Το χρονικό και τα αίτια ενός άδικου βασιλικού θανάτου ….

Στις 12 Οκτωβρίου 1920, στις 4.10′ το απόγευμα, ο Αλέξανδρος, που ήταν  βασιλιάς των Ελλήνων από τις 30 Μαΐου 1917, έχασε την μάχη με τον θάνατο. Ήταν ένας θάνατος άδικος που τον επέφερε μια τραγική συγκυρία γεγονότων. Η γερή του κράση παρέτεινε το μαρτύριό του για πολλές μέρες. «Μόνο ο Αλέξανδρος μπορεί να σώσει τον Αλέξανδρο», ανέφερε ο Γάλλος χειρούργος Πέτρος Ντελμπέ όταν τον εξέτασε την παραμονή του θανάτου του. Διαβάζοντας το ιστορικό της εξέλιξης της υγείας του μας δημιουργείται η εντύπωσις πως και οι  Έλληνες θεράποντες ιατροί του, εμπιστεύτηκαν πέρα του δέοντος  την άριστη φυσική του κατάσταση, πιστεύοντας πως αυτή θα νικούσε  τα μικρόβια που ύπουλα και σιωπηλά τις πρώτες μέρες, αλλά εμφανέστατα όσο περνούσε ο καιρός, κατατρόπωναν τον υγιή οργανισμό του.

Στο άρθρο μας θα ασχοληθούμε λεπτομερώς με αυτή την «βασιλική» πορεία προς τον θάνατο  του  27χρονου  Αλέξανδρου, γιατί αν ήταν κοινός θνητός θα είχε επιζήσει μ΄ ένα ακρωτηριασμένο πόδι,  που το βασιλικό του αξίωμα – ίσως με τις αντιλήψεις της εποχής – δεν του επέτρεψε να φέρει.

«Εμένα το αυτοκίνητο θα με φάει» έλεγε στους λιγοστούς πιστούς φίλους που απέκτησε στην σύντομη ζωή του. Τελικά την ζωή του την «έφαγε» στις 17 Σεπτεμβρίου 1920 – ανήμερα της ονομαστικής εορτής της μητέρας του – το δάγκωμα ενός πιθήκου που μαζί με το ταίρι του βρισκόντουσαν στον κήπο της οικίας Στουρμ στο Τατόι. Ο Αλέξανδρος είχε μεταβεί εκεί για να παραλάβει μερικά ξενόγλωσσα περιοδικά, με θέμα τα αυτοκίνητα και τις μοτοσυκλέτες, ακολουθούμενος από το μεγαλόσωμο σκύλο του Φριτς. Ο Φριτς ήταν ένα λυκόσκυλο, που προσέφερε στον Αλέξανδρο ένας αξιωματικός του βρετανικού επιτελείου στο μακεδονικό μέτωπο, τον Ιούλιο του 1918. Έκτοτε ήταν ο αχώριστος σύντροφος του Αλέξανδρου.(1)

 Και ευλόγως θα αναρωτηθούμε πώς βρέθηκαν οι πίθηκοι στο Τατόι;

Την απάντηση την βρίσκουμε στην αγγλική έκδοση(2) των απομνημονευμάτων του βασιλόπαιδος Χριστοφόρου όπου μας πληροφορεί πως ενώ καθόταν σε ένα μικρό καφενείο στην Κηφισιά μαζί με την παρέα του, αναπάντεχα «προσγειώθηκε» στο κεφάλι του ένας πίθηκος. Αφού «έγιναν φίλοι» ζήτησε από τον ιδιοκτήτη του να τον αγοράσει. Αυτός γνωρίζοντας την ταυτότητα του υποψηφίου αγοραστή,  ζήτησε  ένα αστρονομικό ποσό. Ο Χριστόφορος φυσικά δεν δέχτηκε και ο Μάρκος  – έτσι ονομαζόταν ο πίθηκος – παρέμεινε στην ταπεινή του κατοικία… Όχι όμως για πολύ. Την επόμενη ημέρα ο πατέρας της Ασπασίας – ο Πέτρος Μάνος  – αφού κατάφερε να  αγοράσει τον πίθηκο πολύ πιο φθηνά από το αρχικό ποσό  που απαιτούσε ο ιδιοκτήτης του, τον προσέφερε στον βασιλόπαιδα Χριστόφορο. Έτσι ο Μάρκος ανέβηκε τα «υψηλά σκαλοπάτια» των Ανακτόρων και έγινε  «πριγκιπικός πίθηκος»! Απόγονοι του Μάρκου ήσαν αυτοί που βρισκόντουσαν έξω από την οικία Στουρμ. (3)

Και ο μεν βασιλόπαις Χριστόφορος είχε την προνοητικότητα να έχει τον Μάρκο δεμένο, το ζεύγος Στουρμ έκανε το λάθος να έχει τον θηλυκό πίθηκο, τον Μαρξ, δεμένο, ενώ ο αρσενικός ο Μόριτς ήταν ελεύθερος. (4) O Μιλτιάδης Μάλαινος αναφέρει για τους πιθήκους αυτούς στο βιβλίο του «Αλέξανδρος ο βασιλιάς με το ακάνθινο στέμμα»:

«Εις δε την οικίαν Στουρμ εφιλοξενενούντο οι δύο πίθηκοι – ο ένας άρρην και ο άλλος θήλυς – δια τα παιγνίδια των οποίων μετά του Βασιλέως εκάμαμεν ήδη, εις άλλον κεφάλαιον της αφηγήσεώς μας λόγον. Ο ένας από τους πιθήκους αυτούς – ο θήλυς – ήτο δεμένος. Ο άλλος έμεινεν ελεύθερος χωρίς να διακρίνεται εννοείται δια την φρονιμάδα του. Επανειλημμένως είχε προξενήσει ζημίας σοβαράς εις το Τατόϊ. Κάποτε δε ολίγον έλειψε να καταβροχθίση το μικρό παιδάκι του ακολούθου του Βασιλέως. Το παρελθόν του το αναγόμενον εις παλαιότερον χρόνον, όταν ανήκεν εις την ιδιοκτησίαν μιας οικογενείας της Κηφισσιάς, από την οποίαν τον ηγόρασεν ο πρίγκηψ Νικόλαος (sic) και τον εγκατέστησεν εις το Τατόϊ, δεν ήτο ολιγώτερον κακόν. Ο άλλοτε εξιωματικός του Ναυτικού μάλιστα και ήδη βουλευτής Ρεδιάδης, έβγαλε μίαν ημέραν το πιστόλι του – κατόπιν μεγάλης καταστροφής που επροξένησε – και το εσκόπευσε. Θα τον εφόνευε δε έκτοτε ασφαλώς- διότι ήτο και άριστος σκοπευτής – εάν δεν εκράτει την χείρα του ο ήδη Ναύαρχος Πανάς. Συμπτώσεις!…»

Αν ήσαν και οι δύο πίθηκοι  ελεύθεροι το πιο πιθανό ήταν να είχαν βρει καταφύγιο στα δέντρα για να γλυτώσουν από την επίθεση του Φριτς, ενώ αν ήσαν δεμένοι, ο αρσενικός ο Μόριτς, θα ήταν ορατός  και δεν θα είχε την ίδια ελευθερία κινήσεων ώστε να επιτεθεί πισώπλατα στον Αλέξανδρο, καθώς αυτός είχε σκύψει για να διασώσει τον δεμένο θηλυκό πίθηκο, που ήταν θύμα της εχθρικής μανίας του σκύλου του.

 Η πρώτη περιποίηση των δύο τραυμάτων – ενός στην αριστερή κνήμη και ενός δεύτερου στον αριστερό βραχίονα – έγινε από την κυρία Στουρμ. Κατόπιν ο σοφέρ του  μετέφερε τον Αλέξανδρο στα ανάκτορα του Τατοΐου… Ήταν το τελευταίο του, σύντομο ταξίδι με το λατρεμένο του μεταφορικό  μέσο, το  αυτοκίνητο. Επειδή η αιμορραγία του τραύματος ήταν έντονη  ο Αλέξανδρος τηλεφώνησε  στον  υπασπιστή του  και προσωπικό του φίλο, Σταύρο Μεταξά, και τον πληροφόρησε πως τραυματίστηκε στο πόδι, παρακαλώντας τον να καλέσει έναν γιατρό γιατί ο ανακτορικός γιατρός, Κωνσταντίνος Αναγνωστόπουλος, απουσίαζε. Ο Μεταξάς πιστεύοντας πως ο Αλέξανδρος είχε κάποιο ατύχημα με την μοτοσυκλέτα του  και επρόκειτο περί  κατάγματος, τηλεφώνησε στον ιατρό χειρούργο Κωνσταντίνο Μέρμηγκα και τον συμβούλεψε να πάρει μαζί του και έναν νάρθηκα. Ο Μέρμηγκας έφτασε στο Τατόι μετά από μία ώρα. Βρήκε τον Αλέξανδρο ξαπλωμένο με τον τραυματισμένο πόδι του πάνω σε μαξιλάρια. Αφού καθάρισε το τραύμα με οινόπνευμα, ο Μέρμηγκας  ζήτησε βενζίνη που χρησιμοποιούσαν τότε ως αντισηπτικό στα πολεμικά τραύματα. Βενζίνη δεν υπήρχε και ο Σταύρος Μεταξάς  πήγε και πήρε από το ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου του. Στη συνέχεια ο Μέρμηγκας συμμάζεψε τους πολτοποιημένους μυς με γάζες εμποτισμένες σε ιώδιο και εκεί τέλειωσε η πρώτη φάση της τοπικής θεραπείας.

Σύμφωνα με σύγχρονη ιατρική άποψη η βενζίνη από το ρεζερβουάρ ενός αυτοκινήτου ναι μεν μπορεί να μην έχει μικρόβια, έχει όμως προσμίξεις ικανές να ερεθίσουν καυστικά τους ιστούς του σώματος και να προκληθεί μόλυνση δευτερογενώς. Επίσης οι πολτοποιημένοι μυς δεν «συμμαζεύονται» αλλά διαχωρίζονται και εκτέμνονται, διότι αποτελούν εστία σήψης.(5) Το απόγευμα προσήλθε στο Τατόι και ο διορισμένος από την Κυβέρνηση ανακτορικός ιατρός Κωνσταντίνος Αναγνωστόπουλος. Η καθυστερημένη άφιξη του προσωπικού ιατρού του Αλέξανδρου φανερώνει πως ο τραυματισμός του κρίθηκε άνευ ουδεμίας σοβαρότητος. Ο βασιλιάς επιθυμούσε να μην ενημερωθεί ο λαός για το ατυχές περιστατικό με τους πιθήκους, γι’ αυτό και πολλές εφημερίδες της εποχής δεν έκαναν ουδεμία αναφορά. Παρ΄όλα αυτά η φιλοβασιλική εφημερίδα «Πολιτεία» στις 18 Σεπτεμβρίου πληροφορούσε τους αναγνώστες της με ένα μικρό αρθράκι στην τρίτη σελίδα της για το βασιλικό δυστύχημα κλείνοντας το άρθρο ως εξής:«Κληθέντες οι ιατροί Μέρμηγκας και Αναστασόπουλος(sic), επέδεσαν τα τραύματα, παρά δε το ακίνδυνον αυτών η Α.Μ. θ’ αναγκασθή να παραμείνη κλινήρης δύο-τρεις ημέρας.»

 

Πριν συνεχίσουμε την εξιστόρηση της πορείας της υγείας του βασιλιά Αλέξανδρου επιθυμούμε ν’ αναφέρουμε πως  σ’ όλη την διάρκεια της νοσηλείας του συγκέντρωσε κοντά  του μερικούς από τους πιο άριστους ιατρούς της Αθήνας. Ήσαν όλοι τους Καθηγητές Πανεπιστημίου που άφησαν ανεξίτηλη την σφραγίδα τους στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αυστηροί αλλά με σπινθηροβόλο πνεύμα, δεν καλλιεργούσαν μόνο τις ιατρικές γνώσεις των φοιτητών, αλλά και την παρατηρητικότητά τους, την οξυδέρκεια  και την ευθυκρισία τους, προτερήματα απαραίτητα για έναν μέλλοντα ιατρό. Τα αμφιθέατρα γέμιζαν ασφυκτικά στις παραδόσεις τους από φοιτητές οι οποίοι μέχρι το τέλος της ζωή τους θυμόντουσαν και αναφέροντο σε αυτούς τους καθηγητές με τα εύστοχα ευφυολογήματα.  Έκοβαν στις εξετάσεις τους φοιτητές για μία λανθασμένη λέξη λέγοντάς τους πως μια λανθασμένη λέξη είναι ικανή  να επιφέρει μία λανθασμένη διάγνωση… Επιπλέον δεν διέθεταν μόνο άριστες ιατρικές γνώσεις αλλά και εξαιρετική κλασική παιδεία και σπάνια κοινωνική μόρφωση. Προσέφεραν πολλά στον ελληνική κοινωνία σιωπηλά και ανυστερόβουλα και αξίζει να αναφέρουμε μερικά βιογραφικά τους στοιχεία.

 

Κωνσταντίνος Σάββας (1861-1929). Γεννήθηκε στην Χαλκίδα. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας όπου έγινε διδάκτωρ το 1882 και κατόπιν υπηρέτησε σε διάφορα στρατιωτικά νοσοκομεία. Παραιτήθηκε από την στρατιωτική υγειονομική υπηρεσία για να συνεχίσει τις σπουδές του στην Βιέννη, Βερολίνο και Λονδίνο, στον κλάδο της Υγιεινής και Μικροβιολογίας.  Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1900  και κατέλαβε την τότε ιδρυθείσα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έδρα της Υγιεινής και Μικροβιολογίας, παραμένοντας καθηγητής μέχρι τον θάνατό του. Υπέδειξε την ίδρυση του Υπουργείου Υγιεινής  και οργάνωσε την υποτυπώδη ως τότε Υγειονομική Υπηρεσία του Κράτους. Στους Βαλκανικούς Πολέμους έσωσε τους στρατιώτες  από την χολέρα και τον εξανθηματικό τύφο, παράγοντας  προληπτικά εμβόλια ο ίδιος στο εργαστήριό του. Επίσης έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και ισόβιος πρόεδρος του Ανωτάτου Υγειονομικού Συμβουλίου. Υπήρξε αρχίατρος  των βασιλέων Γεωργίου Α΄ και Κωνσταντίνου Α΄. Ο Σάββας συνδεόταν με την βασίλισσα Σοφία με μία ειλικρινή ψυχική και πνευματική φιλία μέχρι τον θάνατό του. Ήταν ο ιατρός που  πληροφορούσε τηλεγραφικώς την βασιλική οικογένεια για την εξέλιξη της υγείας του Αλέξανδρου, επομένως και αυτός που τους τηλεγράφησε την τραγική είδηση του θανάτου του.

 

Μενέλαος Σακόρραφος (1867-1943). Γεννήθηκε και πέθανε στην Αθήνα. Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα όπου αναγορεύτηκε διδάκτορας το 1890. Μετεκπαιδεύτηκε στο  Παρίσι. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα διορίσθηκε το 1915 τακτικός καθηγητής της Παθολογικής κλινικής του  Εθνικού Πανεπιστημίου και διευθυντής της Αστυκλινικής  (σήμερα νοσοκομείο Παίδων Αγία Σοφία). Δημοσίευσε πολλά επιστημονικά συγγράμματα. Ένα αξιοσημείωτο γεγονός έλαβε χώρα με αυτόν τον καθηγητή και αξίζει να αναφερθεί. Το 1919 ο Σακόρραφος δια επιστολής του ζήτησε από τον πάμπλουτο ομογενή Βασίλειο Ζαχάρωφ να δωρήσει μια ποσότητα ραδίου στην Αστυκλινική του Πανεπιστημίου. Η επιστολή ήταν γραμμένη σε χαρτί του Πανεπιστημίου και ο Ζαχάρωφ είχε την εντύπωση πως η παράκλησις προερχόταν από το ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Ελλάδος. Ο Ζαχάρωφ εκτός από το ράδιο προθυμοποιήθηκε να δωρίσει και ολόκληρη την εγκατάσταση που ήταν αναγκαία για την ραδιοθεραπεία. Ράδιο και μηχανήματα στοίχιζαν ένα εκατομμύριο γαλλικά φράγκα και θα τα προμήθευε η Marie Curie. Το ράδιο μετέφερε στην Αθήνα ο Θεόδωρος Πετρακόπουλος, ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία», που έτυχε να βρίσκεται τότε στο Παρίσι, μετά από παράκληση του Ζαχάρωφ. Τα μηχανήματα έφθασαν λίγο αργότερα στην Αθήνα. Ο Σακόρραφος ανακοίνωσε στην Σύγκλητο του Πανεπιστημίου πως δια των προσωπικών του ενεργειών επέτυχε την δωρεάν του Ζαχάρωφ και της εζήτησε να του παραχωρήσει κατάλληλο οίκημα δια την εγκατάσταση των μηχανημάτων. Ο τότε Πρύτανις Γ. Αγγελόπουλος συνεχάρη τον Μ. Σακόρρραφον δια εγγράφου, όπου τον ευχαριστούσε δια την δωρεάν του ραδίου, αλλά τον πληροφορούσε πως το Πανεπιστήμιο δεν διέθετε τον κατάλληλο χώρο για να τοποθετηθούν με ασφάλεια τα ευαίσθητα αυτά μηχανήματα.  Τότε ο Σακόρραφος έστειλε επιστολή με την οποία κοινοποιούσε στον Ζαχάρωφ την απόφαση της Συγκλήτου με την ελπίδα πως αυτός θα προχωρούσε σε νέα δωρεά για την στέγαση των μηχανημάτων. Ο Ζαχάρωφ όμως εξοργίστηκε γιατί ο Σακόρραφος είχε ζητήσει την δωρεά του χωρίς προηγουμένως να έχει εξασφαλίσει  τον χώρο που θα γινόταν η εγκατάσταση των πολύτιμων μηχανημάτων. Για την υπόθεση αυτή οδηγήθηκε ο Σακόρραφος στα δικαστήρια όπου αθωώθηκε. Τα μηχανήματα τα εγκατέστησε σε χώρο  εντελώς ακατάλληλο της κλινικής του.  Δεν είναι δύσκολο να μαντέψουμε τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου αρνήθηκε το 1919 την  δωρεά του εκατομμυριούχου – εμπόρου όπλων – Βασιλείου Ζαχάρωφ…. (6)

 

Γεράσιμος Φωκάς (1861-1937). Ήταν γόνος παλιάς ιστορικής οικογένειας ευγενών της Κεφαλλονιάς. Γεννήθηκε στο Αργοστόλι το 1861 όπου και πήγε σχολείο. Από τα μαθηματικά του χρόνια ανέπτυξε μεγάλη φιλομάθεια, έγραψε πολλά πατριωτικά και λυρικά άσματα. Υπήρξε ο ιδρυτής του φιλολογικού περιοδικού «Ηώς».  Το 1877 πήγε στο Παρίσι και γράφτηκε φοιτητής της Ιατρικής και έγινε διδάκτωρ το 1886.  Εργάστηκε ως εσωτερικός ιατρός σε διάφορα  νοσοκομεία στην ίδια πόλη. Έγινε υφηγητής της Ιατρικής Σχολής των Παρισίων από το 1882 μέχρι το 1885. Το 1889 απέκτησε τον τίτλο του υφηγητού στο Πανεπιστήμιο της Λίλης και ένα χρόνο αργότερα ανηγορεύθη έκτακτος  καθηγητής  του ιδίου Πανεπιστημίου. Από το 1895 μέχρι το 1901 διορίστηκε αρχιχειρούργος του Νοοκομείου Saint Paul των Παρισίων. Του απενεμήθη το παράσημο της Γαλλικής Ακαδημίας, μια διάκριση που σπανίως εδίδετο σε ξένους. Το 1902 εκλέγεται Καθηγητής Χειρουργικής στην Αθήνα και διευθυντής του Δημοτικού Νοσοκομείου ΕΛΠΙΣ, ενώ το 1911 αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Χειρουργικής κλινικής στο Αρεταίειο νοσοκομείο, όπου παρέμεινε μέχρι την συνταξιοδότησή του. Διετέλεσε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από την ίδρυσή της το 1926. Αποχώρησε το 1930 από την έδρα του καθηγητή και εγκαταστάθηκε για λίγο διάστημα στο Παρίσι, επέστρεψε όμως σύντομα στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε  στο Αργοστόλι. Απεβίωσε το 1937  από καρδιακή πάθηση.

 

Βλαδίμηρος Μπένσης (1877-1950). Ο Βλαδίμηρος Μπένσης ήταν γιος του Γεωργίου Μπένση (1838-1914), Εισαγγελέως Εφετών. Ο Γεώργιος Μπένσης παραιτήθηκε από αυτήν την θέση και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι απ΄όπου τον κάλεσε ο πρίγκιπας Γεώργιος στην Κρήτη όταν έγινε Ύπατος Αρμοστής και τον διόρισε Γενικό Εισαγγελέα. Ο γιος του Γεωργίου Μπένση, ο Βλαδίμηρος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 20 Ιουνίου 1877. Ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στην Κέρκυρα. Σπούδασε Ιατρική στο Παρίσι όπου το 1900 έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα. Υπήρξε συνεργάτης του Γάλλου καθηγητή Σάντμες στο εργαστήριο πειραματικής και συγκριτικής παθολογίας που είχε ιδρύσει ο τελευταίος.  Δημοσίευσε εκεί τις πρώτες του εργασίες σχετικά με τον τυφοειδή πυρετό και την χολέρα. Το 1909 εξελέγη  υφηγητής της Παθολογικής Κλινικής  του  Πανεπιστημίου Αθηνών και τέλος το 1912 έγινε τακτικός καθηγητής. Ήταν επίσης πρόεδρος του Ελληνογαλλικού Συνδέσμου επί σειρά ετών.  Αναφερόταν (1930) στους κύκλους του Ιατρικής Σχολής των Αθηνών  πως ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ και η βασίλισσα Όλγα έτρεφαν  μεγάλη εκτίμηση προς στον Βλαδίμηρο Μπένση του οποίου η μητέρα ήταν Ρωσίδα, κόρη του μεγάλου Ρώσου κριτικού λογοτεχνίας Βησσαρίων Μπελίνσκη. Το 1925 αντιπροσώπευσε το Πανεπιστήμιο στην εκατονταετηρίδα της Ιατρικής Ακαδημίας των Επιστημών της Πετρούπολης. Όπως ο  βασιλιάς Αλέξανδρος,  ήταν λάτρης των αυτοκινήτων γι’ αυτό και ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΛΠΑ το 1924. Ο Μπένσης στήριζε και βοηθούσε πολύ τους άπορους φοιτητές της ιατρικής και ιδιαίτερα τους πρόσφυγες φοιτητές  από την Ρωσία. Δυστυχώς ήταν αυτός που πιστοποίησε την ώρα θανάτου του Αλέξανδρου στις 4 και 10 το απόγευμα της 12ης Οκτωβρίου 1920. Εικοσιένα χρόνια αργότερα θα υπέγραφε και το ιατρικό ανακοινωθέν της 29ης Ιανουαρίου 1941 για τον θάνατο του Ιωάννη Μεταξά.

 

Σπυρίδων Λιβιεράτος (1881-1962). Γεννήθηκε στις 15 Απριλίου 1881 στο Ληξούρι της Κεφαλλονιάς όπου και πήγε σχολείο. Μετά το σχολείο πήγε στην Γένοβα της Ιταλίας και σπούδασε ιατρική. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή της Γένοβας, μετεκπαιδεύτηκε στο Παρίσι και επέστρεψε στην Γένοβα όπου άσκησε το ιατρικό επάγγελμα. Το 1902 αναγορεύτηκε διδάκτωρ και στη συνέχεια βοηθός επιμελητής, διευθυντής και τέλος το 1911  αναπληρωτής καθηγητής της Ιατρικής Σχολής της Γένοβας. Ως επιμελητής εργάστηκε στο πλευρό του περίφημου Καθηγητού Marigliano. Δημοσίευσε πολλές  ιατρικές πραγματείες σε επιστημονικά περιοδικά του ιταλικού και γαλλικού τύπου.  Επέστρεψε στην Ελλάδα και διορίστηκε το 1912 Καθηγητής Παθολογίας.  Το 1933 μαζί με τους άξιους συνεργάτες του, Ευάγγελο Δανόπουλο και Μαρίνο Βαλλιάνο κατέλαβαν πραξικοπηματικώς το νεόδμητο κτήριο στο Γουδί το οποίο προοριζόταν να στεγάσει την Υγειονομική Σχολή και το μετέτρεψαν σε Νοσοκομείο με την υποστήριξη και του Μαρίνου Γερουλάνου. Ο τότε Πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης την ανάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενος, το ονόμασε Λαϊκό Νοσοκομείο, πιθανώς  για να τιμήσει το Λαϊκό Κόμμα που ήταν αρχηγός. Έτσι δημιουργήθηκε το Λαϊκό Νοσοκομείο το οποίο στέγασε την πρώτη Παθολογική Κλινική. Παρέμεινε στην καθηγητική του έδρα μέχρι την συνταξιοδότησή του το 1951. Δημοσίευσε πάνω από 149 επιστημονικές μελέτες. Πέθανε στην Αθήνα τον Μάιο του 1962. Πολλοί μελετητές της ιστορίας του βασιλιά Αλέξανδρου τον μπερδεύουν με τον Παναγή Λιβιεράτο, επίσης ιατρό και συγγενή του, που έζησε στο εξωτερικό και διετέλεσε καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γένοβας, (σε άλλες πηγές αναφέρεται ως καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης). Τα ιατρικά δελτία για την πορεία της υγείας του βασιλιά Αλέξανδρου συνυπέγραφε ο Σπύρος Λιβιεράτος.

 

 

Κωνσταντίνος Μέρμηγκας,(1874-1941). Γεννήθηκε το 1874 στο Κάμπο Οιτύλου (Μάνη). Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1896 κατετάγη στον στρατό ως ανθυπίατρος. Στάλθηκε το 1901 ως υπότροφος του Κράτους στο Βερολίνο για την ειδίκευσή του στην χειρουργική. Όταν επέστρεψε το 1904 υπηρέτησε ως γιατρός χειρούργος στο Α΄Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών και έγινε υφηγητής της Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών(1906-1911). Εξελέγη βουλευτής Λακωνίας το 1911, ενώ το 1932 εξελέγη γερουσιαστής. Το 1915 διορίσθηκε έκτακτος καθηγητής Χειρουργικής. Παύθηκε   το 1917 θεωρούμενος ως γερμανόφιλος καθηγητής μαζί με άλλους σαράντα καθηγητές μεταξύ των οποίων ήταν ο Μαρίνος Γερουλάνος και ο Κωνσταντίνος Λούρος. Επανήλθε ως τακτικός καθηγητής το 1921.  Υπήρξε πολυγραφότατος, όχι μόνο ιατρικών συγγραμμάτων. Το 1935 μετέφρασε τον «Φάουστ» του Γκαίτε.
Λίγες μέρες μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα (30-4-1941), διορίστηκε στις 11 Μαΐου δήμαρχος Αθηναίων στην θέση του Αμβροσίου Πλυτά. Μετά από τρεις μήνες  οι Γερμανοί του ζήτησαν να τους παραδώσει μια λίστα με τα ονόματα δέκα ομήρων. Αυτός έγραψε δέκα φορές το όνομά του και δήλωσε την παραίτησή του. Από μια ειρωνεία της τύχης πέθανε στις 23 Δεκεμβρίου 1941 από σηψαιμία – όπως ο βασιλιάς Αλέξανδρος – μετά από  τραυματισμό  στον αριστερό  μηρό καθώς ανέβαινε σ΄ ένα τραμ. Ήταν ο πρώτος ιατρός που περιποιήθηκε το τραύμα του Αλέξανδρου και δυστυχώς ήταν παρών και όταν ο βασιλιάς απεβίωσε μαζί με τους ιατρούς Μπένση και  Αναγνωστόπουλο.

Ο Μέρμηγκας διέθετε εξαιρετικό χιούμορ αλλά ήταν αυστηρότατος καθηγητής. Σε μία παράδοσή του που αναφερόταν στην θεραπεία του καρκίνου παρατήρησε έναν φοιτητή που είχε αποκοιμηθεί στα έδρανα του αμφιθέατρου. Ευγενέστατα τον ρώτησε «Κύριε «τάδε» ποια είναι η απάντησή σας επί του θέματος  που συζητάμε;», «Την γνώριζα κύριε καθηγητά αλλά τώρα την ξέχασα» του απάντησε ο φοιτητής αμήχανα. Και τότε ο Μέρμηγκας απευθυνόμενος σε όλο το ακροατήριο είπε με ύφος απελπισμένο: «Ω! τάλαινα (δυστυχισμένη) κοινωνία, είς (ένας μόνον) την εγνώριζε (την θεραπεία του καρκίνου) και αυτός την ξέχασε!!».

Ένας άλλος φοιτητής του προσήλθε στις εξετάσεις χωρίς να γνωρίζει καλά την εξεταστέα ύλη. Απάντησε σε μία δύο ερωτήσεις που του έθεσε ο Μέρμηγκας αλλά στις άλλες σιωπούσε. Τότε τον ρώτησε ο Μέρμηγκας: «Γιατί προσήλθατε στις εξετάσεις χωρίς να γνωρίζετε καλά την εξεταστέα ύλη;». Ο φοιτητής συνέχιζε να σιωπά. «Θα σας απαντήσω εγώ» τότε του είπε ο Μέρμηγκας. Ακολουθήσατε την παροιμία «Κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρι». Τότε το άριστα ήταν το δέκα.

Μαρίνος Γερουλάνος, (1867-1960). Υπήρξε μια μεγάλη μορφή της ιατρικής των πέντε πρώτων δεκαετιών του αιώνα μας. Διακεκριμένος χειρουργός, πανεπιστημιακός καθηγητής και ακαδημαϊκός, συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη της χειρουργικής στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα ανέπτυξε εξαιρετική κοινωνική και επιστημονική δράση. Καταγόταν από το «μικρό Παρίσι», όπως ονομάζεται το Ληξούρι, αλλά  γεννήθηκε στην Πάτρα, όπου είχε καταφύγει η οικογένειά του μετά τους καταστροφικούς σεισμούς της 2ας  Φεβρουαρίου 1867.  Σπούδασε ιατρική στο πανεπιστήμιο του Μονάχου και το 1892, σε ηλικία 25 ετών,  έγινε διδάκτορας.  Τα επόμενα δύο χρόνια συμπλήρωσε τις σπουδές του στο Βερολίνο.

Ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα και το 1897 έγινε Υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Γκράιφσβαλντ της Γερμανίας. Το 1902 εξελέγη Έκτακτος Καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Κιέλου. Τον ίδιο χρόνο, και ύστερα από πρόσκληση της βασίλισσας Όλγας, διορίστηκε διευθυντής του Χειρουργικού Τμήματος του Ευαγγελισμού. Το 1911 εξελέγη Καθηγητής της  Χειρουργικής Παθολογίας και το 1922 Καθηγητής Χειρουργικής. Στην διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων υπηρέτησε ως Αρχίατρος. Το 1922 η Μικρασιατική Εκστρατεία τον βρήκε Βουλευτή Κεφαλληνίας και Ιθάκης και ως εκ τούτου δεν είχε την υποχρέωση να επιστρατευθεί. Παραταύτα ζήτησε άδεια και μετέβη στη γραμμή του μετώπου στο Ουσάκ όπου με την επιστημονική του ομάδα οργάνωσε χειρουργείο εκστρατείας. Η δημοτικότης του ήταν τόσο μεγάλη  που κατά την εκλογή του ως βουλευτής στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Ληξούρι, εξελέγη παμψηφεί, πλην δύο λευκών ψήφων, γεγονός που προκάλεσε απορία και συζητήθηκε δημοσίως. Όπως απεδείχθη οι δύο λευκοί ψήφοι ήταν ο δικός του και της γυναίκας του!!  Την περίοδο 1922-1939 ήταν διευθυντής στη χειρουργική κλινική του Λαϊκού νοσοκομείου. Το 1933 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, της οποίας το 1940 χρημάτισε πρόεδρος.

Το κοινωνικό του έργο υπήρξε επίσης εκπληκτικό. Ίδρυσε την Ιδιωτική Κλινική 180 κλινών μαζί με τον συνάδελφό του Νικόλαο Τρίκορφο Σμπαρούνη, ο οποίος υπήρξε ο πυρήνας του Γερουλανείου Ιδρύματος. Δώρισε μέρος του κτήματός του στους Τράχωνες (Δήμος Αλίμου – Αττική) στους πρόσφυγες.  Επίσης δώρισε αρκετά μεγάλα ποσά στο πολεμικό ναυτικό και στην εκκλησία, η οποία τον έχει ανακηρύξει μέγα ευεργέτη.

Το όνομά του παρέμεινε συνδεδεμένο μα τον σπουδαίο χειρουργό και τον καλό άνθρωπο. Ακόμη μνημονεύεται και σε δημοτικά τραγούδια:

«Μάνα μου το’ παν οι γιατροί

Μου το΄πε κι ο Γερουλάνος

Δεν ήρθε ακόμη η ώρα μου

Δεν ήλθε να αποθάνω.»

Απεβίωσε το 1960 στην Αθήνα και ενταφιάστηκε στο νεκροταφείο της εκκλησίας του κτήματός του στους Τράχωνες.

 

Ο Μαρίνος Γερουλάνος ήταν  ένας από τους γιατρούς  που  χειρούργησε τον βασιλέα Κωνσταντίνο Α΄το 1915 και του έσωσε την ζωή.

Παραθέτουμε από το βιβλίο ενός άλλου βασιλικού ιατρού,  του Κωνσταντίνου Λούρου, ένα απόσπασμα που αναφέρεται σε αυτό το γεγονός: «Η πρώτη ριζική διαφωνία Βασιλέως – Βενιζέλου χρονολογείται από τον Φεβρουάριο του 1915, για το πολυπόθητο ζήτημα της συμμετοχής της Ελλάδος με τον στόλο και μέρος του στρατού της στην επιχείρηση των Δαρδανελλίων, που ο Βενιζέλος υποστήριζε δυνατά και ο Βασιλεύς δεν ενέκρινε, στηριζόμενος στην επίμονη γνώμη του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ιω. Μεταξά και κατόπιν του Δούσμανη, ότι η επιχείρηση αυτή θα επέβαινε καταστρεπτική, όπως και απέβη καταστρεπτική.
Από τότε η ολέθρια αυτή διαφωνία έφθασε σε τέτοιο οξύ σημείο, ώστε ο Βενιζέλος παραιτήθηκε και την εξουσία ο Βασιλεύς την ανέθεσε στον Γούναρη.
Μαζί μ’ όλ’ αυτά τα δυσάρεστα γεγονότα του Απριλίου (1915), μας ήρθε κ΄ένα άλλο κακό· η βαρειά αρρώστεια του Βασιλέως από γριπώδη πλευρίτιδα. (…) Οι γιατροί του βασιλέως Κ. Σάββας και Ανδρέας Αναστασόπουλος, ανήσυχοι, εκάλεσαν σε συμβούλιο τους καθηγητάς Μ. Γερουλάνο, Αντ. Χριστομάνο και Κ. Μέρμηγκα και απεφασίσθη να γίνει πλευρεκτομή. Ο Πρωθυπουργός όμως Γούναρης επέμενε, πως η Κυβέρνησις, που φέρει την ευθύνη απέναντι του Έθνους για την υγεία και τη ζωή του Βασιλέως, επιθυμεί να κληθούν επειγόντως και δύο ξένοι γιατροί. Το Συμβούλιο τότε υπέδειξε τον καθηγητή της Χειρουργικής Eizelsberg από την Βιέννη και τον διάσημο καθηγητή της Παθολογίας Kraus από το Βερολίνο. Η κατάστασι όμως του βασιλέως ως ότου φθάσουν οι προσκληθέντες καθηγηταί, είχε χειροτερεύσει, ώστε, μετ΄απόφασιν του ιατρικού συμβουλίου, ο Γερουλάνος προέβη τουλάχιστον στην πλευρεκτομή , ύστερ’ από την οποία έτρεξε άφθονο πυώδες υγρό, πράγμα που ανακούφισε κάπως τον πάσχοντα Βασιλέα. (…)».

Αντιλαμβανόμαστε από αυτήν την παράγραφο πως ο Γερουλάνος με τον Μέρμηγκα και τον Χριστομάνο, στη  περίπτωση της ασθένειας του  Κωνσταντίνου Α΄ αντέδρασαν ταχύτατα και δυναμικά, πραγματοποιώντας την πρώτη σωτήρια επέμβαση στον βασιλέα Κωνσταντίνο Α΄ και δεν άφησαν να χαθεί πολύτιμος χρόνος αναμένοντας την άφιξη των ξένων ιατρών όπως επιθυμούσε να γίνει η Κυβέρνηση του Γούναρη.

Στην περίπτωση του Αλέξανδρου γιατί δεν έγινε η ίδια δυναμική αντίδραση από τους θεράποντες ιατρούς προβαίνοντας σε ακρωτηριασμό του τραυματισμένου ποδιού, υπόδειξη που έκαναν εγκαίρως οι ιατροί χειρούργοι, Κωνσταντίνος Μέρμηγκας και  Γεράσιμος Φωκάς;

Πιθανώς να τους κατέλαβε ο φόβος, σ΄ αυτούς τους δύσκολους πολιτικώς καιρούς, να   μην κατηγορηθούν πως ακρωτηρίασαν άδικα το πόδι του  βασιλιά. Δυστυχώς οι πολιτικές αλλαγές ανέκαθεν είχαν επιπτώσεις και στις καθηγητικές έδρες των Πανεπιστημίων της Ελλάδος και οι αβάσιμες κατηγορίες εκτοξεύονταν  εύκολα σε τέτοιες περιπτώσεις από πολιτικούς, δημοσιογράφους και άλλους ιατρούς. Την θέση αυτή την τεκμηριώνει ο Λούρος όπου αναφέρει :

«Στο Τατόϊ, όπου ενοσηλεύετο ο Αλέξανδρος, βρήκα τον Σάββα και, αφού μου διηγήθηκε πως ένα δάγκωμα στο πόδι από κάποιον πίθηκο κατέληξε σε σηψαιμία, του είπα:
 -Μα γιατί οι γιατροί δεν του έκαναν εγκαίρως ακρωτηριασμό, να προληφθεί η γενική λοίμωξις και να σωθεί το κακόμοιρο το παιδί έστω και μ’ ένα πόδι; Και μου απάντησε πως δεν τολμούσε κανένας να αναλάβει τέτοια ευθύνη. Αυτό δυστυχώς παθαίνουν καμιά φορά οι γιατροί, όταν βρίσκονται εμπρός σε επίσημα και υψηλά πρόσωπα. Δειλιάζουν και χάνουν την ψυχραιμία τους.»

Από το βιβλίο των απομνημονευμάτων του Μαρίνου Γερουλάνου «Αναμνήσεις» (1867-1959),  μαθαίνουμε πως ο ίδιος απουσίαζε στην Κεφαλλονιά  όταν συνέβη το δυστύχημα του βασιλέως Αλέξανδρου. Επειδή είναι μία πολύτιμη μαρτυρία παραθέτουμε το συγκεκριμένο απόσπασμα: «Ηκολούθησεν η τραγική περίπτωσις του Βασιλέως Αλεξάνδρου η οποία προέκυψεν εκ δαγκώματος πιθήκου. Όταν συνέβη τούτο, ευρισκόμην μακράν των Αθηνών και δεν συμμετέσχον εξ αρχής εις την διαδικασίαν της ιάσεως. Ο Διευθυντής του Τατοΐου Γερμανός Sturm, διατήρει δύο μικρούς πιθήκους οίτινες έπαιζον σχεδόν ελεύθεροι εις το περιβάλλον της οικίας. Ο Βασιλεύς Αλέξανδρος  εισερχόμενος ημέρα τινά εις την οικίαν, ηκολουθείτο από δύο μικρούς σκύλους Dakel οι οποίοι επετέθησαν εναντίον των πιθήκων. Θέλων να διαχωρίση τα ζώα, περενέβη και εδέχθη δήγμα ενός πιθήκου εις τον καρπόν της δεξιάς χειρός και άλλο εις την αριστεράν κνήμην δια μέσου των περισκελίδων του αι οποίαι ήσαν πλήρεις χωμάτων. Την περιποίησιν των τραυμάτων, εφρόντισε μόνος· βραδύτερον εκλήθη και ο Μέρμηγκας. Τα τραύματα ήσαν μικρά αλλά βαθέα ως είναι τα προερχόμενα από δάγκωμα οξέων οδόντων. Το του καρπού επουλώθη τάχιστα, άνευ τινός αντιδράσεως. Το της κνήμης προεκάλεσαν φλεγμονήν, ήτις επέβαλλε διάνοιξιν η οποία επανελήφθη και δια δευτέραν φοράν υπό του καθ. Φωκά. Όταν μετά δεκαπενθήμερον από της αρχής της νόσου εκλήθην, επιστρέψας εκ Κεφαλληνίας, διεπίστωσα μετά των λοιπών ιατρών, βαρείαν γενικήν σηπτικήν λοίμωξιν μετά  πνευμονικών εντοπίσεων. Τα τραύματα του καρπού είχον προ πολλού επουλωθή. Κατά την οπισθίαν περιοχήν του άνω τριτημορίου της κνήμης, υπήρχε μέγα τραύμα ανοικτόν με καλήν σαρκοφυΐαν, χωρίς κρύπτας ή νεκρώματα και κανονικώς πυορροούν. Αλλά η γενική κατάστασις ήτο βαρεία μετά πυρετού υψηλού σχεδόν συνεχούς.
Ο λόγος της προσκλήσεώς μου ήτο η λήψις αποφάσεως προκειμένου να διενεργηθή ακρωτηριασμός του μηρού άνω του γόνατος. Η γνώμη μου ήτο ότι ο ακροτηριασμός ουδόλως θα αναχαίτιζεν την πορείαν της νόσου, αφού ήδη υπήρχον άλλαι και ιδίως αι πνευμονικαί βαρείαι εντοπίσεις. Αποφασίσθη  η πρόσκλησις ξένου χειρουργού και υπεδείχθη υπό του Φωκά ο εκ Παρισίων Delbet.
Mας προεκάλεσεν εντύπωσιν ο δριμύς τόνος μετά του οποίου κατέκρινεν ούτος τους χειρουργούς κατά την πρώτην συνάντησίν του με τους ιατρούς, πριν ή ακόμη επισκεφθή τον πάσχοντα, διότι δεν προέβαινον εις ακροτηριασμόν. Μετά την εξέτασιν όμως του πάσχοντος, συνεφώνησεν ότι ο ακροτηριασμός εις ουδέν θα ωφέλει, εξ αιτίας της γενικεύσεως της λοιμώξεως. Μετ΄ολίγας ημέρας ήλθεν το τέλος.
Πολλά ελέχθησαν τότε περί του δηλητηριώδους του δήγματος του πιθήκου. Πάντα ήσαν καθ΄εαυτά παράλογα και αναιρούνται από την πορείαν της παθήσεως. Αν η κακή εξέλιξις ωφείλετο εις το δήγμα καθ’ εαυτό, τότε έπρεπε και το του καρπού να παρουσιάση την αυτήν βαρείαν πορείαν, ενώ τούτο εθεραπεύθη αμέσως άνευ της ελαχίστης τοπικής φλεγμονής. Τουναντίον, εις το βαθύ τραύμα των μυών της κνήμης από τους οξείς οδόντας επέφερεν βαθείαν τρώσιν φλεβός. Ούτω ενεβολιάσθη ο λοιμώδης μικροοργανισμός, όστις από τα χώματα της περισκελίδος μεταφέρθη κατ΄ευθείαν εις το αίμα. Εκ τούτου προήλθε γενική λοίμωξις και πάσα τοπική διάνοιξις του τραύματος και πάσα άλλη θεραπεία έμεινεν άνευ αποτελέσματος.»

Το τραγικό στην περίπτωση της ασθένειας του βασιλέως Αλέξανδρου ήταν πως ο Βενιζέλος από την τέταρτη ημέρα της νοσηλείας του και μετά προσέθετε όλο και περισσότερους ιατρούς στην νοσηλευτική ομάδα αντί να εμπιστευτεί τις ιατρικές γνώσεις και ικανότητες των ιατρών που ήδη επιμελούνταν την πορεία της υγείας του. Αν ο Γερουλάνος ήταν παρών εξαρχής ίσως να μην συνέβαινε όλη αυτή η πολυπληθής ιατρική συνάθροιση. Εξαιρετικός και έμπειρος  χειρούργος αλλά και δυναμικός χαρακτήρας, μαζί με τον Μέρμηγκα και τον Φωκά, δεν θα δίσταζαν εγκαίρως να ακρωτηριάσουν  το πόδι του άτυχου Βασιλιά. Ο Γερουλάνος και ο Μέρμηγκας διέθεταν ήδη την εμπειρία, άρα και την ανάλογη ψυχραιμία, να εκτελούν σοβαρές εγχειρήσεις σε μέλη της βασιλικής οικογένειας της Ελλάδος.

Ήδη αναφέραμε πως ο  πρώτος ιατρός  που εξέτασε τον Αλέξανδρο και περιποιήθηκε τις πληγές του ήταν ο καθηγητής Κωνσταντίνος Μέρμηγκας και λίγες ώρες αργότερα προσήλθε και ο Κωνσταντίνος Αναγνωστόπουλος. Στις 18 Σεπτεμβρίου στην ιατρική ομάδα συμμετέχει και ο Κωνσταντίνος Σάββας. Το ιατρικό δελτίο της δεύτερης ημέρας νοσηλείας  ανέφερε τα εξής:

Παρασκευή 18 Σεπτεμβρίου

Πρωΐα. Απύρετος. Γενική κατάστασις εντελώς καλή. Κατά την διάρκειαν της νυκτός ο ασθενής καθ’ ύπνον ενοχλούμενος υπό του επιδέσμου, απώθησε τούτον δια του ετέρου ποδός και αφήρεσεν, είτα ό εναπέθηκεν αυτόν μόνος ως ηδυνήθη. Τη μεσημβρία ανήλθεν ο καθηγητής Σάββας μετά του κ. Μέρμηγκα. Η αποκάλυψις του τραύματος ουδέν το σημαντικός απέδειξεν. Ώρα 5 μ.μ. Υπό τοπικήν αναισθησίαν (Νοβοκαΐνη – Επινεφριδίνη) ενηργήθη υπό του κ. Μέρμηγκα διερεύνησις του εν τω μέσω της γαστροκνημίας κειμένου σχετικώς βαθυτέρου τραύματος, ούτινος ο πυθμήν εφάνη ότι έφθανε μέχρι του υποδορίου ιστού και του οποίου η όλη έκτασις ως και η γειτονική περιοχή ουδέν  παρέσχε σημείον λοιμώξεως.»

Στις 19 Σεπτεμβρίου αν και εμφανίστηκε πυρετός δεν προκάλεσε ουδεμία σοβαρή ανησυχία στους θεράποντες ιατρούς. Την νύχτα που ακολούθησε οι ενοχλήσεις όμως εντάθηκαν. Το τραύμα του καρπού είχε σημαντική καλυτέρευση αντιθέτως με το τραύμα της γάμπας  που ήταν φανερό πλέον πως είχε μολυνθεί.  Στις 20 Σεπτεμβρίου οι ιατροί αντιλαμβάνονται πως η κατάσταση της υγείας του Βασιλέως είναι σοβαρή και θα χρειασθεί να περάσει ένα μακρό χρονικό διάστημα μέχρι αυτή να αποκατασταθεί πλήρως. Στην  ιατρική ομάδα εισέρχεται κατ’ εντολήν της Κυβερνήσεως  και ο καθηγητής χειρουργικής Γεράσιμος Φωκάς. Συντάσσουν στις 21 Σεπτεμβρίου δύο σύντομα ιατρικά δελτία με σκοπό να πληροφορήσουν τον λαό μέσω των εφημερίδων για την κατάσταση της  υγείας του βασιλέως.  Το πρώτο  ανήγγειλε ότι ο Βασιλεύς «κατόπιν του δήγματος του πιθήκου προσεβλήθη υπό πυρετού μετά τοπικής μολύνσεως. Η θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 37 και 9 και 39 και 5. Παρέστη ανάγκη διευρύνσεως του τραύματος. Γενική κατάσταση καλή». Το δεύτερο ιατρικό δελτίο που ανακοινώθηκε στις 7 μ.μ. πληροφορούσε τον κόσμο πως η μικροσκοπική εξέτασις του πύου έδειξεν αφθονία στρεπτόκοκκων ενώ ο πυρετός ήταν 39,5 και οι σφίξεις 120. Τα ιατρικά δελτία τα υπέγραψαν οι ιατροί Σάββας, Φωκάς, Μέρμηγκας και Αναγνωστόπουλος. Στις 22 Σεπτεμβρίου οι  χειρούργοι Κωνσταντίνος Μέρμηγκας και Γεράσιμος Φωκάς προτείνουν επισήμως τον ακρωτηριασμό του τραυματισμένου άκρου του Αλέξανδρου. Θορυβημένος από τον υψηλό πυρετό του Αλέξανδρου και την πρόταση ακρωτηριασμού του, ο Χρήστος Ζαλοκώστας, σύζυγος της Ρωξάνης Μάνου, αδερφή της Ασπασίας, μετέβη στον Πρωθυπουργό, ο οποίος λόγω σοβαρού κρυολογήματος δεν είχε επισκεφτεί τον νοσούντα Αλέξανδρο, και του εξήγησε  πως η κατάσταση της υγείας του βασιλέως ήταν σοβαρότερη απ΄ότι ο κόσμος πίστευε. Πήγε αυτοβούλως ο Ζαλοκώστας στον Βενιζέλο ή κάποιος άλλος (ιατρός) του έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου; Γνωρίζοντας σήμερα την πορεία της υγείας του Αλέξανδρου αντιλαμβανόμαστε πως ο Ζαλοκώστας ανησύχησε την σωστή χρονική στιγμή, που η έγκαιρη και σωστή ιατρική αντιμετώπιση θα έσωζε την ζωή του τραυματισμένου σοβαρά βασιλέα πριν η κατάστασή του γίνει μη ανατρέψιμη.

Ο Βενιζέλος, κατόπιν της επισκέψεως του Ζαλοκώστα, διέταξε να προστεθούν από την επόμενη ημέρα – 23 Σεπτεμβρίου – στην ιατρική ομάδα του βασιλέως και οι ιατροί παθολόγοι, Βλαδίμηρος Μπένσης, Σπύρος Λιβιεράτος  και Μενέλαος Σακκόραφος, και να καλέσουν αμέσως από την Ευρώπη και κανέναν ειδικό. Η ιατρική ομάδα που αποτελείτο πλέον από επτά ιατρούς «εξήτασαν την Α.Μ. λεπτομερέστατα, ευρέθησαν δε πάντες σύμφωνοι ότι η κατάστασις του Υψηλού ασθενούς είναι ικανοποιητική.» Επιβεβαίωσαν την ύπαρξη στρεπτοκοκκικής τοπικής μολύνσεως «ήτις βαίνει κανονικώς». Από εδώ και πέρα η αντίστροφη μέτρηση για την πορεία προς τον θάνατο του  Αλέξανδρου είχε αρχίσει. Η κατάσταση την υγείας του ολοένα και χειροτέρευε αλλά παρείχε πάντοτε «μεγάλας ελπίδας, στηριζόμενας εις την ισχυράν κράσιν του και την αντοχήν του οργανισμού Του, αντιδρώντος κατά της εισβολής του στρεπτοκόκκου εις την κυκλοφορίαν.» Όταν ρωτήθηκε ο ιατρός παθολόγος Μενέλαος Σακόρραφος για την κατάσταση της υγείας της Α.Μ. απάντησε πως «το τραύμα του Άνακτος παρουσιάζει ήδη ευρυτέραν έκτασιν και ότι η συνολική κατάστασις είναι μεν σοβαρά, αλλά δεν παρουσιάζει άμεσον κίνδυνον.»

Από τις δημοσιεύσεις των εφημερίδων αντιλαμβανόμαστε πως ούτε η οικογένεια του Αλέξανδρου που διέμενε στην Ελβετία είχε ενημερωθεί από τον Σάββα για την σοβαρότητα της καταστάσεως της υγείας του. Αντιθέτως οι Βασιλείς, Κωνσταντίνος Α΄και Σοφία, προετοίμαζαν τους αρραβώνες του διαδόχου Γεωργίου με την πριγκίπισσα Ελισάβετ της Ρουμανίας, τους οποίους σκόπευαν να ανακοινώσουν επισήμως τον  Οκτώβριο, οι δε πρίγκιπες Ανδρέας και Χριστόφορος και η αδερφή τους Μαρία, με τις οικογένειές τους, διέμεναν στην Ρώμη παίζοντας  μπριτζ τις βραδυνές ώρες αποφεύγοντας τις κοσμικότητες.

Το πρωί της 24ης Σεπτεμβρίου ο Αλέξανδρος ήταν πολύ ευδιάθετος και ο πυρετός ήταν 38.  Δέχτηκε  για πρώτη φορά την επίσκεψη του Βενιζέλου, ο οποίος αφού έμεινε κοντά στον Αλέξανδρο περίπου μισή ώρα  συνάντησε τους ιατρούς οι οποίοι τον διαβεβαίωσαν πως η υγεία του βασιλέως συνεχώς βελτιώνεται…  Δυστυχώς το  βράδυ ο πυρετός έφθασε μέχρι 40.8 και παρουσιάστηκαν γαστρεντερικές διαταράξεις με ίκτερο και ναυτία, συμπτώματα γενικής δηλητηριάσεως, αλλά από το μεσημέρι της 25ης  Σεπτεμβρίου «παρετηρήθη βελτίωσις της καταστάσεως του Βασιλέως. Ο πυρετός έπεσε στους 37,4 βαθμούς. Η γενική κατάστασις ήταν λίαν καλή και ο Βασιλεύς  έλαβεν ευχαρίστως τροφήν.» Στις 26 Σεπτεμβρίου η λεμφαγγειίτιδα είχε επεκταθεί προς τα άνω ενώ οι αυξομειώσεις του πυρετού ο οποίος έφτανε μέχρι 39,8  δεν σταματούσαν. Η Κυβέρνηση άρχισε να μελετά το θέμα της αντιβασιλείας και κατέληξε ήδη σε ορισμένες αποφάσεις. Στις 27 Σεπτεμβρίου το πρωί ο πυρετός ανεβαίνει  στους 40,2 βαθμούς. Οι σφυγμοί αυξήθηκαν, η δε δυσφορία του Αλέξανδρου ήταν μεγάλη. Ταυτοχρόνως οι γιατροί παρατήρησαν ότι στην πληγή σχηματιζόταν  συλλογή πύου «του όπερ αποτελεί φαινόμενον παρέσχον ελπίδας ότι η παρατηρηθείσα επιδείνωσις της καταστάσεως προήρχετο εκ της διαπυήσεως της πληγής και ουχί εκ γενικωτέρας λοιμώξεως του οργανισμού». Το απόγευμα η μείωση του πυρετού σε 36,9  συμβάλει στο να ανακοινώσουν οι ιατροί στο εσπερινό τους ιατρικό δελτίο πως «Εν γένει η κατάστασις φαίνεται βελτιουμένη». Στις 28 Σεπτεμβρίου προστέθηκε στην ιατρική ομάδα ο χειρούργος Μαρίνος Γερουλάνος που αντιλήφθηκε αμέσως πως ήταν πλέον άσκοπο να γίνει ακρωτηριασμός του άκρου του Αλέξανδρου. Ο πυρετός το βράδυ στις 11 ανεβαίνει στους 40,4 βαθμούς, η τοξιναιμία έχει φθάσει στην ακμή της, αλλά η πτώσις του πυρετού στις 8 το πρωί της  29ης  Σεπτεμβρίου σε 37,7  ωθεί τους ιατρούς να κλείσουν το πρωινό τους δελτίο, της ίδιας ημέρας, αναφέροντας «Η καθόλου κατάστασις επέμεινεν η αυτή, επιτρέπουσα εν τούτοις αισιοδοξίαν μείζονα των προηγουμένων ημερών». Το βράδυ στις 30 Σεπτεμβρίου καταφθάνει στο Τατόι ο Γάλλος  Καθηγητής Παθολογίας Φερδινάνδος Βιντάλ (Fernand Widal) ειδικός στις λοιμώξεις. Αξίωσε από τους θεράποντες ιατρούς του Βασιλέως να του υποβάλουν γραπτώς την διάγνωσή τους και την θεραπευτική αγωγή που ακολούθησαν. Κατόπιν εξέτασε λεπτομερώς τον Αλέξανδρο, και πρότεινε να του χορηγηθεί κινίνη, γιατί στο παρελθόν είχε προσβληθεί από ελονοσία, και φοβόταν πως τα μικρόβια παρέμεναν στον οργανισμό του συμβάλλοντας στην γενική επιδείνωση της υγείας του.

 

  O Βιντάλ πρότεινε νέα θεραπευτική αγωγή: Ένεση δια αυτεμβολίου. «Ή νόσος θα καταπολεμείτο δια της αρχικής της εστίας, το μικρόβιον δια του μικροβίου. Οι άλλοι ιατροί εμούδιασαν, εφοβήθησαν. Διετύπωσαν δισταγμούς. Και είχον ένα δίκαιον. Το αποδεικνυόμενον φάρμακον ήτο δραστηριώτατον αλλά συγχρόνως και επικινδυνότατον. Η είσοδος του αυτεμβολίου εις τον οργανισμόν του Βασιλέως υπήρχε πιθανότης να επιφέρη απότομον και μεγάλην αύξησην του πυρετού, εις την προσβολήν του οποίου ήτο ζήτημα εάν θα ηδύνατο να ανθέξη η καρδία. Εν τούτοις η γνώμη του καθηγητού Βιντάλ υπερίσχυσε. Και αποφασίσθη η ένεσις. (…) την οποίαν έκαναν την κατάλληλη στιγμή. Εκατομμύρια μικροβίων εισήχθησαν δι΄αυτής εις τον οργανισμόν του Βασιλέως. Ήσαν οι σύμμαχοι των ιατρών της επιστήμης, οι οποίοι θα επάλαιον με τα άλλα μικρόβια τους συμμάχους της νόσου… Εκ της εκβάσεως της μεγάλης αυτής  μάχης θα εξηρτάτο η ζωή του Βασιλέως. Ή το αυτεμβόλιον θα υπερίσχυε και τα εσωτερικά μικρόβια θα εδεκατίζοντο, ή τα τελευταία θα εξήρχοντο νικηφόρα εκ της πάλης, ακατάβλητα, ακατανίκητα, έχοντα με το μέρος των επί πλέον και την κούρασιν που θα υφίστατο ο οργανισμός»(7). Τελικώς το αυτεμβόλιο του Βιντάλ – που έγινε δύο φορές  – το μόνο που κατόρθωσε  ήταν να επιταχύνει το μοιραίο. Στην διάρκεια της παραμονής του Βιντάλ εμφανίστηκαν τα πρώτα σοβαρά συμπτώματα πνευμονικής συμφόρησης, η οποία όπως σε όλες τις σοβαρές λοιμώξεις, υποδηλώνει το επερχόμενο θάνατο του ασθενούς.

Προς τον Καθηγητή Βιντάλ ο Αλέξανδρος απέδειξε την ευγένεια της ψυχής του. Την πρώτη ημέρα που τον επισκέφτηκε για να τον εξετάσει, ο κλινήρης Αλέξανδρος ανασηκώθηκε και του είπε: «Bonjour  monsieur le professeur!» (Καλημέρα κύριε Καθηγητά). Στις 5 Οκτωβρίου, παραμονή της αναχωρήσεως του, o Βιντάλ  επισκέφτηκε  τον Αλέξανδρο γνωρίζοντας πως η σοβαρότητα της υγείας  του Βασιλέως ήταν πλέον μη ανατρέψιμη. Ο Αλέξανδρος του προσέφερε το παράσημο του  Ανωτέρου Ταξιάρχη του Σωτήρος λέγοντάς του: «Σας ευχαριστώ πολύ Καθηγητά μου δια την επίσκεψιν σας  και πιστεύσατέ με ότι δεν θα λησμονήσω το ευγενές ενδιαφέρον σας για μένα. Σας ευχαριστώ πολύ.» Την Τρίτη 6 Οκτωβρίου νωρίς το πρωί όταν επισκέφτηκε τον Αλέξανδρο, πριν την οριστική αναχώρησή του από την Αθήνα, η οποία είχε αναβληθεί ήδη δύο φορές μετά από προσωπική παράκληση του Βενιζέλου, ο Αλέξανδρος, που αγνοούσε την σοβαρότητα της καταστάσεώς του, τον ευχαρίστησε πάλι και του είπε πως σκόπευε το προσεχές καλοκαίρι  να μεταβεί  στο Παρίσι και θα χαιρόταν πολύ να τον συναντήσει….  Κατόπιν ο υπασπιστής Σταύρος Μεταξάς, έφεδρος υπολοχαγός του Μηχανικού, που πραγματικά συμπαραστάθηκε στον Αλέξανδρο σε όλο το διάστημα της νοσηλείας  του, παρέδωσε στον Βιντάλ επιταγή 130.000 γαλλικών φράγκων, την οποία είχε παραλάβει από την οικία του υπουργού Εξωτερικών, Νικολάου Πολίτη. Την προηγούμενη μέρα, ο Βενιζέλος είχε προτείνει να του δώσει η Κυβέρνηση ως αμοιβή 200.000 χιλιάδες  γαλλικά φράγκα. Ο Βιντάλ, αρνήθηκε να παραλάβει ένα τόσο μεγάλο ποσό, αναφέροντας πως ήρθε ως φίλος της Ελλάδος, με σκοπό  να προσφέρει τις ιατρικές του γνώσεις στον σοβαρά άρρωστο βασιλιά της.

Η ιταλική εφημερίδα «Μεσατζέρο» ανέφερε πως ο Βιντάλ κατά την επιστροφή του στο Παρίσι, διερχόμενος από την Ιταλία, άφησε να υπονοηθεί «ότι ο Βασιλεύς Αλέξανδρος είναι θύμα αποπείρας ενθέρμως προμελετηθήσης. Ετόνισεν ότι ο πίθηκος είναι ζώον κατοικίδιον, του οποίου τα δήγματα δεν είναι θανατηφόρα και προσέθεσεν ότι εξεπλάγη ευρών απροσδοκήτως προκεχωρημένην  την μόλυνσιν εκ τόσο απλού τραύματος.» Η είδηση αυτή διαψεύστηκε από τον ίδιο τον Βιντάλ, στην Αθήνα όμως κάποιες εφημερίδες την αναδημοσίευσαν με αποτέλεσμα να ασκηθεί ποινική δίωξη κατά των Εκδοτών τους.

Στις 7 Οκτωβρίου η Κυβέρνηση καλεί τηλεγραφικώς τον Γάλλο χειρούργο  Πέτρο Ντελμπέ (Pierre Delbet) και επιτρέπει να προσέλθει στην Ελλάδα η γιαγιά του Αλέξανδρου, βασίλισσα Όλγα, η οποία διέμενε στην Ρωσία από το 1914 και είχε καταφέρει να διασωθεί από τους Μπολσεβίκους μετά από πολλές δυσκολίες το 1919. Ο Ντελμπέ, του οποίου η σύζυγος ήταν Ελληνίδα (Όλγα Ψύχα), κάνει ένα ταξίδι που στο εξωτερικό ονόμασαν «αληθινό δρόμο θανάτου». Φθάνει στο Τατόι το βράδυ της 10ης Οκτωβρίου. Το πρωί της 11ης Οκτωβρίου ανακοινώνει πως δεν θα προβεί σε ακρωτηριασμό του ποδιού του Αλέξανδρου, αλλά θα γίνει παρακολούθηση του τραύματος το οποίον καταλάμβανε ολόκληρη πλέον την κνήμη σε βάθος 4 εκατοστών.  Κάνει ένεση ορού Βάϊμπεργκ (Weinberg) κατά των αναερόβιων μικροβίων τα οποία κατά την γνώμη του προκαλούσαν την τοξιναιμία. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας αφού εκτέλεσε το ιατρικό του καθήκον, κατήλθε στην Αθήνα  για να επισκεφτεί τα αξιοθέατά της… Γνώριζε πολύ καλά πως η ιατρική επιστήμη δεν είχε τίποτα να προσφέρει στον Αλέξανδρο, που έλεγε  όσο είχε τις αισθήσεις του στους ιατρούς του: «Σας ταλαιπωρώ αλλά τι να κάνω;», και τους ζητούσε να πιει και λίγο «καμπανίτην»(σαμπάνια) αντί για τσάι, καπνίζοντας ένα τσιγαράκι. Υπέροχος και κατά την διάρκεια των τελευταίων ημερών της ζωής του!! Η σύζυγός του, Ασπασία, το ίδιο διάστημα, κάλεσε ιδιωτικώς από την Γαλλία τον ιατρό Πετσετάκο(8) που γνώριζε τις τελευταίες μεθόδους που μεταχειρίσθηκαν στον Πόλεμο οι Γάλλοι χειρουργοί για την σηψαιμία. Την τελευταία μέρα της ζωής του – 12 Οκτωβρίου – οι ιατροί αποφάσισαν να μην κάνουν αλλαγή επιδέσμων στο τραύμα του Αλέξανδρου, διαδικασία τρομερά επίπονη, για να μην επιφέρουν το μοιραίο νωρίτερα. Σε λίγες ώρες πέθανε… Την προπαραμονή του θανάτου του, μετά από προσωπική παράκληση της βασίλισσας Σοφίας, τον επισκέφτηκε και ο γυναικολόγος Κωνσταντίνος Λούρος. Ήταν αυτός που τον είχε φέρει στην ζωή. Τον είδαν να κλαίει με λυγμούς όταν πλέον ο  Αλέξανδρος «ταξίδευε»…

Την επομένη του θανάτου  του Αλέξανδρου, αφαίρεσαν από τον τοίχο στο Υπασπιστήριο του Τατοΐου, μία φωτογραφία της μητέρας του, βασίλισσας Σοφίας, που την έδειχνε να υποδέχεται στο Φάληρο, τον πατέρα του, Στρατηλάτη Βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄, καθώς επέστρεφε από τους Βαλκανικούς πολέμους. Γιατί τόσο μίσος;

 

 

 

Σε αυτό το σημείο θα κάνουμε αναφορά σ’ ένα άλλο καθηγητή του Πανεπιστημίου των αρχών του προηγούμενου αιώνα, τον ιατρό θωρακοχειρούργο Πολύβιο Κορύλλο που άφησε έντονη την σφραγίδα του στην ιατρική ιστορία αφού τα ιατρικά εργαλεία που ο ίδιος επινόησε για την διεξαγωγή των χειρουργείων του ακόμη χρησιμοποιούνται.

Ο Μιλτιάδης Μάλαινος στο βιβλίο του   αναφέρει για τον Κορύλλο τα εξής: «Εννοείται ότι η γενομένη επιλογή των θεραπόντων ιατρών επροκάλεσεν ωρισμένας αντιρρήσεις και δυσαρεσκείας, τας οποίας ηρμήνευσεν απροκαλύπτως και εντονώτατα δια δημοσιογραφικού αγώνος ο εν Αθήναις διαμένων ιατρός Κορύλλος. Ο Κορύλλος συνέβη την εποχήν εκείνην να ευρίσκεται εις οξείαν διάστασιν μετά του καθηγητού του Πανεπιστημίου Φωκά, ο οποίος μετείχε του παρακολουθούντος την βασιλικήν ασθένειαν ιατρικού συμβουλίου. Και ως εξ αυτού του λόγου ίσως ο Βενιζέλος, όστις έσχε την πρωτοβουλίαν του καταρτισμού του Συμβουλίου, παρέλειψε να τον συμπεριλάβη. Κατόπιν τούτου υπεστήριξεν, εις ιδιαιτέρας αρχικώς συνομηλίας του, ότι η εφαρμοζομένη θεραπεία δεν ήτο πλήρης. Των ισχυρισμών του τούτων έλαβε γνώσιν η Μάνου η οποία εξέφρασε την επιθυμίαν να μετάσχη και ο Κορύλλος του συμβουλίου. Διεβιβάσθη μάλιστα και σχετική τηλεφωνική ειδοποίησις εις τον ίδιον. Αλλά πληροφορηθείς ταύτα ο Φωκάς έφθασε μέχρι της απειλής ότι θα εγκατέλειπε την ιδίαν στιγμήν το Τατόϊ. Και ούτω η πρόσκλησις του Κορύλλου εματαιώθη. Και άρχισε η απροκάλυπτος δημοσιογραφική του επίθεσις δια του “Ελεύθερου Τύπου”.»