Η ιστορία ενός “αυτοκρατορικού” πορτραίτου

Ο πρίγκιπας Αλέξανδρος της Γιουγκοσλαβίας μπροστά στο πορτραίτο της γιαγιάς του, πριγκίπισσας Νικολάου (c) photo Arturo Beéche

Ο εκλιπών πρίγκιπας  Αλέξανδρος της Γιουγκοσλαβίας  στην άνω φωτογραφία στέκεται  μπροστά από το πορτραίτο της γιαγιάς του,  πριγκίπισσας Νικολάου. Η φωτογραφία αυτή  μας επιβεβαιώνει πως το πολύτιμο αυτό πορτραίτο είναι ακόμα στην κατοχή των απογόνων της πριγκίπισσας. Είναι ένα πολύ ωραίο πορτραίτο φιλοτεχνημένο  από τον Γάλλο ζωγράφο François Flameng(1856-1923). Το ζωγράφισε το 1905, τρία χρόνια μετά τους γάμους της μεγάλης δούκισσας Ελένης με τον πρίγκιπα Νικόλαο της Ελλάδος. Ο François Flameng  είχε κάνει τα πορτραίτα πολλών μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας της Ρωσίας. Ο πίνακας κοσμούσε τα ανάκτορα του πρίγκιπα Νικολάου στην Λεωφόρο  Βασιλίσσης Σοφίας, στην Αθήνα(σήμερα μέγαρο της Ιταλικής Πρεσβείας). Ήταν αναρτημένος στο πλατύσκαλο του δευτέρου ορόφου όπου κατέληγε η κεντρική σκάλα του ανακτόρου, η οποία ξεκινούσε  από το ευρύχωρο  χολ της κυρίας εισόδου. Στην θέση αυτή  παρέμεινε μέχρι την δεύτερη εξορία της βασιλικής οικογένειας.

Όταν ο πρίγκιπας Νικόλαος, μαζί με την οικογένειά του, αναγκάστηκε να φύγει για δεύτερη φορά εξόριστος το 1922, πήρε μαζί του ορισμένα πολύτιμα αντικείμενα της ιδιοκτησίας του. Μεταξύ αυτών ήταν και το συγκεκριμένο πορτραίτο της συζύγου του. Ο πίνακας μεταφέρθηκε στην οικία όπου ζούσαν εξόριστοι στο Παρίσι. Η μεγάλη δούκισσα  Ελένη μετά τον θάνατο του πρίγκιπα Νικολάου το 1938, προσέφερε τον πίνακα στην μεγαλύτερη κόρη της, πριγκίπισσα Όλγα της Γιουγκοσλαβίας. Η Όλγα, που είχε παντρευτεί τον πρίγκιπα Παύλο της Γιουγκοσλαβίας, μετέφερε το πορτραίτο της μητέρας της, στα ανάκτορα του Beli-Dvor στο Βελιγράδι.

Το 1941, ο πρίγκιπας Παύλος, που εκτελούσε χρέη αντιβασιλέα στην Γιουγκοσλαβία, αναγκάστηκε να αναχωρήσει εσπευσμένως από  την χώρα του μαζί με την οικογένειά του. Όπως ήταν επόμενο  δεν ήταν εφικτό να μεταφέρουν μαζί τους στην εξορία τα οικογενειακά τους κειμήλια. Ο πίνακας παρέμεινε στο Βελιγράδι. Μετά την λήξη του Πολέμου, η πριγκίπισσα Όλγα επισκεπτόταν  συχνά την μητέρα της στην Αθήνα. Τότε αναρωτήθηκαν και οι δυο τους την τύχη του συγκεκριμένου πίνακα. Το 1953 είχαν αποκατασταθεί οι ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις. Η πριγκίπισσα Νικολάου παρακάλεσε  τον Έλληνα πρέσβη στο Βελιγράδι, κ. Σπύρο Καπετανίδη να ερευνήσει την τύχη του πορτραίτου της. Ο Πρόεδρος Τίτο, όταν του ζητήθηκε η άδεια για να γίνει η έρευνα, δεν έφερε καμία αντίρρηση  αφού αφορούσε ένα  οικογενειακό κειμήλιο.  Μετά από πολλές έρευνες ο πίνακας βρέθηκε, χωρίς το αρχικό του πλαίσιο,  στα υπόγεια της Κρατικής Τράπεζας του Βελιγραδίου. Όταν τον παρέλαβε η πριγκίπισσα Όλγα τον μετέφερε στο ανάκτορό της στο Pratolino της Ιταλίας. Το ανάκτορο αυτό αργότερα πουλήθηκε. Ο Παύλος και η Όλγα της Γιουγκοσλαβίας εγκαταστάθηκαν μονίμως στο Παρίσι όπου και μεταφέρθηκε το πορτραίτο της πριγκίπισσας Νικολάου. Δεν γνωρίζουμε αν το προσέφερε η πριγκίπισσα Όλγα στον γιο της πριν το θάνατό της το 1997 ή του το κληροδότησε.

Ο πίνακας αυτός έχει «ταξιδέψει» σ΄ όλη την Ευρώπη  και έχει «παρακολουθήσει» όλη την ιστορία της οικογένειας του πρίγκιπα Νικολάου, της κόρης του, πριγκίπισσας Όλγας, και των απογόνων της. Ευτυχώς διασώθηκε και δεν χάθηκε όπως η προσωπογραφία του βασιλέως Κωνσταντίνου Α΄, που φιλοτέχνησε ένας άλλος σπουδαίος ζωγράφος, ο Φίλιππος Αλέξιος ντε Λάζλο.

Επιμέλεια κειμένου: Τέπη Πιστοφίδου

Βιβλιογραφία: Σπύρου Μαρκεζίνη, Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος, Τόμος Α΄

Ευχαριστώ τον Κύριο Παπακωνσταντίνου για την πληροφορία του σχετικά με την χαμένη προσωπογραφία του βασιλέως Κωνσταντίνου Α΄ και τον κύριο Beéche για την παραχώρηση της φωτογραφίας του πρίγκιπα Αλέξανδρου.