Ο Ερρίκος Ε΄ της Γαλλίας ή Πρίγκιπας Ερρίκος του Αρτουά, Δούκας του Μπορντώ (Henri d’Artois, duc de Bordeaux)
Του Νικολάου Στεφανίδη
Ο Ερρίκος Ε΄ της Γαλλίας ή Πρίγκιπας Ερρίκος του Αρτουά, Δούκας του Μπορντώ (Henri d’Artois, duc de Bordeaux) ή περισσότερο γνωστός ως Ερρίκος, Κόμης του Σαμπόρ (Henri, comte de Chambord), γνωστός και ως Ερρίκος ο Θεόσταλτος (Henri Dieudonné), ήταν βασιλιάς της Γαλλίας και της Ναβάρρας, στο σύντομο χρονικό διάστημα από 2 έως 9 Αυγούστου του 1830 και μνηστήρας του Γαλλικού θρόνου από την γραμμή του βασιλικού κλάδου των Βουρβόνων-Καπετιδών έως το θάνατό του το 1883. Πολλοί ιστορικοί τον χαρακτήρισαν ως τον “μοιραίο άνθρωπο” για τη γαλλική μοναρχία, ισχυριζόμενοι ότι η απαίτηση και επιμονή του να αντικατασταθεί η εθνική τρίχρωμη σημαία της Γαλλίας, η γνωστή Τρικολόρ, με την λευκή σημαία με τον εραλδικό κρίνο (fleur-de-lys) του παλαιού μοναρχικού πολιτεύματος (Ancien Régime) απέτρεψε την βέβαιη παλινόρθωση της μοναρχίας το 1871 και το 1873. Ωστόσο η αλήθεια δεν είναι ακριβώς αυτή, όπως θα διαπιστώσει κανείς ερευνώντας τις πηγές και τα σχετικά στοιχεία. Επίσης ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ο Ερρίκος υπήρξε ένας αξιόλογος πολιτικός στοχαστής με πολλές ρηξικέλευθες και φιλελεύθερες ιδέες ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα.
Υπήρξε μεταθανάτιος γιος του Καρόλου Φερδινάνδου δούκα του Μπερί, και της Καρολίνας Φερδινάνδης Λουίζας των δύο Σικελιών, εγγονός του βασιλιά της Γαλλίας Καρόλου Ι΄. Γεννήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 1820 στο Παρίσι, στο Ανάκτορο Κεραμεικού, λίγους μήνες μετά τη δολοφονία του πατέρα του, χωρίς να παραβρεθεί στο δωμάτιό του κανένα μέλος της βασιλικής οικογένειας, κάτι που έφερε κατάπληξη στους οπαδούς του δούκα της Ορλεάνης. Πήρε τον τίτλο του δούκα του Μπορντώ και ονομάστηκε «Θεόσταλτος», διότι χωρίς την γέννηση του η κύρια βασιλική γραμμή της δυναστείας του Οίκου των Βουρβόνων – Καπετιδών θα είχε αφανιστεί, ενώ οι Γάλλοι φιλοβασιλικοί τον ονόμασαν «παιδί-θαύμα».
Γλυπτό από πορσελάνη του Pierre Sébastien Guersant (1827) που απεικονίζει τον Ερρίκο τον Θεόσταλτο του Αρτουά σε παιδική ηλικία με στολή της βασιλικής φρουράς
Ο νεαρός Βασιλιάς Ερρίκος επιθεωρεί τη βασιλική φρουρά στο Ραμπουγέ στις 2 Αυγούστου 1830
Τον Αύγουστο του 1830 ως συνέπεια της Ιουλιανής Επανάστασης στη Γαλλία ο παππούς του Ερρίκου, ο Κάρολος Ι΄παραιτήθηκε από το θρόνο και είκοσι λεπτά αργότερα παραιτήθηκε από το θρόνο και ο πρωτότοκος υιός του, Λουδοβίκος Αντώνιος, Δούκας της Ανγκουλέμ, χάριν του νεαρού δούκα του Μπορντώ. Έτσι ο δεκάχρονος Ερρίκος ανακηρύχθηκε βασιλιάς μετά την παραίτηση του παππού και του θείου του, αλλά το μικρό παιδί βασίλευσε μόνο επτά ημέρες, αφού το συμβούλιο της επανάστασης έδωσε το στέμμα στον δούκα Λουδοβίκο Φίλιππο του Οίκου της Ορλεάνης, ο οποίος και το δέχτηκε, παρά τις εκκλήσεις του εξαδέλφου του, Καρόλου Ι’ να ανακηρύξει τον δεκάχρονο Ερρίκο βασιλιά με το όνομα Ερρίκος ο Ε’ της Γαλλίας. Το 1836, πέθανε ο παππούς του και το 1844 πέθανε ο θείος του και έτσι ο Ερρίκος απέκτησε δια βίου τον τίτλο του μνηστήρα του θρόνου, από την πλευρά της νόμιμης γραμμής της δυναστείας και οι οπαδοί του ονομάσθηκαν «Νομιμόφρονες», προκειμένου να ξεχωρίσουν από τους «Ορλεανιστές» τους οπαδούς του διαδόχου Φιλίππου, δούκα της Ορλεάνης. Οι οπαδοί του Ερρίκου όμως ήταν πολύ λιγότεροι, λόγω της αντιπάθειας που είχε στον λαό ο παππούς του και ο θείος του. Ο Ερρίκος προτίμησε τελικά να υιοθετήσει τον τίτλο του Κόμη του Σαμπόρ. Το 1846 νυμφεύτηκε τη Μαρία Θηρεσία, αρχιδούκισσα της Αυστρίας και του Έστε, που ήταν δεύτερη εξαδέλφη του. Με τη Μαρία Θηρεσία δεν κατάφερε να αποκτήσει παιδιά.
Το 1848 εξερράγη νέα Επανάσταση στη Γαλλία και ο βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος ο Α’ του Οίκου της Ορλεάνης εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, ενώ ακολούθως ανακηρύχθηκε η αβασίλευτη δημοκρατία, που έμεινε γνωστή και ως Β’ γαλλική δημοκρατία. Ο Κόμης του Σαμπόρ, δεν έκρυψε την ευχαρίστησή του για την τύχη του του ανταγωνιστή του. Τον Δεκέμβριο του 1848 ο Πρίγκιπας Λουδοβίκος Ναπολέων Βοναπάρτης εξελέγη πρώτος Πρόεδρος της Β’ γαλλικής δημοκρατίας και στις βουλευτικές εκλογές του 1849 οι βασιλικοί πλειοψήφησαν, κάτι που αναπόφευκτα οδήγησε στην συνεχή αντιπαράθεση και σύγκρουση μεταξύ κοινοβουλίου και Προέδρου στο διάστημα που ακολούθησε. Τελικά το 1851 ο Πρίγκιπας Πρόεδρος Ναπολέων έκανε πραξικόπημα και συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του, ενώ το 1852 ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ της Γαλλίας με το όνομα Ναπολέων Γ’, θέτοντας τέρμα στη βραχύβια Β’ Γαλλική Δημοκρατία και εγκαινιάζοντας την περίοδο της Β’ Αυτοκρατορίας. Τότε ο Ερρίκος προέβη στις 25 Οκτωβρίου 1852 στη διακήρυξη ενός μανιφέστου απευθυνόμενο στο γαλλικό λαό κατά του Ναπολέοντα, όπου έλεγε μεταξύ άλλων: “ … Η ιδιοφυΐα και η δόξα του Ναπολέοντα δεν είναι αρκετή για να προσφέρει κάτι το σταθερό … Η μοναρχία στη Γαλλία, είναι η βασιλική οικογένεια της Γαλλίας που είναι άρρηκτα ενωμένη με το έθνος … Θα διατηρήσω το δικαίωμά και ενώπιον του Θεού, δηλώνω στη Γαλλία και σ’ όλο τον κόσμο, ότι πιστός στους νόμους του βασιλείου και στις παραδόσεις των προγόνων μου, θα διατηρήσω ευλαβικά μέχρι την τελευταία μου ανάσα την παρακαταθήκη της κληρονομικής μοναρχίας την οποία η Θεία Πρόνοια μου ανέθεσε να φροντίζω …και αυτό είναι το μοναδικό λιμάνι σωτηρίας, όπου μετά από τόσες καταιγίδες, η Γαλλία, το αντικείμενο όλης της αγάπης μου, θα βρει τελικά την ξεκούραση και την ευτυχία …”.
Πορτραίτο του Ερρίκου Ε΄της Γαλλίας, κόμη του Σαμπόρ, του ζωγράφου Adeodato Malatesta. Δεξιά στο βάθος διακρίνεται ο καθεδρικός Ναός Αγίας Μαρίας της Υγείας στην Βενετία. Ο πίνακας βρίσκεται στο Palazzo Ducale di Modena στη Ρώμη
Η ανάπτυξη της πολιτικής σκέψης του Ερρίκου κατά τη διάρκεια της Β’ Αυτοκρατορίας (1852 – 1870)
Κατά τη διάρκεια της Β’ Αυτοκρατορίας (1852 – 1870) ο Ερρίκος είχε συνεχείς επαφές με στελέχη και παράγοντες του κόμματος των νομιμοφρόνων Γάλλων φιλοβασιλικών. Κατά την περίοδο αυτή ο Ερρίκος ξεδίπλωσε, κυρίως μέσω πολλών επιστολών και μανιφέστων, την πολιτική και οικονομική του φιλοσοφία. Διατύπωσε αρκετά αξιόλογα και εμπνευσμένα ιδεολογικά μανιφέστα προς τον γαλλικό λαό και τις ριζοσπαστικές απόψεις του για το ιδανικό φιλελεύθερο και αποκεντρωμένο μοναρχικό πολίτευμα της Γαλλίας, το οποίο θα έπρεπε να υλοποιεί την επιθυμητή συμμαχία μεταξύ μιας ισχυρής διοίκησης και μιας σοφής ελευθερίας, όπως χαρακτηριστικά έλεγε. Η πολιτική σκέψη του Ερρίκου επηρεάστηκε έντονα από ρωμαιοκαθολικούς συντηρητικούς Γάλλους στοχαστές, φιλοσόφους και κοινωνιολόγους του 19ου αιώνα, όπως ο Καρδινάλιος Louis-Édouard Pie, ο Antoine Blanc de Saint-Bonnet και ο Pierre-Sébastien Laurentie.
Λιθογραφία του Σαρλ Βενιέρ. Ο νομιμόφρων Μπεριέ και ο βοναπαρτιστής Ραταπουά επισκέπτονται στην εξορία τον Ερρίκο
Υποστήριζε ότι ο βασιλιάς έπρεπε να ήταν προσιτός σε όλους τους υπηκόους του ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης και να διευκολύνει τον υγιή επαγγελματικό και οικονομικό ανταγωνισμό ανάμεσα στους ευφυείς και ταλαντούχους Γάλλους, επ’ αγαθώ του κοινωνικού συνόλου. Υπήρξε σθεναρός υποστηρικτής ενός γραπτού συντάγματος και των θεμελιωδών νόμων που εγγυώνται τις ατομικές και πολιτικές ελευθερίες. Τάχθηκε υπέρ μιας αρκετά αποκεντρωμένης διοίκησης σύμφωνης με τις αρχαίες παραδόσεις της φεουδαρχίας και της δημιουργίας τοπικών επικρατειών εντός του βασιλείου, οι οποίες θα ήσαν αυτόνομες και αυτοδιοίκητες και των οποίων οι αντιπρόσωποι θα εκλέγονταν με καθολική ψήφο.
Σε αντίθεση με τη γνωστή ρήση “Ο βασιλεύς βασιλεύει και ο λαός κυβερνά” που διατύπωσε ο παλαιός ορλεανιστής Αδόλφος Θιέρσος (Adolphe Thiers), ο Ερρίκος υποστήριζε ότι ο βασιλεύς διορίζει και παύει τους υπουργούς του, τους δίνει κατευθύνσεις, τους συντονίζει για να εργάζονται από κοινού και ελέγχει τις πράξεις τους. Για τον Ερρίκο ο ρόλος του Κοινοβουλίου είναι ένας ρόλος ελεγκτικός που δεν θα εκτείνεται έως τη δυνατότητα ανατροπής της κυβέρνησης: συνίσταται στην ετήσια ψηφοφορία των φόρων και του προϋπολογισμού και στη συμμετοχή στη ψήφιση των νόμων. Ο Ερρίκος ήταν υπέρ της ύπαρξης δύο σωμάτων του κοινοβουλίου (Γερουσία και Κάτω Βουλή) και πίστευε ότι ο βασιλιάς έπρεπε να διατηρεί το δικαίωμα διάλυσης της βουλής. Πίστευε στο δικαίωμα της καθολικής ψήφου των Γάλλων πολιτών και όπως χαρακτηριστικά έλεγε, εάν αυτό ίσχυε και παλαιότερα ο παππούς του θα κατάφερνε να διατηρήσει το θρόνο του. Οι απόψεις του πλησίαζαν εκείνες του μαρκησίου του Φρανκλιέ, ο οποίος πίστευε ότι ο απλός λαός είναι πολύ πιο συντηρητικός και ευσεβής από τα μέλη της πολιτικής και οικονομικής “ελίτ”. Ο μαρκήσιος Φρανκλιέ ήδη από το 1866 υποστήριζε τη δυνατότητα “οικογενειακής ψήφου” στη διαμόρφωση της οποίας θα μετείχαν ισότιμα και οι γυναίκες. Ο Ερρίκος πίστευε ότι οι αρχηγοί των οικογενειών θα έπρεπε να έχουν τόσες ψήφους αναλόγως με τον αριθμό των παιδιών τους, διότι θεωρούσε τις πολυπληθείς οικογένειες ως πιο σταθερές, πιο σοφές και πιο άξιες. Πίστευε επίσης ότι η αντιπροσώπευση των οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων θα ήταν εφικτή μέσω της εισαγωγής στην σύνθεση της Άνω Βουλής των επαγγελματικών εκπροσώπων της γεωργίας, της ακίνητης ιδιοκτησίας, της βιομηχανίας, του εμπορίου, της μισθωτής εργασίας και της επιστήμης. Το 1855 υπεστήριξε σθεναρά την αναγκαιότητα πλήρους ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης σε επιστολή του προς δικαστή που εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από τη κυβέρνηση.
Ο Κόμης του Σαμπόρ υποστήριζε επίσης τη λειτουργία ενός ευέλικτου επαγγελματικού στρατού και ήταν αντίθετος με την υποχρεωτική στράτευση των νέων η οποία εμποδίζει νέα εργατικά χέρια να καλλιεργήσουν τη γη και να αυξήσουν τον πλούτο της χώρας. Είχε την πεποίθηση ότι ο γαλλικός επαγγελματικός στρατός θα έπρεπε να είναι τεχνικά άρτιος και εκπαιδευμένος, με προσανατολισμό αμυντικό. Ήταν αντίθετος με την επεκτατική ιμπεριαλιστική πολιτική του Ναπολέοντα Γ’ και ενάντιος στην κατάκτηση αποικιών. Ωστόσο πίστευε ότι η γαλλική εξωτερική πολιτική στην Ανατολή θα έπρεπε να προσανατολιστεί στον αγώνα εναντίον του ισλαμισμού και στην υποστήριξη των ανατολικών χριστιανικών λαών. Έχοντας ταξιδέψει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε σχηματίσει την άποψη ότι ο ισλαμικός κόσμος θα έπρεπε να απομακρυνθεί από την Ευρώπη, όσο το δυνατόν μακρύτερα. Το 1865 εξέδωσε τις θέσεις του ως προς το ζήτημα της Αλγερίας, τασσόμενος υπέρ ενός σχεδίου εκπόνησης εκτεταμένων έργων υποδομής, όπως σχολεία και δημόσια έργα για τη διευκόλυνση της ανάπτυξης της γεωργίας, του εμπορίου και της βιομηχανίας, αλλά και της αναγκαίας ενίσχυσης της διάδοσης του χριστιανισμού στην Αλγερία, έχοντας εξασφαλίσει και τη σύμφωνη γνώμη του Πάπα Πίου Θ’. Ως προς την εξωτερική πολιτική της Γαλλίας ο Ερρίκος ήταν επίσης υπέρ της αμφισβήτησης του μονοπωλίου της αγγλικής κυριαρχίας στη θάλασσα, της ενίσχυσης του γαλλικού ναυτικού και της διοικητικής μεταρρύθμισης των υπερπόντιων αποικιών.
Στην επιστολή περί της γεωργίας (Lettre sur l’agriculture) που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 1866 ο Κόμης του Σαμπόρ συνηγορούσε υπέρ του προστατευτισμού και δεν έβλεπε με ενδιαφέρον τη μείωση των τελωνειακών δασμών. Έθετε επίσης θεμελιώδη οικονομικά ερωτήματα και προβληματισμούς: πώς θα μειωθεί η επιβάρυνση των φόρων στη γη; πώς θα βοηθηθεί η βαρυνόμενη με υποθήκες έγγειος ιδιοκτησία; πώς θα δημιουργηθούν χρήσιμα πιστωτικά ιδρύματα για τις ανάγκες της γεωργίας; πώς θα καταπολεμηθεί ο κατακερματισμός της γης; πώς θα σταματήσει η φθίνουσα πληθυσμιακή συρρίκνωση;
Ο πολυπράγμων Ερρίκος δεν παρέλειψε ακόμη να ασχοληθεί και με το εργατικό ζήτημα. Το 1848 έγραψε ότι “το να βοηθώ τους Γάλλους που υποφέρουν, είναι για μένα καθήκον”. Τον Οκτώβριο του 1846 ο Ερρίκος ζήτησε από τον μαρκήσιο Παστορέ να ιδρύσει στα δάση του Σαμπόρ που του ανήκαν φιλανθρωπικά εργαστήρια για να προσφέρουν τον χειμώνα εργασία στους άνεργους φτωχούς πολίτες. Η πρωτότυπη ιδέα του ενέπνευσε τη δημιουργία των “εθνικών εργαστηρίων” στη Γαλλία για την απασχόληση ανέργων μετά την επανάσταση του 1848. Οι απόψεις του Ερρίκου εν πολλοίς επηρεάστηκαν από τον δεξιό παραδοσιοκράτη, οικονομολόγο υποκόμη Alban de Villeneuve-Bargemon, ο οποίος ήταν οπαδός της ρωμαιοκαθολικής κοινωνικής ιδεολογίας και υπήρξε από τους πρώτους που καταδίκασαν την εκμετάλλευση των χειρωνακτών εργαζομένων και πρότειναν την εισαγωγή νόμων κοινωνικής δικαιοσύνης. Για τον Villeneuve-Bargemon η φιλανθρωπία ήταν ουσιώδης, αλλά μη επαρκής, καθώς απέναντι στον εγωισμό και τον κοινωνικό κυνισμό πρέπει να αντιταχθεί η νομοθεσία. Το 1849 ο Ερρίκος υποστήριξε τον μαρκήσιο ντε λα Ροσεζακλίν ο οποίος ήθελε να δημιουργήσει μια ένωση προς όφελος της εργατικής τάξης. Από την εποχή εκείνη, θα ενθαρρύνει τη δημιουργία ενώσεων που θα ιδρύονται προς το συμφέρον της εργατικής τάξης, χωρίς να γίνονται όργανα πολιτικής εκμετάλλευσης. Υποστήριξε τη δημιουργία, από τον Armand de Melun της “ένωσης φιλανθρωπικής οικονομίας”, η οποία προσέφερε πολλά είδη υπηρεσιών όπως: βοήθεια σε περίπτωση ασθένειας, παιδική μέριμνα, υποστήριξη για τους μαθητευόμενους, καταπολέμηση των ακατάλληλων συνθηκών στέγασης. Με την “επιστολή προς τους εργάτες” της 20ης Απριλίου 1865 έκανε ένα σημαντικό βήμα για την επιβεβαίωση της ανάγκης ύπαρξης ενός κοινωνικού διαλόγου με βάση τα συνδικάτα. Μάλιστα ο Μπίσμαρκ είχε πει χαρακτηριστικά “μόνον ο κόμης του Σαμπόρ και εγώ έχουμε θέσει επί τάπητος το κοινωνικό ζήτημα στην Ευρώπη”. Ο Ερρίκος πίστευε στο κοινωνικό διάλογο, στη παραγωγική συνεργασία των τάξεων και θεωρούσε περιττή την παρέμβαση του κράτους στις συλλογικές διαπραγματεύσεις εργοδοτών και εργατών, ενώ χρησιμοποιούσε συχνά τον όρο “χειραφέτηση της εργατικής τάξης”.
Η πρώτη μεγάλη ευκαιρία της παλινόρθωσης (Φεβρουάριος – Αύγουστος 1871)
Τον Σεπτέμβριο του 1870, κατά τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο και την οδυνηρή ήττα των Γάλλων στη μάχη του Σεντάν, επήλθε και η πτώση του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ΄ ο οποίος συνελήφθη και αιχμαλωτίστηκε από τους Πρώσους. Στο Παρίσι σχηματίστηκε προσωρινή κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας υπό τον στρατηγό Louis Jules Trochu και ακολούθησε η πολιορκία της γαλλικής πρωτεύουσας, η οποία εντέλει παραδόθηκε στις 28 Ιανουαρίου 1871. Ο Κόμης του Σαμπόρ έκανε απεγνωσμένη έκκληση για τη σωτηρία της πατρίδος και την εξασφάλιση της εδαφικής της ακεραιότητας. Τον Φεβρουάριο του 1871 διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές τις οποίες κέρδισαν θριαμβευτικά οι ορλεανιστές και νομιμόφρονες φιλοβασιλικοί καταλαμβάνοντας μαζί 400 έδρες, έναντι μόλις 240 εδρών που κατέλαβαν οι ρεπουμπλικάνοι. Οι βασιλικοί (ορλεανιστές και νομιμόφρονες) πλέον είχαν την πλειοψηφία στο εθνικό κοινοβούλιο και έτσι ο Ερρίκος ήταν έτοιμος να επανέλθει στον θρόνο. Οι oρλεανιστές συμφώνησαν με τις αξιώσεις του και αποφάσισαν να τον στηρίξουν στην επανενθρόνισή του, γιατί γνώριζαν ότι δεν είχε παιδιά, οπότε κατά τους υπολογισμούς τους, αναπόφευκτα με το θάνατό του, τα μέλη του Οίκου της Ορλέανης θα ήταν οι διάδοχοί του και συγκεκριμένα ο ξάδελφός του Φίλιππος της Ορλεάνης. Παράλληλα η γαλλική εθνοσυνέλευση στις 17 Φεβρουαρίου 1871 εξέλεξε τον κεντροδεξιό, πρώην ορλεανιστή οπαδό της συνταγματικής μοναρχίας, Αδόλφο Θιέρσο ως προσωρινό επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας της γαλλικής δημοκρατίας.
Τον Ιούνιο του 1871 ήρθη η νομοθετική απαγόρευση της εισόδου και διαμονής των Βουρβόνων στη Γαλλία και τον επόμενο μήνα ο Ερρίκος μπόρεσε να επιστρέψει στην πατρίδα του, που εγκατέλειψε από το 1830. Συναντήθηκε με αντιπροσωπία βασιλικών βουλευτών οι οποίοι του ζήτησαν να αποδεχθεί την τρίχρωμη σημαία της γαλλικής επανάστασης. Ο Ερρίκος μάλιστα στο παρελθόν είχε σχεδιάσει μία δικής του επινόησης σύνθεση της τρίχρωμης και της σημαίας του εραλδικού κρίνου, ως μία συμβιβαστική λύση. Με την πάροδο των χρόνων όμως έγινε περισσότερο άκαμπτος και ανυποχώρητος. Δέχθηκε επίσης και εκπροσώπους των υποστηρικτών του από όλες τις κοινωνικές και επαγγελματικές τάξεις, κάτι που τον οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο γαλλικός λαός δεν ήταν προσδεδεμένος με την τρίχρωμη σημαία και ότι θα μπορούσε να επαναφέρει τη λευκή σημαία του βασιλείου. Παρά την οξυδέρκεια πνεύματος που τον χαρακτήριζε ως διανοούμενο, εντούτοις δεν επέδειξε την απαιτούμενη διορατικότητα και ευστροφία στην πολιτική του πράξη. Αφού έφυγε από τη Γαλλία, δημοσίευσε στις 8 Ιουλίου 1871 μια επιστολή – μανιφέστο στην φιλοβασιλική εφημερίδα “Η Ένωση”, όπου έλεγε μεταξύ άλλων ότι η αρχαία και ιερή μοναρχική παράδοση της Γαλλίας που κληρονόμησε του επέβαλε να ανασηκώσει τη Γαλλία από τα συντρίμμια της ήττας και δεν του επέτρεπε να αγνοήσει το λάβαρο του Ερρίκου Δ’ και της Ιωάννας της Λωρραίνης, το οποίο ήταν και το ιερό κειμήλιο του παππού του που πέθανε στην εξορία και το οποίο θα σκέπαζε και τον τάφο του.
Η σημαία που ο Ερρίκος είχε σχεδιάσει σε νεαρή ηλικία ως μία δικής του επινόησης σύνθεση της επαναστατικής τρίχρωμης σημαίας (τρικολόρ) και της βασιλικής λευκής σημαίας του εραλδικού κρίνου, ως μία συμβιβαστική λύση
Η επιστολή αυτή που έμεινε γνωστή στην Ιστορία ως η “διακήρυξη της λευκής σημαίας” (déclaration du drapeau blanc) δίχασε το φιλοβασιλικό στρατόπεδο. Πολλοί χαρακτήρισαν τον Ερρίκο ως κάποιον που βρισκόταν εκτός πραγματικότητας, ενώ ακόμη και κάποιοι νομιμόφρονες βασιλόφρονες εξεδήλωσαν την προτίμησή τους στην τρίχρωμη σημαία. Μία πρόταση να επανέλθει η λευκή σημαία με τον κρίνο ως προσωπικό λάβαρο του βασιλιά και να παραμείνει η τρίχρωμη σημαία ως εθνική σημαία, απερρίφθη από τον Ερρίκο. Ο Θιέρσος, ο οποίος τον Αύγουστο του 1871 εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας από την εθνοσυνέλευση, δήλωσε αργότερα ότι με την ενέργειά του αυτή ο Ερρίκος ουσιαστικά ματαίωσε την βέβαιη εγκαθίδρυση της μοναρχίας και ίδρυσε την τρίτη γαλλική δημοκρατία και ότι οι γενεές που θ’ ακολουθούσαν θα τον χαρακτήριζαν ως τον “Γάλλο Ουάσινγκτον”. Πέρα από τα αιχμηρά και περιπαιχτικά σχόλια του Θιέρσου, ο οποίος είχε μεταστραφεί ανοικτά πλέον υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, είναι γεγονός πανθομολογούμενο, ότι αν ο Ερρίκος παρέμενε το 1871 στη Γαλλία και δεχόταν να συμφωνήσει για το ζήτημα της σημαίας και των εθνικών συμβόλων με τον πρίγκιπα Φίλιππο της Ορλεάνης και με την πιο φιλοβασιλική εθνοσυνέλευση που θα μπορούσε να εκλέξει ο γαλλικός λαός, η μοναρχία θα είχε αποκατασταθεί μετά βεβαιότητος.
Ωστόσο οι βασιλόφρονες δεν το έβαλαν κάτω και συνέχισαν να σχεδιάζουν την επιστροφή του Ερρίκου. Τον Μάιο του 1873 ο Θιέρσος ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας διακήρυξε δημόσια ότι η παλινόρθωση της μοναρχίας είναι αδύνατη και ότι είναι προτιμότερη η αβασίλευτη δημοκρατία. Ωστόσο η φιλοβασιλική πλειοψηφία της γαλλικής εθνοσυνέλευσης τον ανάγκασε να παραιτηθεί και τον αντικατέστησε με τον Στρατάρχη Πατρίς Μακ Μαόν, ο οποίος ήταν υπέρμαχος της παλινόρθωσης της μοναρχίας.
Η διακήρυξη της λευκής σημαίας του Ερρίκου, Κόμη του Σαμπόρ της 5ης Ιουλίου 1871
Η δεύτερη μεγάλη ευκαιρία (Ιούνιος – Νοέμβριος 1873)
Εν τω μεταξύ τον Ιανουάριο του 1873 πέθανε ο Ναπολέων ο Γ’, ενώ η αποχώρηση από την Γαλλία των τελευταίων γερμανικών στρατευμάτων κατοχής τον Σεπτέμβριο, δημιούργησε αναμφίβολα ένα κλίμα ευνοϊκό για την παλινόρθωση της μοναρχίας. Η γαλλική κυβέρνηση έκλινε προς την παλινόρθωση υποστηριζόμενη και από τη Καθολική Εκκλησία η οποία στις λιτανείες των πιστών έψαλε υπέρ του βασιλέως τον ύμνο «Sauvez Rome et la France au nom du Sacré-Cœur!». Τον Αύγουστο του 1873 ο πρίγκιπας Φίλιππος της Ορλεάνης, Κόμης των Παρισίων, εγγονός του Λουδοβίκου Φιλίππου μετέβη στο Φρόσντορφ για να συναντήσει τον ξάδερφό του Κόμη του Σαμπόρ, τον οποίο αναγνώρισε ως νόμιμο βασιλιά της Γαλλίας και χαιρέτησε ως τον γνήσιο εκπρόσωπο του μοναρχικού ιδεώδους και τον οποίο διαβεβαίωσε ότι δεν πρόκειται να υπάρξει ανταγωνισμός μεταξύ τους για τη διαδοχή του γαλλικού θρόνου. Ο Ερρίκος δεν είχε διάδοχο και επομένως ο Φίλιππος της Ορλεάνης ευελπιστούσε ότι θα ήταν ο δελφίνος της Γαλλίας μετά την ενθρόνιση του ξαδέρφου του. Αυτή η συμφιλίωση του Ερρίκου με την πλευρά του Οίκου της Ορλεάνης προσέφερε την ευκαιρία να συμμαχήσουν οι “νομιμόφρονες” με τους “ορλεανιστές” βασιλόφρονες για την παλινόρθωση της μοναρχίας. Παράλληλα ο Πάπας Πίος ο Θ’ διαμήνυσε στον Ερρίκο πως η Αγία Έδρα θα ήταν υπέρ της παλινόρθωσης και ότι το ζήτημα της σημαίας είναι κάτι επί του οποίου θα έπρεπε να υπάρξει μία κοινή εθνική συνεννόηση. Στις 12 Αυγούστου 1873 ο Φίλιππος της Ορλεάνης συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Μακ Μαόν και του ανακοίνωσε την επελθούσα “ένωση” των δύο κλάδων της βασιλικής οικογενείας της Γαλλίας και του ζήτησε να συγκαλέσει την εθνοσυνέλευση για να ανακηρύξει τον Ερρίκο ως νόμιμο βασιλιά της Γαλλίας. Ωστόσο ο Μακ Μαόν τήρησε μια αμφιλεγόμενη στάση και παρότι νομιμόφρων φιλοβασιλικός μέχρι τότε, αρνήθηκε να ικανοποιήσει το αίτημα του Φιλίππου, εάν ο Ερρίκος δεν αποδεχόταν ρητά την Τρικολόρ ως σημαία της Γαλλίας.
Τον Οκτώβριο του 1873 οι πλειοψηφούντες φιλοβασιλικοί βουλευτές του γαλλικού κοινοβουλίου σχημάτισαν μία εννεαμελή επιτροπή αρμόδια και επιφορτισμένη με την κατάρτιση ενός νέου σχεδίου συντάγματος πολιτεύματος συνταγματικής μοναρχίας, σε συνεννόηση με τον Ερρίκο. Η επιτροπή ανέθεσε στον εξέχοντα φιλομοναρχικό βουλευτή Σαρλ Σεσνλόν να συναντήσει τον Ερρίκο για να του εκθέσει το νέο σχέδιο καταστατικού χάρτη της Γαλλίας. Η συνάντηση έλαβε χώρα στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας, όπου ο Ερρίκος ενέκρινε το σχέδιο του συντάγματος, το οποίο θα ήταν φιλελεύθερο και κοινοβουλευτικό κατά τα βρετανικά πρότυπα. Ο Ερρίκος δεν έφερε καμία αντίρρηση στον Σενσλόν και συνήνεσε: το δικαίωμα της κληρονομικής διαδοχής να υπόκειται στη λαϊκή κυριαρχία, το νέο Σύνταγμα να ψηφιστεί από την γαλλική εθνοσυνέλευση και να μην παραχωρηθεί από αυτόν, να υπάρξει διαχωρισμός των εξουσιών, δύο νομοθετικά σώματα (άνω και κάτω βουλή) και κατοχύρωση των θεμελιωδών ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Στο επίμαχο ζήτημα των εθνικών συμβόλων και ειδικότερα της σημαίας υπήρξε μία συμφωνία δυνάμει της οποίας: ο Ερρίκος επιφυλασσόταν να παρουσιάσει στην εθνοσυνέλευση την πρότασή του σε στιγμή που αυτός θα έκρινε σωστή και η οποία θα έδινε λύση κατά τρόπο που θα ικανοποιούσε τον ίδιο, την εθνοσυνέλευση και το έθνος. Ο Ερρίκος ωστόσο δεν έκρυψε από τον Σενσλόν ότι δεν θα αποδεχόταν ποτέ την τρίχρωμη σημαία.
Ενόψει όλων αυτών η παλινόρθωση έμοιαζε να είναι πολύ κοντά. Μάλιστα ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας Αλφόνς Ντωντέ έγραφε: “Μακάρι να έρθει γρήγορα, ο βασιλιάς μας ο Ερρίκος… Λαχταρούμε όλοι να τον δούμε”. Η επιτροπή ετοίμασε ένα κείμενο συντάγματος το οποίο θα έθετε σε ψηφοφορία στην εθνοσυνέλευση τον Νοέμβριο του 1873 και σύμφωνα με το πρώτο άρθρο του οποίου “Η εθνική, συνταγματική και κληρονομική μοναρχία είναι το πολίτευμα τη Γαλλίας”. Στα τέλη Οκτωβρίου του 1873 προετοιμαζόταν η επιστροφή του Βασιλέως Ερρίκου στη Γαλλία. Τα νέα της επικείμενης παλινόρθωσης έφτασαν στο χρηματιστήριο των Παρισίων το οποίο σημείωσε εντυπωσιακή άνοδο.
Παράλληλα ο δούκας Gaston Audiffret-Pasquier προετοιμαζόταν να ενημερώσει το γαλλικό λαό μέσω του Τύπου ότι οι αλλαγές στη σημαία θα μπορούσαν να γίνουν μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά και της εθνικής αντιπροσωπείας, δίχως να αναφέρει κάτι για αντικατάσταση. Η αλήθεια είναι ότι ο Κόμης του Σαμπόρ ήταν έτοιμος να δεχθεί προσωρινά την τρίχρωμη σημαία με την προϋπόθεση να του αφήσουν την πρωτοβουλία να την τροποποιήσει ή να προτείνει μια άλλη σημαία μετά την επανενθρόνισή του. Ωστόσο μια άστοχη πρωτοβουλία του κεντροδεξιού βουλευτή Σαρλ Σαβαρί έμελε να αλλάξει δραματικά την πορεία των πραγμάτων.
Ο Σαβαρί επιθυμούσε διακαώς να επισπεύσει την παλινόρθωση ξεπερνώντας το θέμα της σημαίας και προκειμένου να διασφαλίσει τις περισσότερες δυνατές ψήφους των βουλευτών υπέρ της παλινόρθωσης του Ερρίκου, εσκεμμένα διαστρέβλωσε στα πρακτικά του κοινοβουλίου τις θέσεις του Ερρίκου για το ζήτημα της σημαίας διαβεβαιώνοντας την εθνική αντιπροσωπεία ότι τάχα ο Κόμης του Σαμπόρ θα αποδεχόταν με ευχαρίστηση την Τρικολόρ ως τη σημαία του έθνους κατά την είσοδό του στη Γαλλία. Εξαιτίας αυτής της διαστρέβλωσης των λεγομένων του Ερρίκου, αρκετές εφημερίδες δημοσίευσαν την ανακριβή είδηση ότι ο Κόμης του Σαμπόρ είχε ταχθεί υπέρ της Τρικολόρ. Μαθαίνοντας όμως με οργή για τα δημοσιεύματα, ο Ερρίκος θεώρησε ότι ήθελαν να τον παγιδεύσουν και να υφαρπάξουν από αυτόν μία άνευ όρων αποδοχή της Τρικολόρ. Επιθυμώντας να μην δεσμευτεί για το ζήτημα της σημαίας αποφασίζει με μία βεβιασμένη και επιπόλαιη κίνηση να αρνηθεί δημόσια την αυθαίρετη ερμηνεία αυτή του Σαβαρί σε επιστολή του προς τον Σεσνλόν της 27η Οκτωβρίου 1873, που δημοσιεύθηκε στην φιλοβασιλική εφημερίδα “Η Ένωση” όπου δήλωνε την άρνησή του να έλθει σε οποιοδήποτε συμβιβασμό για το θέμα της σημαίας και όπου σημείωνε ότι «η κοινή γνώμη, παρασύρεται από ένα ρεύμα που με λυπεί και ισχυρίζεται ότι τελικά συναίνεσα να γίνω ο νόμιμος βασιλιάς της επανάστασης”. Με την ανάκυψη του θέματος της σημαίας, επί του οποίου μέχρι πρότινος ο Ερρίκος ήταν διατεθειμένος να συζητήσει και να βρει μια κοινή λύση με την γαλλική εθνοσυνέλευση, η επίτευξη μιας πλειοψηφίας στο κοινοβούλιο υπέρ της επανενθρόνισης του Ερρίκου ήταν πλέον ανέφικτη, λόγω της διαφωνίας των περισσοτέρων ορλεανιστών και του προέδρου Μακ Μαόν για την αλλαγή της σημαίας, γεγονός που οδήγησε την αρμόδια επιτροπή της γαλλικής εθνοσυνέλευσης που ανέλαβε την προετοιμασία της παλινόρθωσης να θέσει τέρμα στις εργασίες της στις 31 Οκτωβρίου 1873. Μάλιστα κάποιοι φανατικοί ορλεανιστές που είχαν εξοργιστεί με τη συμπεριφορά του Ερρίκου, πρότειναν στον ξάδερφό του Φίλιππο της Ορλεάνης να αναλάβει αυτός το στέμμα, όπως και ο παππούς του, Λουδοβίκος Φίλιππος το 1830. Ωστόσο ο Φίλιππος αρνήθηκε κατηγορηματικά μια τέτοια ενέργεια, τηρώντας τη συμφωνία με τον ξάδερφό του Ερρίκο.
Ο Κόμης του Σαμπόρ, που δεν ανέμενε αυτή την εξέλιξη στη συνέχεια έκανε μια απέλπιδα κίνηση για να ανακτήσει τις πιθανότητες της επανενθρόνισής του: επέστρεψε κρυφά στη Γαλλία στις 9 Νοεμβρίου 1873 και εγκαταστάθηκε στις Βερσαλίες στην οικία ενός υποστηρικτή του, του Κόμη της Βανσαί. Στις 12 Νοεμβρίου, ζήτησε από τον δούκα της Μπλακά να συναντηθεί με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον φιλοβασιλικό Στρατάρχη Mακ Μαόν. Σκόπευε, αφελώς ομολογουμένως, να εισέλθει στο κοινοβούλιο μαζί με τον Mακ Μαόν και να ανακηρυχθεί εκ νέου από τους ενθουσιώδεις βουλευτές, ο βασιλεύς της Γαλλίας. Ωστόσο ο Μακ Μαόν αρνήθηκε να τον συναντήσει με τη δικαιολογία ότι η θέση του ως επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας του απαγόρευε κάτι τέτοιο, διότι σύμφωνα με τα όσα προφασίστηκε μόνο η εθνοσυνέλευση ήταν αρμόδια να τον ανακηρύξει βασιλιά. Τη νύχτα της 20ης Νοεμβρίου, η Γαλλική Εθνοσυνέλευση, η οποία αγνοούσε ότι ο Κόμης του Σαμπόρ βρισκόταν στη Γαλλία, υπερψήφισε την επέκταση της θητείας του Πρόεδρου Mακ Μαόν στα επτά χρόνια και την επέκταση των αρμοδιοτήτων του. Οι Ορλεανιστές πίστευαν ότι αυτή η περίοδος θα ήταν επαρκής ώστε να επέλθει ενδεχομένως ο θάνατος του Ερρίκου, προκειμένου ο εξάδελφός του, ο Φίλιππος της Ορλεάνης να ανέλθει στο θρόνο της Γαλλίας αποδεχόμενος την τρίχρωμη σημαία ως σύμβολο του έθνους. Το αβασίλευτο καθεστώς εκείνη την εποχή θεωρείτο απλά ως ένα προσωρινό μεταβατικό καθεστώς για την επικείμενη παλινόρθωση της μοναρχίας.
Μαθαίνοντας τα νέα ο Ερρίκος επέστρεψε στην Αυστρία προκειμένου η παρουσία του να μην δημιουργεί προβλήματα. Στα χρόνια που ακολούθησαν δεν έχασε την ελπίδα, αλλά τα νέα που έρχονταν από τη Γαλλία έδειξαν ότι είχε επέλθει πλέον η συρρίκνωση και εξαφάνιση της πλειοψηφίας των βασιλοφρόνων, μετά από τις διαδοχικές νίκες των ρεπουμπλικάνων οπαδών της αβασίλευτης δημοκρατίας. Η αβασίλευτη δημοκρατία τελικά εδραιώθηκε το 1875 με σχετική αναθεώρηση του γαλλικού συντάγματος και οι σχετικοί συντακτικοί νόμοι του ιδίου έτους οργάνωσαν τη λειτουργία της. Με την απομάκρυνση δε του φιλοβασιλικού Μακ Μαόν από την προεδρία το 1879, όλες οι εξουσίες της χώρας περιήλθαν στους ρεπουμπλικανούς. Η ευκαιρία μιας πιθανής παλινόρθωσης της βασιλείας είχε πλέον χαθεί. Μέχρι τότε η πλειοψηφία της γαλλικής κοινής γνώμης είχε στραφεί υπέρ της εγκαθίδρυσης μιας αβασίλευτης δημοκρατίας.
Ο Ερρίκος ο Ε’ πέθανε στις 24 Αυγούστου 1883 στην Αυστρία, στο Κάστρο του Φρόσντορφ, και τάφηκε δίπλα στον παππού του, Κάρολο Ι’ στην πόλη Νόβα Γκόριτσα της σημερινής Σλοβενίας (τότε Αυστροουγγαρίας). Την προσωπική του περιουσία την άφησε στον γιο της αδελφής του Ροβέρτο Α΄, δούκα της Πάρμας. Δεν άφησε παιδιά ως διαδόχους και ως εκ τούτου μετά το θάνατό του προέκυψε το θέμα της διαδοχής του. Σύμφωνα με τους νομιμόφρονες βασιλόφρονες το Στέμμα της Γαλλίας θα έπρεπε να δοθεί στους Βουρβόνους της Ισπανίας, απογόνους του Φιλίππου του Ε’, ο οποίος το 1700 όταν ανέλαβε τον ισπανικό θρόνο παραιτήθηκε ρητά από τα δικαιώματά του στο θρόνο της Γαλλίας και συγκεκριμένα στον Ιωάννη των Βουρβόνων, δούκα του Μοντιζόν (1822-1887). Η λύση για τους νομιμόφρονες δινόταν με βάση την αρχή του αδιαθέτου του στέμματος (Indisponibilité de la couronne), σύμφωνα με την οποία ο μονάρχης δεν έχει την αρμοδιότητα να καθορίζει τη διαδοχή του, διότι αυτή καθορίζεται από την απλή εφαρμογή του νόμου. Σύμφωνα με τους ορλεανιστές βασιλόφρονες ο θρόνος θα έπρεπε να δοθεί στον Οίκο της Ορλεάνης και συγκεκριμένα στον Φίλιππο της Ορλεάνης (1838-1894), διότι ο Φίλιππος ο Ε’ είχε παραιτηθεί από τα δικαιώματα στο γαλλικό θρόνο, δυνάμει και της Συνθήκης της Ουτρέχτης του 1713. Πάντως η αλήθεια είναι ότι ο Ερρίκος ναι μεν δεν όρισε εν ζωή διάδοχο, αλλά από την άλλη πλευρά δε δεν επιθυμούσε να τον διαδεχθεί ο ξάδερφός του, Φίλιππος Κόμης των Παρισίων, τον οποίο δεν ανέφερε πουθενά στη διαθήκη του. Και έκτοτε αυτή η έριδα διαρκεί έως σήμερα μεταξύ του Λουδοβίκου Αλφόνσου των Βουρβόνων, δούκα του Ανζού, που είναι ο νόμιμος διεκδικητής του γαλλικού θρόνου για τους νομιμόφρονες βασιλόφρονες και του Ερρίκου της Ορλεάνης, κόμη των Παρισίων που είναι ο νόμιμος διεκδικητής του γαλλικού θρόνου για τους ορλεανιστές βασιλόφρονες.
Η κρεβατοκάμαρα του κόμη του Σαμπόρ στο κάστρο Φρόσντορφ και ο κήπος του. Το ανάκτορο βρίσκεται στην Αυστρία και το κληρονόμησε ο Ερρίκος από την θεία του Μαρία Τερέζ, δούκισσα της Ανγκουλέμ. Στο ανάκτορο αυτό απεβίωσε ο κόμης στις 24 Αυγούστου 1883
Ο Ερρίκος μετά την αποτυχία του να επανέλθει στο θρόνο της Γαλλίας, την περίοδο 1871 – 1873, χλευάστηκε από πολλούς ιστορικούς και αντιβασιλικούς πολιτικούς, όπως ο μεταλλαχθείς Θιέρσος και ο ριζοσπαστικός ρεπουμπλικάνος Ζωρζ Κλεμανσώ (μετέπειτα πρωθυπουργός της Γαλλίας κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο), οι οποίοι του αποδώσανε το μειωτικό χαρακτηρισμό “ο Γάλλος Ουάσινγκτον”. Χαρακτηρίστηκε ως ο “μοιραίος άνθρωπος” για τη γαλλική μοναρχία, που επέμενε πεισμόνως να αντικατασταθεί η σημαία Τρικολόρ, με την παλαιά λευκή με τον εραλδικό κρίνο, αποτρέποντας την βέβαιη παλινόρθωση της μοναρχίας την περίοδο 1871 – 1873. Η αλήθεια ωστόσο είναι ότι ο Ερρίκος σαφώς προτιμούσε και προέκρινε τη λευκή σημαία με τον εραλδικό κρίνο του παλαιού καθεστώτος, όμως ήταν πρόθυμος να αποδεχθεί προσωρινά την τρίχρωμη σημαία και έπειτα να συζητήσει και να καταλήξει σε συμφωνία με τη γαλλική εθνοσυνέλευση για το ζήτημα αυτό. Η άστοχη όμως πρωτοβουλία του Σαβαρί να διαστρεβλώσει τις θέσεις του Ερρίκου ήταν ο αρνητικός καταλύτης των γεγονότων και ο Ερρίκος επιχειρώντας εν βρασμώ να προλάβει όσους βιάζονταν να υφαρπάξουν τη δημόσια υποστήριξή του στη Τρικολόρ και στην Επανάσταση, απέστειλε τη μοιραία επιστολή της 27ης Οκτωβρίου 1873. Οι ορλεανιστές όμως δεν δέχονταν κάποια υποχώρηση στο θέμα της σημαίας και δεν ήσαν πρόθυμοι έστω και να τεθεί υπό συζήτηση, διότι η αποδοχή της τρίχρωμης σημαίας σήμαινε γι’ αυτούς την προσήλωση στις αρχές του ορλεανισμού και στη συνταγματική και κοινοβουλευτική μορφή του πολιτεύματος και κάπως έτσι γράφτηκε ο επίλογος στο θέμα της παλινόρθωσης.
Παρά την πνευματική οξυδέρκειά του και τις καινοτόμες ιδέες του, υπήρξε γενικά ένας ρομαντικός ιδεολόγος. Ήταν πιστός μεν στις απόψεις του, όμως δεν διέθετε όμως την απαραίτητη πολιτική διορατικότητα, αποφασιστικότητα και ευελιξία για να κάνει τις ιδέες του πράξη. Αναμφίβολα υπήρξε ένας έντιμος και συνεπής ιδεολογικά άνδρας. Παρέμεινε προσηλωμένος και δεν έκανε εκπτώσεις στις παραδοσιοκρατικές ιδέες του, που απέρριπταν την γαλλική επανάσταση και την πολιτική της παρακαταθήκη, αλλά αυτό δεν αρκούσε για να ξαναγίνει βασιλιάς εν έτει 1871. Οπωσδήποτε για τον Ερρίκο η Τρικολόρ δεν ήταν απλά ένα έγχρωμο κομμάτι υφάσματος, αλλά ένα απεχθές σύμβολο της γαλλικής επανάστασης στην οποία δεν ήθελε επ’ ουδενί να δηλώσει πίστη ή αφοσίωση. Για τον Ερρίκο η γαλλική επανάσταση ήταν μια εγκληματική ενέργεια μιας δολοπλόκου συνομωτικής μειοψηφίας, η οποία επεβλήθη επάνω σ’ έναν λαό που απλώς ζητούσε αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και η οποία οδήγησε τη Γαλλία στην ηθική κατάπτωση και στην αποδιοργάνωση. Γι’ αυτό απαίτησε την αλλαγή της τρίχρωμης σημαίας και την υιοθέτηση της παλαιάς σημαίας του βασιλείου. Κι αν έχει μια ηθική αξία το να μη θυσιάζεται η ιδεολογική συνέπεια στο βωμό της σκοπιμότητας και του συμφέροντος, τότε αυτή πρέπει οπωσδήποτε να αναγνωριστεί στον Κόμη του Σαμπόρ.
Επίσης ο Μακ Μαόν, αν και δεδηλωμένος βασιλόφρων επέδειξε μια αμφιλεγόμενη στάση διστακτικότητας και αναβλητικότητας στο θέμα της παλινόρθωσης. Απαιτούσε από τον Κόμη του Σαμπόρ να αναγνωρίσει την Τρικολόρ, ως προϋπόθεση για την παλινόρθωση τη στιγμή που γνώριζε τις πεποιθήσεις του. Οπωσδήποτε γοητεύτηκε από την ανάδειξή του στο αξίωμα του αιρετού αρχηγού του κράτους και δεν ήταν πρόθυμος να παραιτηθεί εύκολα από την προεδρία και να παραδώσει τη θέση του ως αρχηγού του κράτους σε έναν μονάρχη που ζητούσε τότε η μεγάλη πλειοψηφία των Γάλλων πολιτών και προτιμούσε να μεταθέσει την παλινόρθωση στο μέλλον. Αναβλητικότητα βέβαια έδειξε τόσο ο Ερρίκος, ο οποίος πίστευε ότι στο άμεσο μέλλον θα άλλαζε υπέρ του η κοινοβουλευτική ισορροπία, όσο και οι ορλεανιστές και ο Φίλιππος της Ορλεάνης οι οποίοι πίστευαν ότι μετά το θάνατο του Ερρίκου, θα άνοιγε ο δρόμος για την ενθρόνιση του Κόμη των Παρισίων. Ο χρόνος όμως λειτούργησε σε βάρος της μοναρχίας και χάθηκε η μοναδική ευνοϊκή κοινοβουλευτική συγκυρία της περιόδου του 1871-1873. Μέσα σε λίγα έτη και ιδίως μετά τις βουλευτικές εκλογές του 1876 και του 1877, η πλειοψηφία του κοινοβουλίου πέρασε στα χέρια της ρεπουμπλικανικής αριστεράς και κάπως έτσι ματαιώθηκε η βέβαιη παλινόρθωση και παγιώθηκε η αβασίλευτη δημοκρατία, που έμεινε γνωστή μεταγενέστερα ως “τρίτη γαλλική δημοκρατία”, που διήρκεσε μέχρι και το 1940.
Παρά τη μεγάλη ευκαιρία της παλινόρθωσης του βασιλέως Ερρίκου Ε’ που χάθηκε την περίοδο 1871-1873, σήμερα στη Γαλλία της “πέμπτης δημοκρατίας” και παρά τα 146 συναπτά έτη αβασίλευτου πολιτεύματος, εξακολουθεί να είναι ζωντανό το φιλοβασιλικό κίνημα αναβίωσης της μοναρχίας, με ιδιαίτερη και αξιοσημείωτη παρουσία στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το 2007 σε σχετική δημοσκόπηση του Ινστιτούτου BVA το 17% των Γάλλων δήλωσε ότι προτιμά έναν μονάρχη ως αρχηγό του κράτους. Ωστόσο το 2013 σε διαδικτυακή δημοσκόπηση για λογαριασμό της καθημερινής εφημερίδας «Le Parisien” το 48,1% των συμμετεχόντων απάντησε ότι θα προτιμούσε έναν βασιλιά ως αρχηγό κράτους!, ενώ τον Ιούνιο του 2014 κατά την επίσημη επίσκεψη στη Γαλλία της Βασίλισσας της Μ. Βρετανίας, Ελισάβετ της Β’, πολλοί έμειναν έκπληκτοι από την ένθερμη υποδοχή της από ενθουσιώδη πλήθη του απλού γαλλικού λαού που αναφωνούσαν: “Ζήτω η Βασίλισσα (Vive la reine!)”, φέρνοντας σε μάλλον αμήχανη θέση τον χαμηλής δημοτικότητας Γάλλο Πρόεδρο που τη συνόδευε. Με αφορμή μάλιστα την επίσκεψη της Ελισάβετ σε σχετική δημοσκόπηση ρωτήθηκε το γαλλικό κοινό τι πιστεύει για την εκτέλεση του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣτ’ το 1793 και το 29% των ερωτηθέντων απάντησε ότι ήταν άδικη, ξεπερνώντας για πρώτη φορά το ποσοστό εκείνων που απάντησαν ότι ήταν κατανοητή (23%). Μπορεί στο μέλλον να προκύψει εκ νέου μία ευνοϊκή συγκυρία για τη γαλλική μοναρχία, όπως αυτή της περιόδου 1871-1873; Πολλοί θα απαντούσαν: Αδύνατον. Ωστόσο η Ιστορία επιφυλάσσει πάντοτε μεγάλες εκπλήξεις και πολλά αδύνατα για το παρόν είναι εφικτά στο μέλλον.
Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Στεφανίδη για την συνεργασία.
Share On Facebook
Tweet It
