Του Ιωάννη Καστρινάκη
Στις 16/29 Ιανουαρίου του 1917 πραγματοποιήθηκε στον περίβολο του Ζαππείου Μεγάρου η ταπεινωτική για την Ελλάδα τελετή, της «δημόσιας συγνώμης» της χώρας μας προς τις δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ (Εγκάρδιας Συνεννόησης), την οποία αποτελούσαν η Αγγλία, η Γαλλία, Η Ρωσία και η Ιταλία. Αποτελούσε δε, έναν από τους όρους που επέβαλλαν οι πρεσβευτές των χωρών της ΑΝΤΑΝΤ στην ελληνική κυβέρνηση του Σπυρίδωνα Λάμπρου, συνέπεια των ένοπλων συγκρούσεων που διεξήχθησαν στην Αθήνα, στις 18 Νοεμβρίου 1916, μεταξύ των στρατευμάτων του Βασιλείου της Ελλάδος και γαλλο-βρετανικών δυνάμεων. Γεγονότα που έμειναν στην ιστορία ως Νοεμβριανά. Ήταν η εποχή του Εθνικού Διχασμού μεταξύ Βασιλικών και Βενιζελικών που ξεκίνησε με την έναρξη του Α’ παγκοσμίου πολέμου το Καλοκαίρι του 1914.
Ως γνωστόν το ξέσπασμα του πολέμου βρήκε την Ελλάδα διχασμένη. Το δίλημμα που προέκυπτε αφορούσε τη στάση της Ελλάδος στο πόλεμο. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, το Επιτελείο του αλλά και πολλοί πολιτικοί επέμειναν στην πολιτική της αυστηράς ουδετερότητας και την μη εμπλοκή της χώρας μας στις πολεμικές συρράξεις. Αντιθέτως η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου τάχθηκε υπέρ της εξόδου στο πόλεμο στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία – Αυστροουγγαρία). Απόρροια του διχασμού αυτού αλλά και των επεμβάσεων των ξένων κρατών στην χώρα μας οι οποίες δρούσαν σχεδόν αποικιοκρατικά ήταν να χωριστεί η Ελλάδα σε δύο κράτη το Σεπτέμβριο του 1916. Στο κράτος των Αθηνών που περιλάμβανε την Στερεά, Πελοπόννησο, Θεσσαλία και μερικά νησιά (Παλαιά Ελλάδα), με στρατεύματα πιστά στον βασιλιά και στο κράτος της Θεσσαλονίκης (Μακεδονία, Ήπειρος, νησιά του Αιγαίου και Κρήτη) που είχε σχηματίσει ο Βενιζέλος μετά το κίνημα της Εθνικής Άμυνας. Κορύφωση της ταραγμένης αυτής περιόδου αποτέλεσαν τα Νοεμβριανά.
Στις 18 Νοεμβρίου 1916 αγήματα από 3.000 Γάλλους και Άγγλους στρατιώτες υπό την ηγεσία του Γάλου ναυάρχου Λουί Νταρτίζ ντυ Φουρνέ αποβιβάζονται στον Πειραιά. Σκοπός τους η κατάληψη των Αθηνών, που από το Καλοκαίρι τελούσε υπό ναυτικό αποκλεισμό, ο αφοπλισμός του ελληνικού στρατού και η παράδοση μεγάλου μέρους του οπλισμού του στους Συμμάχους. Στους δρόμους γύρω από το κέντρο της πρωτεύουσας ξεσπούν ένοπλες συγκρούσεις ενώ βομβαρδίζονται ακόμα και τα Ανάκτορα από τα πυροβόλα των πλοίων της ΑΝΤΑΝΤ που ελλιμενίζονταν στο Φάληρο. Οι συγκρούσεις διήρκεσαν μέχρι το βράδυ μετά την κατάληξη συμφωνίας μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών και την αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων αφήνοντας πίσω 190 περίπου νεκρούς. Από ελληνικής πλευράς οι απώλειες υπολογίζονται σε 90 άτομα. Τις επόμενες μέρες ακολούθησε ένα πογκρόμ εναντίον βενιζελικών πολιτών που έφτασε σε ακραίες ενέργειες όπως λεηλασίες μαγαζιών και οικιών, συλλήψεις επιφανών αντιφρονούντων προσώπων αλλά και βιαιοπραγίες σε άτομα που θεωρήθηκαν ύποπτοι για συνωμοσία προς ανατροπή της κυβερνήσεως.
Ένα μήνα μετά, στις 18 Δεκεμβρίου, οι πρεσβευτές της ΑΝΤΑΝΤ επέδωσαν στην ελληνική κυβέρνηση το συμμαχικό τελεσίγραφο με τους όρους της συμφωνίας ανακωχής το οποίο περιείχε αξιώσεις και εγγυήσεις. Μία από τις αξιώσεις του τελεσίγραφου ανέφερε: «Η Ελληνική Κυβέρνησις θα ζητήση επισήμως συγνώμην από τους Συμμάχους Πρεσβευτάς, αι δε Αγγλική, Γαλλική, Ιταλική και Ρωσσική σημαίαι θέλουσιν χαιρετισθή επί δημοσίας πλατείας των Αθηνών ενώπιον της συγκεντρωμένης φρουράς».
Η ανωτέρω αξίωση που ονομάστηκε «τελετή συγνώμης» έλαβε χώρα στις 19 Ιανουαρίου 1917 στο Ζάππειο Μέγαρο, στο ίδιο σημείο που πριν ακριβώς δύο μήνες είχε στρατοπεδεύσει ο κύριος όγκος των συμμαχικών στρατευμάτων και που αποτέλεσε το επίκεντρο των συρράξεων. Μπροστά από το κτίριο του Ζαππείου παρατάχθηκαν με κάθε επισημότητα οι τέσσερις σημαίες της ΑΝΤΑΝΤ η γαλλική, η αγγλική, η ιταλική και η ρωσική. (εικόνα 1) Όπισθεν από τις σημαίες, στα σκαλιά, παραβρέθηκαν οι πρεσβευτές των τεσσάρων Δυνάμεων μαζί με τις ένστολες ξένες αντιπροσωπείες. (εικόνα 2) Από ελληνικής πλευράς ήταν παρόντες υπουργοί της κυβερνήσεως και ο διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού, στρατηγός Στέφανος Γεννάδης, που εκείνη την περίοδο είχε παραλάβει τα καθήκοντά του από τον στρατηγό Κωνσταντίνο Καλλάρη, τον επικεφαλής των ελληνικών στρατευμάτων κατά τα Νοεμβριανά. Η απομάκρυνση του οποίου περιλαμβανόταν στους όρους του συμμαχικού τελεσιγράφου. Σε όλη την περιοχή του Ζαππείου απαγορευόταν η κυκλοφορία σε οποιονδήποτε πολίτη. Το πλήθος που είχε συρρεύσει ανέμενε σε απόσταση στην οδό Φιλελλήνων και Αμαλίας.
Στις 3 μ.μ. παρατάχθηκαν εν ημικυκλίω, με μέτωπο στο περιστύλιο του Ζαππείου, τα τρία Συντάγματα Πεζικού μετά των σημαιών και της μουσικής της Φρουράς, άγημα ναυτών, απόσπασμα νοσοκόμων, και το 1ον Σύνταγμα Ιππικού υπό την διοίκηση της Α.Β.Υ. του πρίγκιπα Ανδρέα (αδερφό του βασιλέως Κωνσταντίνου Α’). Η συμμετοχή του πρίγκιπα Ανδρέα (εικόνα 3), ο οποίος δεν θεωρείτο γερμανόφιλος, ήταν απαραίτητη για την επίδειξη πνεύματος πειθαρχίας του στρατεύματος. Οι επικεφαλής αξιωματικοί φορούσαν τη μεγάλη στολή και οι άνδρες των αγημάτων ήταν εφ’ όπλου λόγχη. Στο κέντρο του πετάλου της παράταξης πήραν την θέση τους οι σημαίες των Συνταγμάτων. Στις 3.30 εξήλθαν από το εσωτερικό του μεγάρου οι σημαίες των συμμάχων υπό τη συνοδεία τιμητικών αποσπασμάτων 24 ανδρών με επικεφαλής αξιωματικό. Όλα τα αποσπάσματα συγκροτούνταν από ναύτες πλην του ρωσικού που ήταν του στρατού ξηράς. Εν συνεχεία μετέβησαν μπροστά από το περιστύλιο σε μία γραμμή με μέτωπο προς τα ελληνικά στρατεύματα. (εικόνα 4) Εκείνη τη στιγμή ο παρατεταγμένος ελληνικός στρατός παρουσιάζει όπλα, οι αξιωματικοί χαιρετούν, οι σάλπιγγες ηχούν ενώ μία πυροβολαρχία από την πλευρά του Αρδηττού βάλει βολές χαιρετισμού με 21 κανονιοβολισμούς. Η στρατιωτική μπάντα παιανίζει τους εθνικούς ύμνους των Συμμάχων ενώ από το Φάληρο ακούγονται οι κανονιοβολισμοί των πολεμικών πλοίων της ΑΝΤΑΝΤ ανταποδίδοντας τον ελληνικό χαιρετισμό. Έτσι τελείωσε το πρώτο μέρος της τελετής όπου διήρκεσε περίπου ένα τέταρτο.
Ακολούθως ο στρατός κατευθύνθηκε στην ανατολική πλευρά της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας όπου στις 4 μ.μ. ξεκίνησε την παρέλαση σε φάλαγγα κατά διμοιρία μπροστά από τις συμμαχικές σημαίες. Μπροστά η μουσική και ακολούθησε υπερήφανα, με αγέρωχο ύφος, το πεζικό, οι ναύτες ενώ στο τέλος το ιππικό με επικεφαλής τον πρίγκιπα Ανδρέα. Όταν η ελληνική σημαία έφτασε αντίκρυ των συμμαχικών υποκλίθηκε έναντι αυτών (εικόνα 5). Τα στρατεύματα αφού διέσχισαν το χώρο του Ζαππείου κατευθύνθηκαν στους στρατώνες προκαλώντας τον γενικό θαυμασμό και ενθουσιασμό κάτω από τις επευφημίες του συγκεντρωμένου πλήθους. Ταυτόχρονα τα αντίστοιχα συμμαχικά αποχώρησαν σε παράταξη μέσω της πλατείας Συντάγματος και της Ερμού προς τον σταθμό του Μοναστηρακίου για να κατευθυνθούν στον Πειραιά. Καθ’ όλη την διάρκεια της τελετής επικράτησε απόλυτη τάξη χωρίς κανένα επεισόδιο. Σε τηλεγράφημα ξένων ανταποκριτών προς τις εφημερίδες τους αναφέρεται: «Η τελετή παρ’ όλην την ενδόμυχον οδύνην του λαού και του στρατού διεξήχθη αξιοπρεπώς και μετά πάσης λαμπρότητος. Άριστη υπήρξεν η εντύπωσις και των κατά την τελετήν παραστάντων κ.κ. πρεσβευτών των τεσσάρων Δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ, οι οποίοι εξεδήλωσαν την ευχαρίστησίν των εκφρασθέντες ότι η τελετή της ικανοποιήσεως διεξήχθη αψόγως» ενώ τονίζεται «η ψυχραιμία των αξιωματικών και του στρατού αποδοσάντων τας τιμάς μετά θαυμαστής γενναιοφροσύνης».
Από την άλλη πλευρά σε κύριο άρθρο της η εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» με τίτλο «ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗΝ ΜΙΑΣ ΘΛΙΒΕΡΑΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ» επισημαίνει την θλιβερή ατμόσφαιρα που επικράτησε στην ταπεινωτική αυτή για τη χώρα μας τελετή. «Οιανδήποτε εντύπωσιν και αν απεκόμισαν εκ της χθεσινής τελετής του χαιρετισμού των ξένων σημαιών όσοι Έλληνες είχον την ατυχίαν να παρευρεθούν εις αυτήν, δεν δύναται να την εκφράση κανείς χωρίς μελαγχολίαν και θλίψην. Άλλ’ όση υπερβολή και αν υπήρξεν εις τας διατυπώσεις αίτινες ηνάγκασαν την Ελλάδα να κύψη τόσον χαμηλά και όση κακόβουλος πρόθεσις εξεδηλώθη εις τον τρόπον και εις την ώραν και εις τον τόπον εις ον εδόθη η ικανοποιήσις αύτης και εις τον χρόνον της διαρκείας της και εις τον πομπώδη και προκλητικόν τόνον δι’ ου εξηγγέλθη, ως να επεζητείτο νέα αφορμή περιπλοκών, η Ελλάς δεν δύναται να είπη λέξιν, ούτε να εκφέρη στεναγμόν, ούτε να εκράση παράπονον….»
Εικόνα 1: Οι σημαίες της ΑΝΤΑΝΤ σε παράταξη (περιοδικό WAR ILLUSTRATED)
Εικόνα 2: Oι ξένες αντιπροσωπείες έξωθεν του κτιρίου του Ζαππείου (περιοδικό LE MIROIR)
Εικόνα 3: Η Α.Β.Υ. ο πρίγκιπας Ανδρέας
Εικόνα 4: Οι σημαίες των τεσσάρων Δυνάμεων με τις ξένες αντιπροσωπείες (περιοδικό LE MIROIR)
Εικόνα 5: Η υπόκλιση της Ελληνικής σημαίας στις σημαίες της ΑΝΤΑΝΤ (εφημερίδα LA DOMENICA DEL CORRIERE)
Η λεζάντα της φωτογραφίας αναφέρει: Τίτλος: “Στιγμιότυπα ληφθέντα στο Ζάππειο στις 30 Ιανουαρίου κατά την διάρκεια της τελετής της αποκατάστασης (δημόσιας συγνώμης).” Και ακολουθεί το κείμενο της λεζάντας: “Με μεγάλη καθυστέρηση λάβαμε αυτές τις φωτογραφίες που ελήφθησαν την ημέρα που η Ελλάδα, παρουσίασε στο Ζάππειο δημοσίως συγνώμη προς την ΑΝΤΑΝΤ. Κατά την διάρκεια της παρέλασης , ο βασιλόπαις Ανδρέας πρωτοστατούσε του ελληνικών στρατιωτικών ταγμάτων. Πρώτη φωτογραφία, πάνω: Οι βρετανικές και ιταλικές σημαίες μπροστά στο παλάτι του Ζαππείου. Δεύτερη φωτογραφία, κάτω αριστερά: Τα χρώματα (οι σημαίες) της ΑΝΤΑΝΤ. Στο πρώτο πλάνο η γαλλική σημαία. Τρίτη φωτογραφία, κάτω δεξιά: Διπλωμάτες και αξιωματικοί του στρατού κατά την διάρκεια της τελετής. Στο κέντρο ο ναύαρχος Gauchet που αντικατέστησε τον ναύαρχο Dartige du Fournet.”(περιοδικό LΕ MIROIR, 11/3/1917).
Φωτογραφικά στιγμιότυπα από διάφορες στιγμές της «τελετής συγνώμης» της Ελλάδος προς τις δυνάμεις της ΑNTANT και η άφιξη του ναυάρχου Duperré στο λιμάνι του Πειραιώς.
Φωτογραφίες εφημερίδων και έντυπου υλικού από την προσωπική συλλογή του κυρίου Ιωάννη Καστρινάκη τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για την συνεργασία.
Share On Facebook
Tweet It
