξέταση της ουσίας του πολιτικού θέματος και την επιδίωξη του τερματισμού της κυβερνητικής κρίσης, κοινή υπήρξε η διαπίστωση ότι η λύση των αμέσων εκλογών έπρεπε να αποκλεισθεί. Και ο αρχηγός της Ε.Κ. κ. ΙΙαπανδρέου, υπέρμαχος της άμεσης προσφυγής στις κάλπες, δέχθηκε την αναβολή της διενέργειας των εκλογών μέχρι τον Δεκέμβριο 1965.
Αποκλείοντας τις εκλογές, ειδικότερα, ο αρχηγός της ΕΡΕ κ. Κανελλόπουλος επικαλέστηκε «την ύπαρξιν κρίσεως του καθεστώτος της ελευθερίας» και ο αρχηγός των Προοδευτικών κ. Μαρκεζίνης, «την αδυναμίαν εγγυήσεως της γνησιότητος της λαϊκής ετυμηγορίας». Εξ άλλου, ο κ. Τσιριμώκος επεσήμανε «κίνδυνον αλληλοσφαγής», ο δε κ. Τσαλδάρης υποδτήριξε ότι «η διενέργεια εκλογών θα ισοδυνάμει προς εθνικήν αύτοκτονίαν». Τέλος ο κ. Κιουσόπουλος υπογράμμισε «την ύπαρξιν ψυχολογικής βίας».
Κατόπιν της γενικής αυτής διαπίστωσης, όλοι οι μετέχοντες του Συμβουλίου Στέμματος – με εξαίρεση τον αρχηγό της Ε.Κ.- βρέθηκαν σύμφωνοι ότι για να τερματιστεί το πολιτικό αδιέξοδο αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τον σχηματισμό πολιτικής κυβέρνησης από την παρούσα Βουλή. Αυτό άλλωστε και έγινε. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1965 σχηματίστηκε από τον κ. Στ. Στεφανόπουλον, Κυβέρνηση, με την συνεργασία της Ομάδος των Ανεξαρτήτων του Κέντρου, της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως και του Κόμματος των Προοδευτικών. Η Κυβέρνηση Στεφανοπούλου, παρουσιάστηκε στη Βουλήν στις 22 Σεπτεμβρίου, και επικυρώθηκε με ψήφο εμπιστοσύνης του Σώματος – 152 έναντι 148 – τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Σεπτεμβρίου.
***Τα Πρακτικά του Συμβουλίου Στέμματος που παρουσιάζουμε είναι αυτούσια και αποτελούν μια σημαντική σελίδα της νεώτερης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας. Επίσης, να σημειώσω, ότι ο τονισμός έχει αλλάξει από πολυτονικό σε μονοτονικό.
Συνεδρίασις της 1ης Σεπτεμβρίου 1965…Μέρος Α′
Έκκλησιν απήυθυνεν, εν αρχή, ο Βασιλεύς, προς τους αρχηγούς των κομμάτων να συμβάλουν εις τον σχηματισμόν βιωσίμου κυβερνήσεως εκ της Βουλής. Διότι -ως είπεν- σοβαροί κίνδυνοι απειλούν την οικονομίαν, το Κυπριακόν και τας εσωτερικάς εξελίξεις. Άλλωστε, το συμφέρον του έθνους απαιτεί να μη διαλύεται η Βουλή προ της εξαντλήσεως της τετραετούς περιόδου της.
Α.Μ. ΒΑΣΙΛΕΥΣ: Κύριοι, σας εκάλεσα σήμερον δια να ζητήσω τας γνώμας σας προς αντιμετώπισιν της πολιτικής κρίσεως.
Κατέχομαι από βαρείαν ανησυχίαν, την οποίαν προκαλούν σοβαροί κίνδυνοι δια την οικονομίαν, την διεθνή θέσιν της Χώρας, την εξέλιξιν του μεγάλου εθνικού θέματος της Κύπρου και την εσωτερικήν κατάστασιν.
Προσέτι η οξύτης των πολιτικών παθών υπονομεύει και τείνει να καταστρέψη την ψυχικήν ενότητα του Έθνους.
Γνωρίζετε τα υπό της πολιτικής κρίσεως τιθέμενα ενώπιον ημών προβλήματα.
Πιστεύω ότι το καλώς εννοούμενον συμφέρον του Έθνους απαιτεί όπως εκάστη περίοδος της Βουλής διαρκή όσον αι σχετικαί διατάξεις του Συντάγματος προβλέπουν.
Δεν νομίζω επίσης ότι υπάρχει τις ο διαφωνών επί της αρχής ότι εις το Πολίτευμα μας κυβερνά ο Λαός, δια των εκπροσώπων του εις την Βουλήν, της οποίας την εμπιστοσύνην οφείλει να εχη η Κυβέρνησις.
Πριν ηχωρήσω εις την εκ του Συντάγματος ανήκουσαν εις εμέ πρωτοβουλίαν του διορισμού νέας Κυβερνήσεως, εθεώρησα σκόπιμον να συγκαλέσω το σημερινόν Συμβούλιον.
Είμαι βέβαιος ότι θα θελήσητε να με βοηθήσητε εις την εκτέλεσιν των καθηκόντων μου, συμβάλλοντες εις το να εξέλθη το Έθνος της παρούσης δυσχερούς καταστάσεως.
Ιδιαιτέραν έκκλησιν απευθύνω προς τους εν τη Βουλή υπευθύνους, έναντι του Λαού, ηγέτας, να εξαρθούν εις το ύψος των κρισίμων περιστάσεων και να δώσουν, το ταχύτερον, εις την Χώραν την Κυβέρνησιν, την οποίαν προσδοκά.
Κύριε Πρόεδρε παρακαλείσθε να εκθέσητε τας απόψεις σας.
ΗΛ. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ (Πρ. Κυβ/σεως): Είναι φυσικόν, Μεγαλειότατε, να είμαι σύμφωνος με το περιεχόμενον της ομιλίας σας. Να μου επιτρέψητε όμως να επιφυλαχθώ να λάβω τον λόγον, μετά το πέρας των ομιλιών των παρισταμένων κυρίων.
Α.Μ. ΒΑΣΙΛΕΥΣ: Ορίστε κ. Πρόεδρε.
Οι απόψεις του κ. Παπανδρέου…
Ο κ. Γ. Παπανδρέου, αναπτύσσων τας απόψεις του, υπεστήριξεν ότι «εξηναγκάσθη εις παραίτησιν» και ότι εχρησιμοποιήθη το «δέλεαρ της εξουσίας» δια τον σχηματισμόν των κυβερνήσεων των κ.κ. Νόβα και Τσιριμώκου. Ως λύσιν δε του πολιτικού θέματος, εισηγήθη την διενέργειαν αμέσων εκλογών, τονίσας ότι δεν υφίσταται κίνδυνος να τεθή καθεστωτικόν και να σχηματισθή «λαϊκόν μέτωπον».
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Χαίρω διά την σύγκλησιν Συμβουλίου Στέμματος. Καθ′ όσον αφορά την σύνθεσιν του Συμβουλίου είναι γνωστόν ότι δεν υπάρχει γραπτή διάταξις. Εκάστοτε εκτιμάται η σύνθεσις. Η γνώμη μου είναι ότι η σημερινή σύνθεσις δεν ήτο εκείνη με την οποίαν θα ήμην σύμφωνος. Εν τούτοις, δεν εθεώρησα ότι αυτό αποτελεί αποχρώντα λόγον προς μη συμμετοχήν.
Συμμερίζομαι την γνώμην του Μεγαλειοτάτου, ότι υπάρχει επηυξημένη ευθύνη ημών, οι οποίοι ηγούμεθα πολιτικών κομμάτων εις την Βουλήν και θα είμεθα ευτυχείς να ακούσωμεν και τας γνώμας των άλλων προσωπικοτήτων, αι οποίαι ευρίσκονται εκτός της ενεργού πολιτικής ζωής.
Επειδή θεωρώ πολύ σημαντικήν την συνάντησιν αυτήν εις το Συμβούλιον του Στέμματος, θα επεθύμουν να εκταθώ εις την εισήγησιν του θέματος, το οποίον μας απασχολεί. Θα επεθύμουν να το τοποθετήσω εις τρία στάδια. Το πρώτον στάδιον είναι μέχρι της ιδικής μου παραιτήσεως. Το δεύτερον στάδιον από της ιδι¬κής μου παραιτήσεως έως σήμερον. Και το τρίτον στάδιον, όπως είπεν ο Μεγαλειότατος «τι δέον γενέσθαι» δια το μέλλον.
Καθ′ όσον αφορά το παρελθόν θα είπω ελάχιστα. Τα θεωρώ όμως απαραίτητα λόγω της σημασίας των γεγονότων.
Απετέλεσε μεγάλην λύπην μου η ανάγκη εις την οποίαν ευρέθην να υποβάλω παραίτησιν. Ετέθη θέμα αν υπήρξεν οικειοθελώς η παραίτησις, η κατ′ ουσίαν υπήρξεν εξαναγκασμός εις παραίτησιν. Έχω υποστηρίξει ότι υπήρξεν κατ′ ουσίαν εξαναγκασμός εις παραίτησιν. Και αι αποδείξεις είναι αι ακόλουθαι: Εις τας 24 Ιουνίου ο Αρχηγός του Πολιτικού Γραφείου του Μεγαλειοτάτου μου είχε γράψει: «Ο Βασιλεύς δεν συμφωνεί προς τας προτεινομένας μεταβολάς εις τας ηγετικάς θέσεις των Ενόπλων Δυνάμεων υπό τας κρατούσας συνθήκας».
Ήτο το πρώτον σύμπτωμα διαφωνίας. Ήλθεν έπειτα η επιστολή της 8ης Ιουλίου, η οποία είναι εις όλους γνωστή και της οποίας η βιαιότης του ύφους βεβαίως διεπίστωνεν μιαν βαρείαν διαφωνίαν, κρίσιν εμπιστοσύνης. Ήλθεν έπειτα η επιστολή της 10ης Ιουλίου, όπου αυτή η κρίσις εμπιστοσύνης αναγράφεται εις το κείμενον. Η σχετική περικοπή έχει ως εξής:
«Αποδοκιμάζω τας ενεργείας σας και επιθυμώ να σας καταστήσω σαφές, ότι υπό τοιαύτην ατμόσφαιραν δεν τολμώ να αισιοδοξώ ότι δύναται να αποβή εποικοδομητική η επικειμένη συνεργασία μας. Αν υφίσταται σήμερον πρόβλημα, τούτο συνίσταται εις την κρίσιν εμπιστοσύνης την οποίαν προεκάλεσαν αι ενέργειαι σας, απροκαλύπτως σχεδιασμέναι και εσκεμμέναι διά να περιορίσουν την ασκησιν των συνταγματικών μου καθηκόντων». Και ήλθεν έπειτα η 15η Ιουλίου οπότε συνεζητήθη το θέμα της αναλήψεως του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης.
Α.Μ. ΒΑΣΙΛΕΥΣ: Είναι το γράμμα που εστάλη από την Κέρκυραν;
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Μάλιστα, 10 Ιουλίου. Έχω εδώ και τα κείμενα των επιστολών. Ήλθεν η 15η Ιουλίου οπότε συνεζητήθη το θέμα της υπογραφής του διατάγματος της αναλήψεως υπ′ εμού του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης. Ήτο προφανές, ότι αυτό το περιστατικόν, ήτο η κορύφωσις της διαφωνίας, διότι όλα τα άλλα, όσα είχον προηγηθή, απετέλεσαν επιβεβαίωσιν μιάς βαρείας διαφωνίας.
Έχει τεθή εις την κοινήν γνώμην το ερώτημα: Ήξιζεν αυτό το περιστατικόν να όδηγήση εις την κρίσιν; Η απάντησις είναι: Πρώτον. Δεν ήτο μόνον αυτό το περιστατικόν. Είχον προηγηθή όλα τα άλλα. Δεύτερον, άφ′ ης το περιστατικόν περιήλθεν εις την δημοσιότητα, ήτο μέγα. Αν είχε περιορισθή εις εσωτερικάς συνομιλίας, θα ήτο δυνατόν να επέλθη οίαδήποτε διευθέτησις με πνευμα καλής θελήσεως.
Ο κ. Παπανδρέου, αναφερόμενος εις τα αίτια της κρίσεως, ανέπτυξε τα επιχειρήματα του, δια να θεμελιώση την άποψιν ότι το θέμα του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης κατέστη «ανυποχώρητον», δι′ αυτόν.
Αλλά το θέμα είχε περιέλθει εις την δημοσιότητα εις τρόπον ώστε η αποδοχή μου να μη αναλάβω το Υπουργείον Εθνικής Αμύνης θα εσήμαινεν εξευτελισμόν του γοήτρου του Προέδρου της Κυβερνήσεως. Ιδού τα κείμενα, οι ολοσέλιδοι τίτλοι των εφημερίδων εκείνου του καιρού, από τους οποίους συνάγεται ποία ήτο η ατμόσφαιρα: «Δεν εδέχθη ο Βασιλεύς να αναλάβη ο Γεώργιος Παπανδρέου το Υπουργείον Εθνικής Αμύνης», «Εθνικός κίνδυνος ο Γεώργιος Παπανδρέου», «Ο Βασιλεύς διεφώνησεν προς τον Πρωθυπουργόν;», «Κάτω τα χέρια από τον στρατόν», «Ο Βασιλεύς ηρνήθη όπως ο Γεώργιος Παπανδρέου αναλάβη το Υπουργείον Εθνικής Αμύνης», «Ο Βασιλεύς ηρνήθη να συζητήση το ζήτημα του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης». «Ο κ. Παπανδρέου επιζητεί το Υπουργείον Εθνικής Αμύνης διά να καλύψη τον υιόν του εις την υπόθεσιν ΑΣΠΙΔΑ».
Ήτο φανερόν, επομένως, ότι διεμορφώθη ενώπιον της κοινής γνώμης, ενώπιον του Λαού, το ερώτημα, αν ήτο δυνατόν ο Πρωθυπουργός να εμποδισθή από έλλειψιν εμπιστοσύνης να αναλάβη το Υπουργείον Εθνικής Αμύνης. Το ζήτημα μετετοπίσθη εις συγκεκριμένον θέμα. Εις ένα υπέρτατον θέμα δημοκρατικής αρχής, αν ο Πρωθυπουργός έχη το δικαίωμα να αναλάβη το Υπουργείον της προτιμήσεως του. Αφ′ ης μετετοπίσθη εις θέμα αρχής, το θέμα κατέστη προφανώς ανυποχώρητον και δεν υπερήσπιζον πλέον προσωπικάς βλέψεις. Υπερήσπιζον την τιμήν του αξιώματος, το γόητρον του αξιώματος. Είμαι βέβαιος ότι και οι αντίπαλοί μου ακόμη θα εθλίβοντο εαν έστεργον εις αυτήν την μείωσιν, να μείνω Πρωθυπουργός υπό απαγόρευσιν. Νομίζω ότι επροστάτευσα το γόητρον του αξιώματος, προτιμήσας την παραίτησιν. Αυτή είναι η ιστορία μέχρι της ιδικής μου παραιτήσεως. Κλείει ο πρώτος κύκλος.
Η αντιμετώπισις της κρίσεως…
Ετέθη έπειτα το θέμα, κατά ποίον τρόπον έπρεπε να αντιμετωπισθή η ιδική μου παραίτησις. Αυτό το οποίον συνέβη, νομίζω ότι δεν έχει προηγούμενον. Το γεγονός ότι επροτιμήθησαν άνθρωποι εκ του αυτού κόμματος, ενώ τα κόμματα εις τον κοινοβουλευτισμόν εκφράζονται από τον αρχηγόν των. Αν τυχόν υπάρχουν διαφωνίαι, εκδηλούνται προηγουμένως.
Διασπώνται αφ′ εαυτών τα κόμματα, και τότε, εκ της διασπάσεως, διαμορφούται νέα κατάστασις, επί της οποίας δύναται να βασισθή η πρόκλησις μιάς μερίδος προς ανάληψιν της Αρχής, μιάς μερίδος της πλειοψηφίας, η οποία όμως έχει διαφωνήσει με τον Αρχηγόν της πλειοψηφίας.
Υπεστήριξεν, ακολούθως ο κ. Παπανδρέου ότι δια της αναθέσεως της εντολής εις τον κ. Νόβαν, εγένετο προσπάθεια διασπάσεως της Ε.Κ.
Όταν ο κ. Νόβας έκλήθη να αναλάβη την εξουσίαν δεν είχεν υπάρξει καμμία διαφωνία. Ήτο μέλος του Κόμματος. Και ενώ ο Πρωθυπουργός, ο αρχηγός του Κόμματος παρητήθη, ένα μέλος του Κόμματος εκαλείτο, χωρίς να έχη διαφωνήση, διά να λάβη την εντολήν. Αυτό δεν έχει προηγούμενον. Η εντολή διασπά το κόμμα και όχι η αυτόβουλος απόφασις των μελών του Κόμματος.
Ήτο ενδεχόμενον, λόγω της ιδικής μου πολιτικής, να υπάρξουν μέλη του κόμματος, ολίγα η πολλά, τα οποία να διεφώνουν, να είχον αποτελέσει ιδίαν ομάδα και τότε θα ήτο δυνατόν να γίνη σκέψις ότι φορέα του πνεύματος της πλειοψηφίας αποτελεί αυτή η ομάς και να της ανατεθή η εντολή. Αλλά δεν είχε αυτό συμβή. Ήσαν μέλη του Κόμματος όταν εκλήθησαν. Νομίζω ότι δεν έχει προηγούμενον αυτή η μέθοδος.
Έγινεν η ανάθεσις εις τον κ. Νόβαν και έγινε προσπάθεια εκ μέρους του διασπάσεως του Κόμματος με την προσφοράν Υπουργείων. Ενεκαινιάσθη από τότε αυτή η αχαρακτήριστος μέθοδος διαπομπεύσεως ομάδων και Κυβερνήσεων δια της προσφοράς Υπουργείων. Και αυτό ήτο πρωτοφανές. Ότι εχρησιμοποιήθησαν δια την διάσπασιν της πλειοψηφίας τα αθέμιτα μέσα της προσφοράς, το δέλεαρ της εξουσίας.
Την εικόνα η οποία είχε τότε δημιουργηθή και το αίσθημα με το οποίον αντιμετώπισεν η Ε.Κ. την Κυβέρνησιν Νόβα την είχεν εκφράσει ο κ. Τσιριμώκος με τον λόγον του εις την Θεσσαλονίκην. Ο κ. Τσιριμώκος ήτο τότε μέλος της Ενώσεως Κέντρου και ως μέλος της Ενώσεως Κέντρου παρεκλήθη και από εμέ να μεταβή εις την Θεσσαλονίκην όπου εξέφρασε τας γνωστάς απόψεις της Ενώσεως Κέντρου. Θα αναγνώσω μερικά αποσπάσματα του λόγου του τα οποία εκφράζoν τον τρόπον με τον οποίον το σύνολον της Ενώσεως Κέντρου – και ως κοινοβουλευτικά μέλη και ως Λαός – είχεν άντιμετωπίσει την πρώτην Κυβέρνησιν, το πρώτον κλιμάκιον του κ. Νόβα. Αι σχετικαί περικοπαί έχουν ως έξης: «Αι εκδηλώσεις σας – είπεν ο Κ. Τσιριμώκος απευθυνόμενος προς τον Λαόν της Θεσσαλονίκης – δεν απευθύνονται προς το πρόσωπον μου, αλλά πέραν αυτού προς την Ένωσιν Κέντρου και τον Αρχηγόν της κ. Παπανδρέου… Προς τους πολιτικούς ηγέτας που είναι και μένουν πιστοί εις την Δημοκρατίαν. Αυτοί που λέγουν ότι ανήκουν εις την Δημοκρατίαν και την δολοφονούν, είναι άξιοι περιφρονήσεως…»
«Και σας απευθύνω θερμόν χαιρετισμόν εκ μέρους ολοκλήρου της Ενώσεως Κέντρου και ιδιαίτερα εκ μέρους του Αρχηγού της Γεωργίου Παπανδρέου. Δεν σας στέλνει δι′ εμού κανένα σύνθημα. Το όνομα του και μόνον έχει γίνει σύνθημα. Σύνθημα αγώνος και σύνθημα νίκης…».
«Δεν τον φοβάται τον Λαόν όποιος αγωνίζεται για κάποιο σκοπό που τον θεωρεί δίκαιον. Τον φοβάται εκείνος που έχει επίγνωσιν ότι εργάζεται εναντίον του Λαού, ότι η λαθραία κατάκτησις της εξουσίας απετέλεσε μιαν πράξιν που η μεγάλη πλειοψηφία έχει καταδικάσει με πρωτοφανή εις την ιστορίαν βιαιότητα και αποστροφήν. Λυπούμαι δια μερικούς παλαιούς συνεργάτας. Λυπούμαι δι′ αυτά που τους φωνάζουν στους δρόμους και λυπούμαι δι′ αυτά που κάνουν».
«Το δεκαπενθήμερον που θα συμπληρωθή, μέχρις ότου αποφασίσουν να εγκαταλείψουν την εξουσίαν, θα μείνη εις την νεοελληνικήν πολιτικήν ιστορίαν με το όνομα «δεκαπενθήμερον της έντροπης». Ήταν φυσικό μια τέτοια Κυβέρνησις να αντιμετωπίση όπως αντιμετώπισεν την αποψινήν συγκέντρωσιν. Είναι το μικρότερο παράπτωμα απ′ όσα έχουν κάμει. Μόνη τιμωρία που αρμόζει είναι η απόλυτη ψυχραιμία που θα επιδείξετε και η ήρεμη διάλυσις της συγκεντρώσεως εις την οποίαν θα προβήτε μετά το τέλος της διά να αποδείξετε ότι ακολουθείτε το σύνθημα της νομιμότητος που δίνει ο Αρχηγός της Ενώσεως Κέντρου κ. Γ. Παπανδρέου.
Φαντάσματα του παλαιού διχασμού προκαλούν εσχάτως άγχος εις την ψυχήν πολλών Ελλήνων. Κληρονόμοι των παλαιών πρωταγωνιστών παίζουν ουσιώδη ρόλον εις την πολιτικήν μας ζωήν. Μειδιώντες ιάγοι και πυγμαίοι πολιτικοί κυκλοφορούν με δαιμονιώδη δραστηριότητα εις τα παρασκήνια. Αλλά επανάστασιν ιδικήν μας δεν θα προκαλέσουν».
Και περαιτέρω, «Ο σχηματισμός της Κυβερνήσεως Νόβα έθεωρήθη ένα μεγάλο βήμα προς την κατεύθυνσιν αυτήν. Αλλά συνέβη το αντίθετον. Η ημέρα του πραξικοπήματος δεν θα μείνη ως ημέρα όπου εγεννήθη η κεντροδεξιά, αλλ′ ως ημέρα που ωδήγησεν εις απότομον ραγδαίαν, αστραπιαίαν δημιουργίαν του μεγάλου ενιαίου συνειδητού ομοιογενούς προοδευτικού δημοκρατικού κινήματος τού όποίου είχεν ανάγκη η Χώρα δια να προχωρήση. Η Ένωσις Κέντρου, που ετέθη υπό την ηγεσίαν του Γεωργίου Παπανδρέου, εδέχθη εις τους κόλπους της καθ′ ένα που εδήλωνε ότι θέλει να συνεργασθή μαζύ μας δια να φύγη ή ΕΡΕ από ταν εξουσίαν. Σήμερα το Λαϊκόν κίνημα που φωνάζει ως σύνθημα το όνομα του Αρχηγού της Ενώσεως Κέντρου έχει κατευθύνσεις και σκοπούς ξεκάθαρους. Ο μόνιμος σκοπός του, το πάγιον «πιστεύω» του, είναι η πολιτική, οικονομική και κοινωνική Δημοκρατία. Το δυναμικόν σύνθημα πορείας είναι πάντοτε ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ».
«Δι′ όλους ημάς δεν υπάρχει καθεστωτικόν ζήτημα, όπως εδήλωσεν ο Παπανδρέου. Τίθεται πρόβλημα όμαλης λειτουργίας του υπάρχοντος πολιτεύματος της Βασιλευομένης Δημοκρατίας. Αν δεν υπήρχον κακοί σύμβουλοι, ο σημερινός Βασιλεύς θα ηδύνατο, λόγω προσωπικών λόγων, να δείξη ότι έχει αφομοιώσει καλύτερα τα διδάγματα της ιστορίας. Δύναται αίφνης να ζητήση να πληροφορηθή, και πιστεύω ότι το έχει ήδη κάμει, που οφείλεται το εκ πρώτης όψεως παράδοξον γεγονός ότι ο αρχέγονος θεσμός της βασιλείας επιζή εις μερικά από τα πιο προοδευμένα Κράτη της Ευρώπης. Οφείλεται εις το απλούν γεγονός ότι εκεί η βασιλευομένη δημοκρατία έμαθε να γίνεται κάθε ημέρα λιγώτερο βασιλευομένη και περισσότερο δημοκρατία. Βεβαίως ο Ανώτατος Άρχων, είτε Βασιλεύς, είτε Πρόεδρος Δημοκρατίας, δεν είναι άβουλον όργανον ούτε του Πρωθυπουργού, ούτε άλλου πολιτικού. Είναι θετικός παράγων του πολιτεύματος. Αλλά ενεργεί με την πεποίθησιν ότι τον εκάστοτε Πρωθυπουργόν τον δίδει η πλειοψηφία του Λαού και το κόμμα που εκλέγεται από αυτήν. Δεν υπάρχουν εις τας αποθήκας των Ανακτόρων των Δυτικών κρατών κατεψυγμένοι Πρωθυπουργοί και Υπουργοί «Ευρυδίκης» ή «Ευαγγελιστρίας», ανασυρόμενοι όταν υπάρχη χρεία. Διότι οι Πρωθυπουργοί πρέπει να είναι ολοζώντανα γεννήματα της λαϊκής κυριαρχίας. Και διά να ενισχυθή η Κυβέρνησις, που προηλθε κατά τον τρόπο που ελέχθη, όλα τα μέσα είναι νόμιμα. Κατερρακώθη ο δημόσιος βίος. Ενώ έως χθες εξητάζετο εάν δύναται να αναλάβη το Α ή το Β Υπουργείον ο ίδιος ο Πρωθυπουργός της Χώρας, σήμερα οιοσδήποτε παρουσιάσθη η δηλώση ότι δέχεται να γίνη υπουργός ορκίζεται αυθωρεί ανεξετάστως. Πάσα προσφορά δεκτή».
«Θα πέση η Κυβέρνησις Νόβα. Το πείραμα της παρεκκλίσεως από την συνταγματικήν τάξιν απέτυχε. Δεν μένει τίποτε άλλο από το να γυρίσωμε στο δρόμο τον κανονικόν. Στις Δημοκρατίες αδιέξοδα δεν υπάρχουν.
Μόνον οι Δικτατορίες έχουν αδιέξοδα. Και αν δημιουργηθούν, η διέξοδος προβλέπεται να είναι οι εκλογές».
Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ: Μετεβλήθημεν εις ακροατήριον Θεσσαλονίκης.
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Νομίζω ότι η ευθύνη είναι η αυτή. Δεν γνωρίζω αν το διάφορον ακροατήριον δημιουργεί διάφορον μέτρον ευθύνης.
Ο κ. Τσιριμώκος έπεφυλάχθη να απαντήση επί της ουσίας, διά το θέμα του λόγου, τον οποίον είχεν εκφωνήσει εις Θεσσαλονίκην, ως ανέγνωσεν ο κ. Παπανδρέου εις το Συμβούλιον του Στέμματος.
Η. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ (Πρ. Κυβ/σεως): Όχι. Άλλά διάφορον μέτρον λόγων. Δεν είναι δυνατόν να ταυτίζεται η ομιλία ενώπιον λαϊκής συγκεντρώσεως με υπεύθυνον ομιλίαν εντός Συμβουλίου Στέμματος. Θα μου δοθή άλλωστε η ευκαιρία όταν έλθη η σειρά μου να σας απαντήσω και επί της ουσίας.
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Το κείμενον ανήκει εις όλους και νομίζω ότι έχω την ευχέρειαν να το χρησιμοποιήσω καθ′ ον τρόπον ο ίδιος κρίνω. Νομίζω ότι το ύφος είναι δυνατόν να μεταβάλλεται αναλόγως του ακροατηρίου, όχι η ουσία. Θα ήτο τρομερόν εάν η ουσία μετεβάλλετο κατά την διαφοράν του ακροατηρίου.
Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ: Μιαν χιουμοριστικήν παρατήρησιν έκαμα χωρίς να έχω την πρόθεσιν να προκαλέσω διάλογον.
Η. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ (Πρ. Κυβ/σεως): Επαναλαμβάνω ότι θα απαντήσω και επί της ουσίας.
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Προσπαθώ να ομιλήσω με απόλυτον αντικειμενικότητα. Απέφυγα χαρακτηρισμούς.
Κάμνω χρήσιν κειμένου και θα αποφύγω μέχρι τέλους οιονδήποτε χαρακτηρισμόν, διότι σέβομαι το Συμβούλιον τού Στέμματος. Κείμενον ήτο αυτό το οποίον ανέγνωσα, δεν ήτο δυνατόν να έχω την ευθύνην του κειμένου.
Η. ΤΣΙΡIΜΩΚΟΣ (Πρ. Κυβ/σεως): Την έχω εγώ βεβαίως αλλ′ ως προείπον θα απαντήσω όταν έλθη η σειρά μου.
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Εγώ κατευθύνω τον τρόπον της ομιλίας μου και νομίζω ότι εάν ο κ. Τσιριμώκος κρίνη ότι τα όσα ελέχθησαν ενώπιον του Λαού της Θεσσαλονίκης δεν ισχύουν διά τον ίδιον και διά το Συμβούλιον του Στέμματος είναι ιδικόν του θέμα.
Η. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ (Πρ. Κυβ/σεως): Δεν είπον εγώ τέτοια πράγματα. Πάντως θα λάβετε την απάντησιν, όταν μου δοθή ο λόγος.
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Δεν εζήτησα απάντησιν. Άλλά εκείνο το οποίον ανέγνωσα είναι ένα κείμενον λόγου, το οποίον εδημοσιεύθη και του οποίου την ευθύνην έχετε. Και νομίζω ότι πάντες συμφωνούν εις την διαπίστωσιν ότι ο λόγος ενώπιον τού Λαού διαφέρει εις ύφος, αλλά δεν διαφέρει εις ουσίαν. Διότι θα ήτο τρομερόν να είναι διάφορος η ουσία τού λόγου ενώπιον του Συμβουλίου του Στέμματος και διάφορος ενώπιον τού Λαού.
Μετά την καταψήφισιν του κ. Νόβα…
Έπεσεν το κυβερνητικόν κλιμάκιον του κ. Νόβα. Ανετέθη έπειτα η εντολή εις τον κ. Στεφανόπουλον, ως μέλος του Κόμματος. Η εντολή εις τον κ. Στεφανόπουλον, είχε μιαν επιφύλαξιν. Την εξάρτησιν από την έγκρισιν της ομάδος προς αποδοχήν ή όχι της εντολής. Πράγματι, εξ αυτού του γεγονότος απεκόμισα την εντύπωσιν ότι επεκράτησε, μετά το άτυχές περιστατικόν του κλιμακίου Νόβα, μία νέα αντίληψις ως προς την ενότητα του Κόμματος. Ήλθεν ο κ. Στεφανόπουλος ενώπιον της ομάδος. Η Κοινοβουλευτική ομάς, κατά μεγίστην πλειοψηφίαν, δεν απεδέχθη την εντολήν και την κατέθεσεν ο κ. Στεφανόπουλος και ταυτοχρόνως εδήλωσεν, όπως ενθυμούμαι, εδήλωσεν και ο κ. Τσιριμώκος, ότι μειοψηφούν μεν, αλλά πειθαρχούν εις την απόφασιν της ομάδος. Η πειθαρχία είναι δημοκρατική αρχή. Μία από τας βαρείας κατηγορίας του παρελθόντος εναντίον μου ήτο ότι δεν ήτο δημοκρατική η λειτουργία της κοινοβουλευτικής ομάδος, οπότε θα είχον προληφθη όλα όσα έχουν επακολουθήσει. Και ενώ ευρισκόμεθα εις αυτό το σημείον, απροόπτως έρχεται η τρίτη περίπτωσις, η ανάθεσις της εντολής εις τον κ. Τσιριμώκον. Αυτό το γεγονός δι′ ημάς ήτο καταπληκτικόν. Διότι είχεν ήδη διαπιστωθή, είχεν ήδη εκδηλωθή επιφύλαξις εις την περίπτωση Στεφανοπούλου, ότι θα ηρωτάτο η ομάς και η ομάς ειχεν ερωτηθή και είχεν αποκρούσει την εντολήν εις πάντα, πέραν του κ. Στεφανοπούλου. Πρώτον αυτό. Και δεύτερον. Και ο κ. Στεφανόπουλος και ο κ. Τσιριμώκος είχον δηλώσει εις την ομάδα ότι πειθαρχούν.
Ηλίας Τσιριμώκος
Όταν εδόθη η εντολή εις τον κ. Τσιριμώκον, διηρωτήθην και εγώ και η κοινοβουλευτική ομάς και ο Δημοκρατικός κόσμος: Ποιον τεκμήριον εδικαιολόγησεν αυτήν την εντολήν; Δεν εξέφραζε την γνώμην του δημοκρατικού λαού τής Θεσσαλονίκης. Δεν εξέφραζε την γνώμην της ομάδος και είχε δηλώσει ότι πειθαρχεί εις την απόφασιν της ομάδος η οποία δεν απεδέχετο εντολήν εις άλλον πλήν του Αρχηγού. Που εστηρίζετο επομένως η προσφορά και που εστηρίζετο η αποδοχή; Ιδού, διατί έκτοτε τελούμεν υπό μιαν κατάπληξιν και διά την προσφοράν και διά την αποδοχήν. Αυτή είναι η Θέσις την οποίαν έχομεν λάβει και εναντίον τής εντολής προς τον κ. Τσιριμώκον. Ο κ. Τσιριμώκος έπεσεν εις την Βουλήν. Και τώρα ερχόμεθα εις την κατάστασιν όπως έχει διαμορφωθή. Κατά την γνώμην μου μετά την ιδικήν μου παραίτησιν δύο πράγματα ήσαν δυνατά. Η προκήρυξις εκλογών – είναι γεγονός ότι δεν τας εισηγήθην – πρωτοβουλία του Μεγαλειοτάτου – διότι έκτοτε έχει αναλάβει όλας τας πρωτοβουλίας – άνευ εισηγήσεως οίασδήποτε, ή αναθέσεως τής εντολής εις τον Αρχηγόν του έτερου κόμματος, όπως συνέβη κατά Δεκέμβριον του 1963, μετά την παραίτησιν μου. Ανετέθη τότε εις τον κ. Κανελλόπουλον ως , Αρχηγόν του αμέσως επομένου κόμματος η εντολή. Και κατέθεσεν ο κ. Κανελλόπουλος την εντολήν, διότι έκρινε ότι δεν καθίστατο δυνατός ο σχηματισμός Κυβερνήσεως. Κατά την γνώμην μου και εις την συγκεκριμένη περίπτωσιν ουδέν άλλο ήτο δυνατόν να γίνη. Διότι ο κ. Κανελλόπουλος εκπροσωπεί το εν τρίτον του Ελληνικού Λαού κατά τας τελευταίας εκλογάς και κατά τάξιν κοινοβουλευτικήν είναι το αμέσως επόμενον κόμμα. Ως έχει βεβαίως ή κατάστασις ουδέν θα απέδιδε αλλά εάν επρόκειτο επί τέλους παρά τας δυσοιώνους προβλέψεις, να τηρηθή μία συνταγματική τάξις, αυτό ήτο το ορθόν.
Τούτο όμως δεν εγένετο. Και επήγαμεν εις τας ατομικάς εντολάς με το επιχείρημα ότι εκφράζουν την πλειοψηφίαν ενώ δεν εκφράζουν την πλειοψηφίαν. Διασπούν την πλειοψηφίαν. Αυτό παρουσιάσθη με την παροχήν των ατομικών εντολών.
Η λύσις του πολιτικού θέματος…
Τώρα, όπως τίθεται σήμερα το θέμα, ποία άλλη λύσις θα ήτο δυνατή; Νομίζω ότι η ΕΡΕ αυτοηχρηστεύθη με την προσφοράν της να υποστήριξη παν κλιμάκιον προερχόμενον εκ της Ενώσεως Κέντρου. Διότι ήδη ηνάλωσε τας δυνάμεις της εις αυτήν την προσφοράν.
Υπάρχει και μία πρότασις η οποία και εις την Βουλήν υπευθύνως ανεπτύχθη από τον κ. Αρχηγόν των Προοδευτικών. Η Κυβέρνησις της εθνικής συνεργασίας. Είναι μία πρότασις άξιόλογος. Αλλά πότε σχηματίζεται Κυβέρνησις εθνικής συνεργασίας; Όταν υπάρχη πράγματι εθνική ανάγκη, όταν υπάρχη πόλεμος η όταν υπάρχη αδυναμία διενεργείας εκλογών, όπως συνέβαινεν και εις τον συμμοριτοπόλεμον. Πώς να κάμης εκλογάς τότε όταν κατείχοντο ωρισμέναι περιοχαί της Ελλάδος από τους συμμορίτας. Τότε η ανάγκη υπαγορεύει πράγματι εθνικήν Κυβέρνησιν. Και εις τας άλλας Χώρας, εις την περίοδον του πολέμου, εδημιουργήθη το σχήμα της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος. Αλλά υπό τας σημερινάς συνθήκας, ποίος είναι ο κίνδυνος ο εθνικός, τον οποίον αντιμετωπίζομεν.
Ο κ. Παπανδρέου υπεστήριξεν ότι δέν υφίσταται «Εθνικός Κίνδυνος», αλλά μόνον προβλήματα τα οποία επιδεινούνται «με την παράτασιν της ανωμαλίας».
Δόξα τω Θεώ, προβλήματα υπάρχουν. Εθνικός κίνδυνος δεν υπάρχει. Και θα αναπτύξω ευρύτερα τας απόψεις μου επί του θέματος ότι τα προβλήματα επιδεινούνται διά της παρατάσεως της ανωμαλίας. Δεν αντιμετωπίζονται. Ιδού διατί είπον, ότι ενώ είναι σοβαρά η σκέψις μιας Κυβερνήσεως εθνικής ενότητος, δεν υπαγορεύεται από τας σημερινάς περιστάσεις, διότι δεν υφίσταται σήμερον μία εθνική ανάγκη την οποίαν θα έπρεπε να αντιμετωπίσωμεν.
Μένουν επομένως κατά την γνώμην μου αι εκλογαί. Ειπεν ο Μεγαλειότατος ότι επιθυμία του είναι να διανυθή ολόκληρος η τετραετία. Βεβαίως ευκταίον είναι να διανύεται η τετραετία. Εις την πραγματικότητα όμως η πραξις η ελληνική έχει αποδείξει ότι σπανιώταται είναι αι περιπτώσεις της τετραετίας και η πραξις είναι σοφός διδάσκαλος. Ανακύπτουν ανάγκαι ταχυτέρας διενεργείας εκλογών. Ιδού ο απολογισμός από το 1950, διότι έως τότε είχομεν τον συμμοριτοπόλεμον: 5 Μαρτίου 1950, 9 Σεπτεμβρίου 1951, 16 Νοεμβρίου 1952, 19 Φεβρουαρίου 1956, 11 Μαΐου 1958, 29 Οκτωβρίου 1961, 3 Νοεμβρίου 1963, 16 Φεβρουαρίου 1964 και εάν τώρα εγένοντο εκλογαί θα είχε διάρκειαν περίπου δύο ετών η Βουλή, όπως εχει συμβή εις το παρελθόν. Ουδείς το εύχεται άλλ′ η πράξις αποδεικνύει ότι αυτό συμβαίνει. Εδώ έχει δημιουργηθή εν είδος αγωνίας εναντίον των εκλογών, ως εάν αι εκλογαί πρόκειται να είναι εισβολή του εχθρού. Και αναγινώσκω τας επικεφαλίδας εις τας εφημερίδας τας αντιθέτους. Εκλογαί δεν θα γίνουν! Δηλαδή η Χώρα δεν παραδίδεται! Περίπου ως ένα αίσθημα ασφαλείας του Έθνoυς το οποίον προστατεύεται από τον κίνδυνον των εκλογών, εις τας οποίας ο Ελληνικός Λαός θα εξέφραζε την θέλησιν του!…
Περί καθεστωτικού ζητήματος…
Ετόνισεν ο κ. Παπανδρέου ότι είναι ασύστατον το επιχείρημα ότι θα τεθή καθεστωτικόν εις περίπτωσιν έκλογών. Διότι, ως είπεν, η Ε.Κ. δέν θέτει τοιούτον θέμα.
Ποία είναι τα επιχειρήματα εναντίον της διενεργείας των εκλογών;
Είναι πρώτον το επιχείρημα ότι θα ετίθετο αυτομάτως καθεστωτικόν. Το επιχείρημα κατά την γνώμην μου είναι απολύτως ασύστατον. Διότι τα θέματα των εκλογών τα θέτουν τα υπεύθυνα κόμματα. Δόξα τω Θεώ, υπάρχουν μεγάλα υπεύθυνα κόμματα και το ιδικόν μου της Ε.Κ. και της ΕΡΕ του κ. Κανελλοπούλου – τα οποία είναι βέβαιον ότι εκφράζουν την βούλησιν της μεγίστης πλειοψηφίας του Ελληνικού Λαού αθροιζόμενα. Και εφ′ όσοντά δύο μεγάλα κόμματα δεν θέτουν καθεστωτικόν είναι φανερόν ότι θέμα δεν υπάρχει και όχι ότι απλώς δεν το θέτουν. Διεκήρυξα και εις το παρελθόν και εις τον καιρόν του ανενδότου αγώνος και εις τον Βόλον προ ολίγων ημερών ότι όχι απλώς δεν θέτομεν καθεστωτικόν, άλλ′ ότι το θεωρούμεν ως καταστροφήν διά τον τόπον. Επομένως όχι μόνον δεν θέτομεν αλλά θα παλαίσωμεν εναντίον αντιθέτων ρευμάτων, τα οποία ενδεχομένως θα εκαμαν λόγον περί καθεστωτικού.
Επομένως θέμα κινδύνου καθεστωτικού ζητήματος δεν υπάρχει. Ότι αυτομάτως θα ετίθετο, ότι θα ήτο ένα κύμα 70-80% και ουδείς θα ηδύνατο να αντισταθή, είναι φανταστικόν. Διότι, όταν τα υπεύθυνα κόμματα έχουν τα συγκεκριμένα προγράμματα των και, οιαδήποτε εάν είναι η εκβασις των εκλογών, δεν πρόκειται να αποστούν αυτών, δεν υπάρχει κανένα αντίθετον ρεύμα το οποίον θα ηδύνατο να υπαγορεύση άλλην θέσιν. Θέμα κινδύνου καθεστωτικού, εφ′ όσον δεν υπάρχει αυτό εις την θέλησιν των μεγάλων κομμάτων και δεν υπάρχει εις την θέλησιν – ο κ. Μαρκεζίνης είναι εδώ;
Σ. ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ: Βεβαίως.
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: …είναι ανύπαρκτον. Ανέφερα και τα μικρότερα κόμματα διά λόγους αριθμού.
Σ. ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ: Πολύ ορθώς εκάματε.
Ο κίνδυνος λαϊκού μετώπου…
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Υπάρχει ένα δεύτερον επιχείρημα εναντίον των εκλογών: Κίνδυνος λαϊκού μετώπου εις τας εκλογάς. Άλλη παρεξήγησις. Θα συμβη ακριβώς το αντίστροφον. Διότι με τάς εκλογάς η Ένωσις Κέντρου θα έχη ιδικούς της συνδυασμούς, η ΕΔΑ θα εχη ιδικούς της συνδυασμούς. Επομένως αι εκλογαί είναι η ιδεώδης ευκαιρία διαχωρισμού των μαζών. Όχι συνεργασίας. Και είναι το βέβαιον, είναι ο ιδεώδης τρόπος αι εκλογαί, διά να γίνη ο διαχωρισμός των μαζών. Διότι αι μάζαι κατ′ ανάγκην, διά λόγους κομματικης εντάξεως, θα τοποθετηθούν αντιμέτωποι.
Έγινε λόγος ότι εις ώρισμένας περιοχάς η ΕΔΑ ίσως επαναλάβη το πείραμα του 1964 και δεν χρίση υποψηφίους. Αυτός είναι ο δόλος της ΕΔΑ εναντίον του οποίου επάλαισα και θα παλαίσω. Βεβαίως, εις τα μεγάλα κέντρα η ΕΔΑ θα εχη τούς συνδυασμούς της. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εάν λ.χ. εις την Ζάκυνθον, όπου οι οπαδοί της είναι 500-1000, η ΕΔΑ δεν θα εχη ιδικόν της συνδυασμόν, θα πρόκειται περί ασημάντου αριθμού. Και είναι έλαττον τού 1% εις αριθμόν τον σύνολον των ψήφων τας οποίας η ΕΚ είχε λάβει κατά τας προηγουμένας εκλογάς εις τας εκλογικάς περιφερείας όπου εις το 1964 η ΕΔΑ δεν είχε ιδίους συνδυασμούς. Εκεί όπου δεν εβαλε υποψηφίους οι ψήφοι είναι έλαττον του 1%. Αλλά αυτό το οποίον υποστηρίζω εξακολουθεί να ισχύη, οιοδήποτε τέχνασμα και αν χρησιμοποιήση η ΕΔΑ. Διότι εις τα μεγάλα κέντρα οπωσδήποτε θα κανη συνδυασμούς. Δεν θα κάμη εκεί όπου εχει ασήμαντον δύναμιν. Επομένως ισχύει αυτό το οποίον υποστηρίζω ότι θα εχωμεν με τας εκλογάς διάσπασιν των μαζών, αντιμετώπισιν των μαζών, όχι συνεργασίαν των. Επομένως θα ήσαν αι εκλογαί ιδεώδες βότανον προς διάσπασιν της συνεργασίας της βάσεως, διότι βεβαίως εις την κορυφήν συνεργασία δεν υπάρχει, ούτε πρόκειται να υπάρξη. Αι εκλογαί διασπούν την ενότητα της βάσεως κατά την διάρκειαν του εκλογικού αγώνος.
Σπυρίδων Μαρκεζίνης
Λέγουν ότι θα υπάρξη και κίνδυνος δημοσίας τάξεως. Θέλω να πιστεύω ότι είναι τόσον ισχυρόν σήμερα το Κράτος ώστε ουδείς δύναται να διαταράξη την δημοσίαν τάξιν και εκείνο το οποίον και εγώ υποστηρίζω και υπεστήριζεν ο κ. Αρχηγός της ΕΡΕ με βασιμότητα εις την Βουλήν προχθές, είναι ακριβώς το παλαιόν αίτημα το ιδικόν μας:
Ελεύθεραι και αδιάβλητοι εκλογαί, αμείλικτος επιβολή της ελευθερίας και της τάξεως εις τας εκλογάς. Ουδείς θα εδέχετο καθοιονδήποτε τρόπον να γίνη ανεκτή βία οιασδήποτε μορφής. Επομένως το Κράτος ενισχυόμενον και από την ηθικήν συμπαράστασιν των δύο μεγάλων κομμάτων και όλων των άλλων κομμάτων είναι βέβαιον ότι είναι εις θέσιν να επιβάλη την τάξιν ώστε να μη υπάρχη ανησυχία ότι θα έχωμεν κίνδυνον διασαλεύσεως της δημοσίας τάξεως.
Αντιθέτως υποστηρίζω ότι μόλις προκηρυχθούν εκλογαί θα επέλθη αυτομάτως εκτόνωσις. Αυτή είναι η θεμελιώδης παρεξήγησις. Έως τώρα υπάρχουν δύο εσφαλμέναι απόψεις. Καθεστωτικόν, ο μέγας κίνδυνος και ταυτοχρόνως έντασις της οξύτητος. Θα συμβη ακριβώς το αντίστροφον. Μόλις ανακοινωθή ότι γίνονται εκλογαί, αυτομάτως εκλείπει ο λόγος της οξύτητος, αυτομάτως δεν γίνονται συγκεντρώσεις εναντίον των παρανόμων Κυβερνήσεων. Θα κάμη συγκεντρώσεις έκαστον κόμμα, δια λογαριασμόν του και εναντίον των άλλων. Αυτομάτως επέρχεται η εκτόνωσις. Είναι καθαρά διαστροφή, εσφαλμένη εντελώς αντίληψις ότι αι εκλογαί θα προκαλέσουν έντασιν της οξύτητος. Αντιθέτως, αλλάσσουν μέτωπον αι μάζαι, στρέφονται εναντίον αλλήλων. Δεν δημιουργούν ενιαίον μέτωπον εναντίον της ανωμαλίας. Υπό την έννοιαν αυτήν επομένως είναι το καταπραϋντικόν, είναι το βότανον της εκτονώσεως η προκήρυξις εκλογών.
Ο θεσμός της υπηρεσιακής Κυβερνήσεως…
Επιμένων εις την λύσιν των εκλογών, ο κ. Παπανδρέου, είπεν ότι αύται πρέπει να διεξαχθούν υπό Υπηρεσιακής Κυβερνήσεως εντός των συνταγματικών προθεσμιών. Εδέχθη, όμως, όπως η προσφυγή εις τας κάλπας γίνει τον Δεκέμβριον εάν κριθή απαραίτητος η αναβολή των επί τι διάστημα.
Υποστηρίζεται τώρα, ότι υπό τας σημερινάς περιστάσεις – έχομεν εθνικόν ζήτημα, έχομεν οικονομικά ζητήματα – πως είναι δυνατόν να πάμε εις εκλογάς και να μη έχωμεν μίαν πολιτικήν Κυβέρνησιν. Καί αυτή η σκέψις δι′ εμέ είναι εσφαλμένη, διότι αι εκλογαί, εάν γίνουν εις τας συνταγματικάς των προθεσμίας, είναι ζήτημα χρόνου 40 ημερών. Αι Υπηρεσιακαί Κυβερνήσεις εως τώρα – και θα έλθω εις αυτάς – έχουν δώσει εξετάσεις εις την Ελλάδα. Είναι ιδιότυπος ιδικός μας θεσμός. Eχoυν δώσει εξετάσεις και επέτυχον. Διότι όλαι αι υπηρεσιακαί Κυβερνήσεις – δέν επιθυμώ να είσέλθω εις την περίπτωσιν του Στρατηγού Δόβα – δεν είναι ώρα εκκαθαρίσεως αυτών των λογαριασμών – των κ. κ. Κιουσοπούλου, Μαυρομιχάλη, Παρασκευοπούλου, Γεωργακοπούλου, έδωσαν εξετάσεις ελευθέρων εκλογών. Και αποτελεί απόκτημα αυτή η πείρα του δημοσίου μας βίου. Διότι τι συμβαίνει με τας πολιτικάς Κυβερνήσεις; Αι πολιτικαί Κυβερνήσεις εις μη προεκλογικάς περιόδους είναι αι υπεύθυνοι Κυβερνήσεις. Αλλά η πείρα μας έχει διδάξει ότι μία Κυβέρνησις πολιτική προεκλογικώς οδηγείται εις την διασπάθισιν του δημοσίου χρήματος δια λόγους προεκλογικούς. Είναι βέβαιον. Αυτή είναι η πείρα του παρελθόντος. Επομένως προκειμένου περί εκλογών κατά την δεδομένην πείραν, αδιάβλητος η διενέργεια αυτών από μίαν υπηρεσιακήν Κυβέρνησιν. Θα είναι θέμα επιλογής των προσωπικοτήτων και των επί κεφαλής των κρισίμων Υπουργείων. Και αυτή η πείρα έως τώρα μας εδικαίωσεν. Όταν άλλωστε υπήρξαν εθνικά θέματα, – συνέβη και εις άλλας περιπτώσεις, αλλά και προσφάτως όταν ο Πρόεδρος της Υπηρεσιακής Κυβέρνησεως ήτο ο κ. Παρασκευόπουλος – εγένοντο συνομιλίαι – με την παρουσίαν των ήγετών των μεγαλυτέρων κομμάτων και εγένετο εκ του προχείρου βεβαίως μία εθνική αντιμετώπισις, πληρεστέρα πάντως απ′ ότι, θα εγίνετο από μίαν μονοκομματικήν Κυβέρνησιν. Επομένως, εάν κάτι το έκτακτον επρόκειτο να συμβή, η πείρα του παρελθόντος οδηγεί εις το συμπέρασμα ότι υπάρχει τρόπος αντιμετωπίσεως.
Ιδού, διατί υποστηρίζω ότι αι εκλογαί οδηγούν άκριβώς εις το αντίθετον αποτέλεσμα από εκείνο το οποίον υποστηρίζεται ότι θα φέρουν. Ότι δήθεν θα φέρουν, δηλαδή, μίαν έντασιν, ένα κίνδυνον καθεστωτικού ζητήματος, ένα κίνδυνον λαϊκού μετώπου. Τουναντίον, θα φέρουν αμέσως, κατά την γνώμην μου, μίαν εκτόνωσιν, μίαν αντιμετώπισιν των κομμάτων προς άλληλα και όχι ενιαίαν αντιμετώπισιν της ανωμαλίας. Και συγχρόνως, έπειτα από 40 ημέρας, θα φέρουν εις την αρχήν υπευθύνους ανθρώπους με την λαϊκήν εντολήν προς διαχείρισιν των μεγάλων εθνικών θεμάτων. Ενώ, εφ′ όσον παρατείνεται ο χρόνος με τα εγχειρήματα, επιδεινούται η ανωμαλία και συγχρόνως η εξέγερσις του Λαού καθίσταται χρονία. Και υπό την έννοιαν αυτήν αποτελεί κίνδυνον δια το μέλλον.
Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας
Ένα είναι το άλλο επιχείρημα: Ότι σήμερον υπάρχει ένα μεγάλο ρεύμα – λέγουν, δεν το υποστηρίζω εγώ, εις τόσον βαθμόν μάλιστα – ότι υπάρχει ένα μεγάλο ρεύμα υπέρ της Ε.Κ. και ότι, ώσαν αυτό να αποτέλεση ένα εθνικόν κίνδυνον, πρέπει να παρέλθη αυτό το ρεύμα δια να γίνουν αι εκλογαί! Αλλά αυτό ακριβώς το επιχείρημα εκτός του ότι είναι παράλογον, καθ′ εαυτό, είναι κατ′ εξοχήν το επιχείρημα δι′ όσους το υποστηρίζουν, το οποίον, οδηγεί εις το συμπέρασμα ότι υπαγορεύονται αι εκλογαί. Διότι αυτό τι σημαίνει; Ότι το φρόνημα του Λαού είναι διάφορον από το φρόνημα της Βουλής.
Διότι ενώ εις την Βουλήν η Ε.Κ. δεν έχει την πλειοψηφίαν υποστηρίζουν ότι εις τον Λαόν διαθέτει την πλειοψηφίαν. Αλλά αυτή είναι η κλασσική περίπτωσις της διαλύσεως. Πότε πρέπει να γίνη η διάλυσις; Όταν υπάρχη δυσαρμονία μεταξύ της βουλήσεως Λαού και Βουλής. Τότε γίνονται εκλογαί δια να εκφρασθή η γνησία βούλησις του Λαού εις την Βουλήν. Διότι η Βουλή δεν έχει άλλον λόγον υπάρξεως, παρά να εκφράζη γνησίαν την λαϊκήν βούλησιν. Όσοι λοιπόν υποστηρίζουν ότι, ενώ εις την Βουλήν η Ένωσις Κέντρου στερείται πλειοψηφίας διαθέτει πλειοψηφίαν εις τον Λαόν, οφείλουν να οδηγηθούν εις το συμπέρασμα ότι εν ονόματι της Δημοκρατίας επιβάλλεται η διενέργεια των εκλογών δια να εναρμονισθή η θέλησις Λαού και Βουλής. Ιδού, διατί όσοι το επικαλούνται είναι οι κυριώτεροι υποστηρικταί της ανάγκης ταχυτέρας δυνατής διενεργείας εκλογών.
Υπάρχει και άλλος λόγος δι′ όσους τιμούν υπερμέτρως τους άριθμούς, Εις την Βουλήν η Ένωσις Κέντρου διαθέτει 134 Βουλευτάς, η ΕΔΑ 22, σύνολον 156. Και τα δύο Κόμματα υποστηρίζουν υπηρεσιακήν και εκλογάς. Η πλειοψηφία επομένως της Βουλής υποστηρίζει διάλυσιν. Εάν πρόκειται οι αριθμοί να γίνουν σεβαστοί, η βούλησις της Βουλής έχει εκδηλωθή και πρέπει να γίνη σεβαστή. Είναι αίτημα επομένως και της πλειοψηφίας του Λαού, είναι και αίτημα της Βουλής. Ιδού διατί και δι′ αυτόν τον λόγον επιβάλλεται να γίνουν πράγματι αι εκλογαί. Το συμφέρον της Χώρας είναι αι συντομώτεραι δυναταί εκλογαί εντός των συνταγματικών προθεσμιών.
Ο θρυμματισμός της πλειοψηφίας…
Νομίζω ότι έχουν εξαντληθή πλέον τα περιθώρια αυτών των κλιμακίων. Έδωσε η Ε.Κ. τρία. Δεν νομίζω ότι θα υπάρξη δυνατότης δημιουργίας και τετάρτου. Και οι λίθοι θα εγερθούν. Αλλά δεν νομίζω και πάλιν ότι άλλη κοινοβουλευτική λύσις είναι δυνατή. Έγινε ο θρυμματισμός της πλειοψηφίας και είναι ανεπανόρθωτος κατά την γνώμην μου. Ιδού, διατί και αριθμητικώς και ηθικώς αυτή η Βουλή δεν μπορεί να δώση Κυβέρνησιν. Εχρησιμοποιήθησαν τόσα αθέμιτα μέσα. Η εξαγορά Βουλευτών με τα Υπουργεία, πράγμα το όποιον έχει προκαλέσει βαθυτάτην λύπην εις όλον τον Λαόν. Διότι δεν υπάρχουν ιδεολογικαί παραχωρήσεις, υπάρχει εξαγορά Βουλευτών με Υπουργεία. Μόνον ως Υπουργοί φεύγουν. Δεν έχομεν άλλας ιδεολογικάς ανεξαρτητοποιήσεις. Ένα δύο φαινόμενα, αλλά και αυτά ικανοποιήθησαν εν συνεχεία. Εδώ το τίμημα της μεταστάσεως είναι το Υπουργείον. Δεν έχει συμβη εις το παρελθόν αυτό ως ηθική κατάπτωσις. Έχομεν λοιπόν μίαν περιπέτειαν όχι μόνον πολιτική, αλλά μίαν περιπέτειαν ηθικήν η οποία επιβάλλεται να αντιμετωπισθή με τας εκλογάς αι οποίαι θα είναι ακριβώς το βάπτισμα της εξυγιάνσεως. Και ο θρυμματισμός και η σήψις επιβάλλει την ενέργειαν των έκλογών.
Εκλογαί τον Δεκέμβριον…
Εάν μ′ όλα ταύτα υπάρξη γνώμη ότι ολίγος χρόνος είναι απαραίτητος επί πλέον, εις τας ακροάσεις που μου έκαμε την τιμήν να μου δώση, ο Μεγαλειότατος είχεν υποστηρίξει ότι θα ήτο δυνατόν όπως συνέβη εις τας περιπτώσεις των υπηρεσιακών Κυβερνήσεων. Δεν αποδέχομαι τον όρον της Κυβερνήσεως προσωπικοτήτων και όταν ο Μεγαλειότατος ανέφερεν την λέξιν διεμαρτυρήθην, διότι δεν εννοώ την λέξιν…
Α.Μ. ΒΑΣΙΛΕΥΣ: Διεμαρτυρήθητε διότι ανέφερα την λέξιν, ή διότι η προτασίς σας είχε την έννοιαν της Κυβερνήσεως προσωπικοτήτων;
Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Επιθυμώ τον όρον υπηρεσιακή Κυβέρνησις και είπον ότι ο όρος, όχι ως ίδικός Σας, ως κυκλοφορών όρος είναι αφόρητος διότι θίγει ώσαν να είναι άλλης ποιότητος άνθρωποι. Σας είπα υπηρεσιακή. Αυτός είναι ο όρος τον οποίον χρησιμοποιούμεν. Νομίζω λοιπόν αν με όλα ταύτα εκρίνετο ότι ολίγος χρόνος είναι απαραίτητος και εάν άλλοι το είσηγουντο, διότι εγώ πάντοτε φρονώ ότι εκλογαί εντός των συνταγματικών προθεσμιών είναι η αρίστη λύσις, εάν άλλοι είσηγουντο ότι θα έπρεπε να δοθή περισσότερος χρόνος, εγώ θα το εδεχόμην. Αλλά διότι αριθμητικώς δεν το δύναμαι, επειδή οι 134 δεν άρκουν, προϋποτίθεται επομένως ότι το Κόμμα της ΕΡΕ θα ήτο σύμφωνον. Εάν συνέβαινε να είναι σύμφωνος η ΕΡΕ – ήκουσα ότι ο κ. Κανελλόπουλος δεν είναι σύμφωνος, επομένως αυτό έχει αναδρομικήν σημασίαν – είπον λοιπόν ότι εάν τυχόν ήτο σύμφωνος η ΕΡΕ, της οποίας η ψηφος είναι απαραίτητος δι′ αυτήν την περίπτωσιν, διότι η ιδική μου δύναμις δεν αρκεί, τότε νομίζω ότι θα ήτο δυνατόν να στερίξωμεν να γίνη η διάλυσις προ της 15ης Νοεμβρίου και να γίνουν τον Δεκέμβριον αι εκλογαί. Θα είχομεν παράτασιν τεσσάρων μηνών και δύο μήνες που επέρασαν ανωμαλίας, 6 μήνας. Νομίζω τι άρκεί πλέον. Είναι το μέγιστον το όποίον θα ήτο δυνατόν να γίνη διά να επιτευχθή αυτή η περίφημος εκτόνωσις.
Αυταί, Μεγαλειότατε, είναι αι απόψεις μου, τας οποίας ηθέλησα να εκθέσω με το αίσθημα της ευθύνης και της εμπιστοσύνης της σχετικής πλειοψηφίας της Βουλής, σήμερον, καθώς και μιας μερίδος του Λαού την οποίαν εκπροσωπώ. Και επειδή είναι επίσημος και ιστορική η ώρα και νομίζω ότι ευρισκόμεθα εις μίαν καμπήν και ότι έγιναν πολλά πειράματα και ότι είναι μία ώρα αποφάσεων προς αποκατάστασιν της ομαλότητος, ηθέλησα να εκφράσω με απόλυτον ειλικρίνειαν τας γνώμας μου και να απευθύνω μίαν θερμοτάτην έκκλησιν προς τον Μεγαλειότατον.
Εν ονόματι των ελευθεριών του Λαού, εν ονόματι της ομαλότητος, εν ονόματι της Δημοκρατίας να ακολουθήσωμεν την τάξιν, τας εκλογάς. Είναι ο νόμος της Δημοκρατίας. Η Βουλή δεν δύναται πλέον να δώση Κυβέρνησιν. Είναι τούτο εξ αντικειμένου δεδομένον. Όλα αυτά τα τεχνάσματα είναι φοβερά. Δεν είναι Κυβερνήσεις. Και είμαι απολύτως βέβαιος ότι αυτό το οποίον προτείνω – προσωπική μου γνώμη είναι, ημπορεί να πλανώμαι, έκαστος υποστηρίζει τας γνώμας του – κριτήριον έχει το γενικώτερον συμφέρον. Δεν έχω κανένα λόγον προσωπικόν να επισπεύδω. Και εάν γίνη τώρα οίαδήποτε κατάστασις δεν έχω λόγους κομματικής ανησυχίας από απόψεως συμπαραστάσεως του Λαού. Αλλά νομίζω ότι πέραν προσωπικών κριτηρίων εις τοιαύτας ώρας, έκαστος φέρει ιστορικήν ευθύνην. Νομίζω ότι η προκήρυξις των εκλογών σήμερον είναι άμεσος εξάτμησις, άμεσος εκτόνωσις και είναι μία ικανοποίησις του Λαού, ότι του δίδεται ο λόγος. Αυτήν την ώραν η προκήρυξις των εκλογών, είμαι βέβαιος, ότι θα δημιουργήση νέον κλίμα. Θα είναι άμεσος εκτόνωσις και πλήρης αποκατάστασις της ψυχικής ενότητος του Λαού. Και τα πολιτικά κόμματα θα περάσουν εις την συνήθη διαδικασίαν των εκλογών χωρίς την βιαιότητα, η οποία σήμερα υπάρχει λόγω των ανωμαλιών αι οποίαι υφίστανται.
Αυτήν την έκκλησιν απευθύνω εν επιγνώσει ότι προέρχεται, πηγάζει, από συνείδησιν εκτιμήσεως του γενικωτέρου, και όχι του προσωπικού συμφέροντος, του συμφέροντος του Έθνους, του συμφέροντος του Λαού.
Α.Μ. ΒΑΣΙΛΕΥΣ: Σας ευχαριστώ. Ο κ. Αρχηγός της ΕΡΕ παρακαλείται να εκθέση τας απόψεις του.
Αι απόψεις του κ. Κανελλοπούλου…
Ο κ. Π. Κανελλόπουλος, αναλύων τα στοιχεία που συνθέτουν το πολιτικόν θέμα υπεστήριξεν ότι υφίσταται κρίσις του καθεστώτος της ελευθερίας και της ασφαλείας. Και ανέφερε ότι οι «Λαμπράκηδες» έχουν επιβάλλει εις την ύπαιθρον καθεστώς φοβίας.
Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ: Μεγαλειότατε, θα ακολουθήσω διάφορον σειράν εις τους συλλογισμούς, τους οποίους θα έχω την τιμήν να υποβάλω υπό την κρίσιν Υμών και των κυρίων τους οποίους εκαλέσατε εις την παρούσαν σύσκεψιν. Δεν θα εξετάσω το θέμα, το οποίον πρώτον εξήτασεν ο αξιότιμος αρχηγός της Ε.Κ., το θέμα της συνθέσεως του Συμβουλίου του Στέμματος. Νομίζω ότι τούτο είναι θέμα συνδεόμενον με την απόλυτον προσωπικήν πρωτοβουλίαν του Ανωτάτου Άρχοντος. Ο Βασιλεύς δύναται να συγκαλή το Συμβούλιον επί τη βάσει κριτηρίου το οποίον Αυτός θα επιλέξη, βεβαίως κριτηρίου το οποίον πρέπει να έχη και ωρισμένην αντικειμενικήν βασιμότητα.
Επίσης, δεν θα αναλύσω τας σκέψεις μου σχετικώς με την κρίσιν την προηγηθείσαν της παραιτήσεως του κ. Παπανδρέου, η του εξαναγκασμού του εις παραίτησιν, όπως λέγει ο ίδιος, διότι τας σκέψεις αυτάς έχω αναπτύξει εις την Βουλήν. Θεωρώ και απολύτως συνάδουσαν προς το Σύνταγμα και τας παραδόσεις την εκ μέρους του Ανωτάτου Άρχοντος επιλογήν οιουδήποτε προσώπου εκ τής Βουλής προς συγκρότησιν νέας Κυβερνήσεως μετά την διαφωνίαν προς τον αρχηγόν της πλειοψηφίας. Άλλο βεβαίως το ζήτημα, αν ωρισμένον κόμμα θίγεται, διότι τα πρόσωπα εν τη κειμένη περιπτώσει επελέγησαν από τους κόλπους του κόμματος αυτού. Αλλά τούτο δεν είναι θέμα το οποίον δύναται να με απασχολήση.
Θα μου επιτραπή μόνον να παρατηρήσω, σχετικώς με την προϊστορίαν της κρίσεως, δηλαδή με την περίοδον ήτις προηγήθη της παραιτήσεως του κ. Παπανδρέου, ότι ο κ. Αρχηγός της Ε.Κ. έφερε ενώπιον μας εφημερίδας, οι τίτλοι των οποίων θίγουν τον ίδιον, δεν έφερεν όμως άλλας εφημερίδας και δη εφημερίδας, αι οποίαι πρόσκεινται εις τον κ. Αρχηγόν της Ε.Κ., όντα τότε Πρωθυπουργόν, ως και εφημερίδας της Ε.Δ.Α., των οποίων οι τίτλοι έθιγον επί εβδομάδας κατά τρόπον ανεπίτρεπτον τον Ανώτατον Άρχοντα. Η δικαιοσύνη επέβαλλε να έφερε και τας εφημερίδας αυτάς, διά να σχηματισθή απολύτως αντικειμενική γνώμη, διότι πιθανόν τινές των κυρίων των μετεχόντων της παρούσης συσκέψεως, εκ των μη αρχηγών των κομμάτων, να μη τας έχουν αναγνώσει. Η δικαιοσύνη θα επέβαλε να αναγιγνώσκη ο κ. Παπανδρέου μεγαλοφώνως και τους τίτλους των εφημερίδων αι οποίαι έγραφον ότι ο Βασιλεύς δεν δίδει εις τον κ. Παπανδρέου το δικαίωμα να αναλάβη το Υπ. Εθνικής Αμύνης, ότι δεν τον δέχεται καν εις ζητηθείσαν ακρόασιν, καθώς και τους τίτλους οι όποιοι ετόνιζον, του κ. Παπανδρέου ευρισκομένου εις την εξουσίαν, ότι ο Βασιλεύς ενεργεί ατόπως και υπερβαίνει τα καθήκοντά του. Δεν έχω τας εφημερίδας αυτάς μαζί μου, όπως έχει τας άλλας ο κ. Παπανδρέου. Δεν το εσκέφθην. Αλλά αυτά αφορούν εις την προϊστορίαν της κρίσεως.
Δύο αι πλευραί της κρίσεως…
Η κρίσις, Μεγαλειότατε, έχει δύο πλευράς. Ο αξ. αρχηγός της Ε.Κ. ενεφάνισε μόνον την μίαν πλευράν, εγώ θα εμφανίσω κυρίως την άλλην. Η πρώτη πλευρά είναι η πολιτική και κοινοβουλευτική. Η άλλη πλευρά είναι εκείνη η οποία συνδέεται με την κρίσιν του καθεστώτος της ελευθερίας και αντιστοίχως του καθεστώτος της ασφαλείας και του νόμου. Εάν η κρίσις ήτο μόνον πολιτική και κοινοβουλευτική και πάλιν ο Ανώτατος Άρχων θα έπρεπε, κατ’ εμέ, να επιχείρηση τον σχηματισμόν άλλης Κυβερνήσεως. Διότι η βασική αρχή η οποία με διέπει, και την αρχήν αυτήν διετύπωσα από του βήματος της Βουλής, εν έτει 1958 εις βάρος του κ. Καραμανλή, είναι ότι δεν πρέπει να λήγη τόσον συντόμως η θητεία των Βουλών. Όπως έλεγον τότε, καλόν είναι να υπάρχη ισχυρά και σταθερά Κυβέρνησις, αλλά έτι μεγαλύτερον αγαθόν και η ύπαρξις σταθερών Κοινοβουλίων. Ο πίναξ των συχνωτάτων διαλύσεων, τον όποιον ενεφάνισεν ενώπιόν Σας, Μεγαλειότατε, ο αρχηγός της Ε.Κ, είναι πίναξ ο όποιος δεν είναι διδακτικός υπό την έννοιαν την θετικήν, αλλά υπό την έννοιαν την αρνητικήν. Ο πίναξ αυτός διδάσκει τι δεν πρέπει να πράττωμεν εν Ελλάδι εις βάρος του πολιτεύματος και της Δημοκρατίας. Εάν λοιπόν ήτο απλώς και μόνον πολιτική και κοινοβουλευτική η κρίσις και πάλιν θα έπρεπε ο Ανώτατος Άρχων να επιχειρήση τον σχηματισμόν άλλης Κυβερνήσεως. Εάν δε τούτο καθίστατο μετά δύο η τρεις προσπαθείας αδύνατον, τότε βεβαίως έπρεπε να προχωρήση εις την διάλυσιν της Βουλής, διότι θα κατεδεικνύετο ότι, παρά το γεγονός ότι έπραξε το παν δια να διατηρήση την Βουλήν, βάσει της αρχής περί ης σας ωμίλησα προηγουμένως, η αδυναμία της υπό της Βουλής στηρίξεως νέας Κυβερνήσεως, μοιραίως Τον εξηνάγκασεν εις διάλυσιν. Αλλά υπάρχει ετέρα πλευρά της κρίσεως, Μεγαλειότατε, η οποία και κυρίως θα αποτελέση το αντικείμενον της αναπτύξεως μου. Η κρίσις του καθεστώτος της ελευθερίας είναι βαρυτάτη. Δεν θα μνημονεύσω συγκεκριμένα περιστατικά. Τα περιστατικά είναι αμέτρητα και θα σας εκούραζα. Αλλά θα μου επιτρέψητε να κατατάξω αυτά τα περιστατικά, τα οποία συνιστούν και συγκροτούν την κρίσιν του καθεστώτος της ελευθερίας, εις ωρισμένας κατηγορίας φαινομένων. Η πρώτη κατηγορία είναι η βασική εκ της οποίας εκπορεύονται σχεδόν όλαι αι άλλαι φάσεις της κρίσεως.
Αι απειλαί των «Λαμπράκηδων»…
Η πρώτη κατηγορία φαινομένων, Μεγαλειότατε και Κύριοι, είναι η εξής: Εις τα περισσότερα χωρία της Ελλάδος, αν όχι εις όλα, εις ολόκληρον την ύπαιθρον, υπάρχουν ωργανωμένα συνεργεία Λαμπράκηδων. Βεβαίως δεν έχουν σχηματισθή το 1963, αλλά μετά το 1963. Τα συνεργεία αυτά εκφοβίζουν και απειλούν τους κατοίκους τους οποίους κρατούν υπό καθεστώς φοβίας.
Δευτέρα κατηγορία φαινομένων. Εις πολλά χωρία, ακόμη και εις χωρία του ιδιαιτέρου Νομού μου, του νομού, Αχαΐας, ειδικώτερον δε εις την επαρχίαν Αιγιαλείας, δεν είναι ανεκτή λόγω της παρεμβάσεως των Λαμπράκηδων η κυκλοφορία παρά μόνον δύο εφημερίδων: της «Αυγής» και του «Βήματος». Αυτά συμβαίνουν εις πολλά χωρία της Ελλάδος αυτήν την στιγμήν.
Οι Κομμουνισταί έχουν όπλα…
Ο αρχηγός της ΕΡΕ, καταγγέλλει ότι οι κομμουνισταί έχουν προμηθευθή όπλα, η δε αποκάλυψις αυτή υπήρξε το επιστέγασμα των επιχειρημάτων του κατά της αμέσου διενεργείας εκλογών. Αναπτύσσων τας θέσεις της ΕΡΕ, είπεν ότι προ της εκλογικής αναμετρήσεως θα πρέπει να δημιουργηθούν προϋποθέσεις ελευθέρας εκφράσεως του λαϊκού φρονήματος.
Τρίτη κατηγορία φαινομένων, αποτελούν την αρνητικήν προϋπόθεσιν δι′ ελευθέρας εκλογάς και αρνητικήν προϋπόθεσιν δια την Δημοκρατίαν, είναι ότι οι κομμουνισταί έχουν προμηθευθή όπλα, Μεγαλειότατε. Και δεν έπρεπε να έχουν προμηθευθη. Οι κομμουνισταί, είτε οι όπαδοί άλλου κόμματος προμηθεύονται όπλα. Θα έπρεπε να μη έπιτραπη τούτο. Θα έπρεπε να υπάρχη κρατικός μηχανισμός, ο όποίος κατά το διάστημα της διακυβερνήσεως της χώρας από την Ε.Κ. έλαβεν αυτόν τον προορισμόν, τον οποίον έπρεπε να έχη, έπρεπε λέγω να υπάρχη κρατικός μηχανισμός, ο οποίος να καθιστά δυνατήν την εξουδετέρωσιν αυτού του κινδύνου όχι μόνον την εκ των υστέρων εξουδετέρωσιν των, αλλά την πρόληψιν αυτού του κινδύνου. Πέραν όμως των όπλων τα οποία έχουν προμηθευθή, οι κομμουνισταί έχουν εις την διάθεσιν των και εν μέγα όπλον, το όπλον της απειλής. Μετά τον συμμοριτοπόλεμον δια πρώτην φοράν κατέχουν εν πολλοίς την ϋπαιθρον, αλλά και πολλούς συνοικισμούς έξω των Αθηνών και πολλά προάστεια τα οποία απειλούν. Και το έτι μεγαλύτερον όπλον το οποίον ευρίσκεται εις χείρας των, Μεγαλειότατε, είναι τούτο, ότι χρησιμοποιούν την απειλήν με κάλυψιν δημοκρατικήν. Αυτό είναι το τρομερόν και αυτό καθιστά τον Κομμουνισμόν πράγματι επικίνδυνον. Δεν θα ήτο επικίνδυνος, εάν δεν είχε την δημοκρατικήν κάλυψιν. Ετέρα κατηγορία φαινομένων: Η ύπαρξις και το κύρος του Κράτους εις την ύπαιθρον έχουν σχεδόν μηδενισθή. Επί 1 ½ έτος υπετιμήθη η έννοια της παρουσίας του Κράτους εις το πρόσωπον εκείνου ο οποίος είναι τεταγμένος να ενσαρκώνη εις την ύπαιθρον το Κράτος, εν τω προσώπω του χωροφύλακος. Ο χωροφύλαξ, Μεγαλειότατε, κρύπτεται αντί να είναι παρών. Η ένας είναι η δύο είς έκαστον χωρίον. Ο ένας η οι δύο χωροφύλακες θα έπρεπε να είναι παρόντες όταν σημειούται μια ανωμαλία, μια ασχημία, ένας εκβιασμός εκ μέρους των Λαμπράκηδων, αντί να εξαφανίζεται. Θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον παρών. Δεν είναι εις θέσιν να παρέμβη διότι είναι μόνος έναντι 20 η 30 τουλάχιστον. Όμως να είναι παρών. Να τον βλέπουν. Να ενθαρρύνη τους φιλησύχους πολίτας και να τους πείθη ότι το Κράτος δεν έχει καταλυθή.
Ας έλθωμεν εις τας πόλεις, όχι μόνον εις τας μικράς, αλλά και αυτήν ταύτην την Πρωτεύουσαν. Έχουν οργανωθή, και η οργάνωσις είχε γίνει από μηνών, Μεγαλειότατε, δυνάμεις κρούσεως του Κομμουνισμού. Προ πολλών μηνών έχω καταγγείλει εις την Βουλήν, ότι είχον γίνει ακόμη και ασκήσεις νυκτερινής κινητοποιήσεως. Έχουν οργανωθή ομάδες μάχης των κομμουνιστών. Θεωρούνται δημοκρατικαί, ενώ είναι κομμουνιστικαί, ολοκληρωτικαί, φασιστικά, αντιδημοκρατικαί. Και είναι τοιαύται, όχι μόνον εις τας μεθόδους τας οποίας ακολουθούν, αλλά και αυτήν ταύτην την ιδεολογίαν των. Παρασύρουν όμως και αφελείς νέους, εις τούς οποίους εδόθη από της εποχής του ανενδότου αγώνος η εντολή να έχουν δύο μέτωπα. Όταν εις τους νέους λέγει τις να έχουν δύο μέτωπα, είναι αδύνατον να κάμουν διμέτωπον αγώνα, εις την συνείδησιν των. Ημπορεί ο κ. Παπανδρέου να κάμη την διάκρισιν, αλλά ο νέος δεν είναι δυνατόν να την πραγματοποιήση και προτιμά να κάμη τον αγώνα μόνον κατά της λεγομένης δεξιάς, την οποίαν αυτός ούτος ο αξιότιμος Αρχηγός της Ε.Κ. έχει όνομάσει φασιστικήν εν τη Βουλη παρά να κάμη τον αγώνα κατά της Άκρας Αριστεράς. Άλλωστε πως θα κάμη τον αγώνα κατά της Άκρας Αριστεράς, αφού εις όλας τας οργανώσεις της νεολαίας της Ε.Κ. εισέδυσαν αυτοί ούτοι οι Λαμπράκηδες και δίδουν τον τόνον. Ενίοτε ακούονται και ωρισμέναι θεωρητικαί φράσεις κατά του Κομμουνισμού, αλλά αυτοί το ανέχονται, γνωρίζοντες ότι κατά του Κομμουνισμού θα ακούωνται μόνον φράσεις, ενώ κατά της λεγομένης δεξιάς θα εκδηλούται μαχητική δράσις. Εμέ, Μεγαλειότατε, ούτε με επτόησαν, ούτε θα με πτοήσουν αυτού του είδους αι εκδηλώσεις. Εγώ συνήθισα να αντιμετωπίζω τρομοκρατικάς ομάδας και εις την Μέσην Ανατολήν και εις την Πελοπόννησον, ως απεσταλμένος της Κυβερνήσεως του κ. Παπανδρέου, ως και κατά τον Δεκέμβριον 1944, και εις πολλάς άλλας περιστάσεις ακόμη και τελευταίως. Είμαι υπερήφανος διότι την νύκτα της καταψηφίσεως της Κυβερνήσεως του κ. Νόβα εισέβαλον με ολίγους Βουλευτάς, απομακρύνας τον Δ)ντήν της Αστυνομίας, εις τον όχλον των Λαμπράκηδων. Δεν με πτοούν επομένως αυτού του είδους αι εκδηλώσεις. Και αυτήν ταύτην την παρελθούσαν Παρασκευήν μόνος επήρα το αυτοκίνητον μου, όταν επληροφορήθην, ότι εγένετο επίθεσις εναντίον ωρισμένης εφημερίδος, προσκειμένης εις την Ε.Ρ.Ε. και επροχώρησα εις την Ομόνοιαν και είδον τι συνέβη. Και έγινα και εγώ ένας από τους προβοκάτορες. Διότι εχαρακτηρίσθη η νυξ εκείνη ως νυξ προελθούσα από την δράσιν προβοκατόρων της δεξιάς. Ήμην και εγώ ένας από τους προβοκάτορας. Επιτρέψατε μου, μάλλον προς διασκέδασιν σας, να μνημονεύσω και τελευταίον περιστατικόν. Νομίζω ότι ένας αρχηγός Κόμματος, αλλά και οιοσδήποτε πολίτης, έτι μάλλον όμως ένας αρχηγός Κόμματος, ο οποίος εκπροσωπεί, βάσει των όσων είπε και ο κ. Αρχηγός της Ε.Κ. με το τεκμήριον των εκλογών της 16ης Φεβρουαρίου, τουλάχιστον το 1/3 του Ελληνικού λαού, δικαιούται ελευθέρως να κινηθή εις το Κέντρον των Αθηνών. Μετέβην, όπως συνηθίζω, μετά σοβαράν κοινοβουλευτικήν μάχην, μετέβην, μετά την καταψήφισιν της Κυβερνήσεως του κ. Τσιριμώκου, εις το Κέντρον των Aθηνών, εις το «Βυζάντιον». Εκεί ήσαν εγκατεστημένοι ήδη περί τους 50 νέοι, οι οποίοι άμα τη αφίξει μου ήρχισαν να φωνάζουν. Και βεβαίως το σύνθημα ήτο το όνομα του κ. Αρχηγού της Ε.Κ. Παραταύτα εκάθησα αλλ′ είδοποιήθην υπό Αστυνόμου, ότι καλόν θα ήτο να φύγω, διότι επίκειται η άφιξις λεωφορείων και αυτοκινήτων με εκατοντάδας άλλων νυκτερινών ταραξιών. Κάποιος επληροφορήθη ότι ήμην εκεί και έδωσε την εντολήν να σταλούν ενισχύσεις εναντίον ενός, εμού. Δεν έφυγα αμέσως. Επερίμενα. Όταν πλέον απεχώρησα εγώ, και οι αυτοί νέοι εζητωκραύγαζαν τον αποχωρήσαντα μετ′ εμέ κ. Ήλιού, χωρίς να φωνάζουν πλέον το όνομα του κ. Αρχηγού της Ε.Κ., κατέφθασαν και αι καθυστερήσασαι ενισχύσεις. Πώς είναι δυνατόν αυτά τα φαινόμενα να τα παραβλέπη ο κ. Αρχηγός της Ε.Κ. να μη τα συζητή, να θεωρή αυτονόητον ό,τι συνέβη και να διερωτάται διατί όλοι δεν λέγομεν αύριον το πρωί να γίνουν εκλογαί; Όταν τοιαύτη είναι η κατάστασις, όταν παρεμποδίζεται ο αρχηγός ενός κόμματος, το οποίον εκπροσωπεί δύναμιν μεγαλυτέραν του 1/3 του ‘Ελληνικού λαού, να κινηθή ελευθέρως εις το κέντρον των Αθηνών, γίνεται σοβαρός λόγος περί διενεργείας εκλογών; Εγώ επιθυμώ, Μεγαλειότατε, τας εκλογάς, αλλά όχι εξηρτημένας από οιανδήποτε προθεσμίαν. Τας εξαρτώ από την πραγματοποίησιν ωρισμένων προϋποθέσεων, δηλαδή από την προϋπόθεσιν της υπάρξεως Δημοκρατίας, όχι εκείνης η οποία ενίκησεν, αλλά της αληθούς, η οποία πρέπει να νικήση.
Το Β′ μέρος θα δημοσιευθεί στις 18 Μαΐου…
Share On Facebook
Tweet It
