Περιήγηση στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα

Στους Αγίους Τόπους, την Μεγάλη Εβδομάδα που διανύουμε διαισθανόμαστε το μέγεθος και την εκρηκτικότητα της πνευματικής δύναμης που βρέθηκε κάποτε συμπυκνωμένη εδώ και πού έμελλε να αλλάξει με τις ανεξάντλητες αλυσιδωτές αντιδράσεις της, την καρδιά και τη συνείδηση όλων των ανθρώπων της οικουμένης. Ο Ναός της Αναστάσεως είναι ο πιο ιερός και σημαντικός όλης της Χριστιανοσύνης και αποτελεί την έδρα του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων.

Επιμέλεια: Ανδρέας Μέγκος

Ο Ναός της Αναστάσεως ή Πανάγιος Τάφος, όπως επικράτησε να λέγεται είναι ο αρχαιότερος και σπουδαιότερος από θρησκευτικής απόψεως Ναός της χριστιανοσύνης και της ανθρωπότητας, γιατί μέσα σε αυτόν ο Σωτήρ του κόσμου Σταυρώθηκε, Τάφηκε και Αναστήθηκε εκ νεκρών. Είναι ο σεπτότερος Ναός της οικουμένης, γιατί μέσα στο Ναό βρήκαν και βρίσκουν παραμυθία, ανακούφιση και ελπίδα εκατομμύρια άνθρωποι.

Βρίσκεται στη Χριστιανική συνοικία στο δυτικό μέρος της Παλιάς Πόλης της Ιερουσαλήμ και μόνο τρεις Εκκλησίες: το Ελληνο-Ορθόδοξο Πατριαρχείο, το Τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών και το Αρμένικο Πατριαρχείο έχουν κυριαρχικά δικαιώματα στο κτίριο και στα προσκυνήματα του. Ο ναός σήμερα αποτελεί έδρα του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Οι Κόπτες και οι Συριάνοι έχουν μόνο το δικαίωμα της προσευχής, ενώ οι χριστιανοί των άλλων δογμάτων μπορούν μόνο να επισκέπτονται το Ναό ως απλοί προσκυνητές.

Κατασκευάστηκε αρχικά από την Αγία Ελένη την μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α΄ στα μέσα περίπου του 4ου αιώνα. Από τότε πέρασε μεγάλες περιπέτειες και καταστροφές ενώ στην σημερινή του μορφή κατασκευάστηκε το 1810.

Ως οικοδόμημα δεν ξεχωρίζει από τα γύρω σπίτια και εξωτερικά δεν έχει τίποτα το ιδιαίτερο εκτός από τους δύο μεγάλους τρούλους του που σκεπάζουν, ο μεν μεγαλύτερος τη Ροτόντα, ο δε μικρότερος το Καθολικό των Ορθοδόξων. Η σημερινή του εξωτερική μορφή είναι κατασκεύασμα των Σταυροφόρων ( 12ος αιώνας), εσωτερικά όμως διατηρεί αρκετά στοιχεία από τους μεσοβυζαντινούς και πρωτοχριστιανικούς χρόνους.

Σε γενικές γραμμές πρέπει να τονίσουμε πως λόγω του γεγονότος πως δεν πρόκειται για ενιαίο κτίριο αλλά μεμονωμένα κτίσματα που συνδέονται μεταξύ τους, επικρατεί μία αρχιτεκτονική αρρυθμία τόσο στον εσωτερικό όσο και στον εξωτερικό χώρο, καθώς τα μνημεία διατηρούν την αυτοτέλειά τους.

Είσοδος – Η Σχισμένη Κολώνα

Μία και μοναδική πόρτα οδηγεί στο εσωτερικό του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως. Είναι από ξύλο καρυδιάς και κυπαρισσιού ύψους 6 και πλάτους 4 μέτρων. Πλάι της υπάρχει και μια άλλη που την έκλεισε ο Σουλτάνος Σαλαντίν το 1187. Οι δύο αυτές πόρτες πλαισιώνονται από 11 μαρμάρινες κολώνες.

Στην αριστερή πλευρά παρατηρούμε «τη σχισμένη και μαυρισμένη κολώνα ». Σύμφωνα με την παράδοση το 1520 επί Τουρκοκρατίας Λατίνοι και Αρμένιοι δωροδόκησαν το Σουλτάνο Μουράτ και αυτός απαγόρευσε την είσοδο στον Πανάγιο Τάφο του Ελληνορθόδοξου Πατριάρχη Σωφρονίου για την Ακολουθία του Αγίου Φωτός. Στον Τάφο μπήκε ο Αρμένιος Πατριάρχης με σκοπό να πάρει αυτός το Άγιο Φως. Οι Ορθόδοξοι μαζί με τον Πατριάρχη μας, παρέμειναν προσευχόμενοι έξω από τον Ναό κοντά στην Αγία Πόρτα. Ο Αρμένιος Πατριάρχης προσευχόταν για ώρες αλλά το Άγιο Φως δεν του έκανε τη χάρη και δεν έβγαινε. Ξαφνικά αστραπές κάλυψαν το Ναό, και κεραυνός έσκισε την κολώνα από την οποία βγήκε Φως που άναψε τα κεριά του Πατριάρχη μας.

Ο παρευρισκόμενος Εμίρης του Τούναμ που ήταν επικεφαλής της φρουράς και διαπίστωσε το θαύμα, πίστεψε και έγινε χριστιανός. Οι Τούρκοι ύστερα τον θανάτωσαν. Μετά από αυτό το θαύμα ο Σουλτάνος έβγαλε φιρμάνι σύμφωνα με το οποίο το δικαίωμα να μπαίνει στον Πανάγιο Τάφο και να παίρνει το Άγιο Φως το είχε ΜΟΝΟ ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης, κάτι που σεβάστηκαν όλοι στους επόμενους αιώνες μέχρι σήμερα.

Εντός αυτού του τεραστίων διαστάσεων Ναού βρίσκεται ο Πανάγιος και ζωοδόχος Τάφος του Κυρίου μας, η «πηγή της ημών αναστάσεως». Επίσης εμπερικλείονται εντός του ο Φρικτός Γολγοθάς, ο τόπος της Αποκαθηλώσεως, το σημείο της ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού και πλήθος άλλων προσκυνημάτων και παρεκκλησίων, που θα δούμε και παρακάτω. Στο κέντρο υψώνεται σαν ουράνιος θόλος ο μεγάλος τρούλος του και κάτω από αυτόν βρίσκεται το Ιερό Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου.

Το πρώτο προσκύνημα που συναντάμε όταν εισερχόμαστε στον Ναό της Αναστάσεως είναι η Αγία Αποκαθήλωση η οποία βρίσκεται έναντι της πύλης του Ναού. Η σημερινή της μορφή αποτελεί νεώτερη κατασκευή, αυτή του 1810. Το προσκύνημα αποτελείται από φυσικό βράχο ο οποίος ταυτίζεται με τον καθαγιασμένο βράχο του Μυρισμού. Στην πλάκα αυτή οι μαθητές του Κυρίου, ο ευσχήμων Ιωσήφ και ο Νικόδημος από Αριμαθαίας αφού κατέβασαν από το Σταυρό το Σώμα του Κυρίου, το άλειψαν με μύρα το τύλιξαν με την Αγία Σινδόνη και το ενταφίασαν στον παρακείμενο Τάφο.

Το ιερό προσκύνημα είναι σήμερα καλυμμένο από λευκοπορφυρό μάρμαρο το οποίο χρησιμεύει όχι μόνο για διακόσμηση αλλά και για να προφυλάξει από την συνήθεια των προσκυνητών να αποσπούν μικρά κομμάτια για φυλαχτά και ενθύμια. Πλαισιώνεται με 8 κανδήλες και 6 μανουάλια. Η επιγραφή «ο ευσχήμων Ιωσήφ από του ξύλου καθελών το Άχραντόν σου σώμα », είναι γραμμένο στα Ελληνικά. Στο προσκύνημα αυτό έχουν δικαιώματα και οι τρεις κοινότητες, των Ορθοδόξων, των Λατίνων και των Αρμενίων.

Ο Φρικτός Γολγοθάς

Ο βράχος του φρικτού Γολγοθά ο οποίος σήμερα έχει καλυφθεί με μαρμάρινη επένδυση βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά του Καθολικού και υψώνεται 4,5 μ. περίπου από το δάπεδο του Ναού. Η ανάδειξη του Ιερού Προσκυνήματος του Φρικτού Γολγοθά έγινε κατά τα έτη 1986-1988 από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων.

Η μορφή του Ιερού Προσκυνήματος, όπως διαμορφώθηκε μετά την πυρκαγιά του 1808, με τις χονδρές πλάκες από τοπικό λίθο, απέκρυπτε τη θέα του αυθεντικού βράχου. Επιθυμία της Αγιοταφιτικής Αδελφότητας ήταν η ανάδειξη του Προσκυνήματος και η αποκάλυψή του. Από το ισόγειο του Ναού της Αναστάσεως 27 σκαλιά οδηγούν στο χώρο του Προσκυνήματος όπου υπάρχουν 2 παρεκκλήσια.

Το πρώτο παρεκκλήσι είναι αυτό των Ορθοδόξων στο σημείο που στήθηκε ο Σταυρός του Μαρτυρίου και διακρίνεται για την εξαιρετική διακόσμηση και την επιβλητικότητα του.  Το δεύτερο παρεκκλήσι είναι αυτό των Λατίνων, και σύμφωνα με την παράδοση, είναι στο σημείο όπου οι Ρωμαίοι στρατιώτες κάρφωσαν τον Κύριο στο Σταυρό.

Κάτω από την αγία Τράπεζα του Ορθόδοξου παρεκκλησίου διακρίνεται στο βράχο κυκλικό άνοιγμα, εντός του οποίου στήθηκε ο Σταυρός του Μαρτυρίου. Το άνοιγμα αυτό καλύπτεται από ασπιδόμορφο αργυρό δίσκο και επάνω του έχουν αποτυπωθεί πέντε σκηνές από τα πάθη του Χριστού. Ο χώρος δεξιά και αριστερά της αγίας Τράπεζας είναι περιφραγμένος με τζάμι και μας δείχνει πώς ήταν η όψη του Γολγοθά πριν να χτιστούν τα προσκυνήματα.

Στην δεξιά πλευρά υπάρχει ένα παράθυρο που κάποτε ήταν πόρτα από την οποία ο αυτοκράτορας Ηράκλειος μπήκε με τον Τίμιο Σταυρό και του έπεσε το Στέμμα. Για το λόγο αυτό όταν ο Πατριάρχης ή Επίσκοπος λειτουργεί στο Γολγοθά, δεν φοράει τη μίτρα του.

Το Ιερό Κουβούκλιο

Στις 22 Μαρτίου 2017 πραγματοποιήθηκε η τελετή ολοκλήρωσης του έργου συντήρησης, προστασίας και αποκατάστασης του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου. Η τελετή έλαβε χώρα μπροστά στο Ιερό Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου τον οποίο έχουν την ευθύνη να διαφυλάσσουν οι τρεις Θρησκευτικές Κοινότητες –το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, το Τάγμα των Φραγκισκανών Μοναχών και το Αρμένικο Πατριαρχείο.

Το έργο αυτό πραγματοποιήθηκε από διεπιστημονική ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου με τη συνεργασία δύο συντηρητών του ΥΠΠΟΑ, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Τώνιας Μοροπούλου. Οι εργασίες για τη συντήρηση και την αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου διήρκεσαν επτά μήνες και το κόστος τους προσέγγισε τα τέσσερα εκατομμύρια ευρώ. Και πέτυχαν την άρση των επικίνδυνων εξωτερικών παραμορφώσεων στο κάτω μέρος του μνημείου, ώστε να επιτραπεί και η απομάκρυνση της μεταλλικής προστατευτικής κατασκευής που είχε τοποθετηθεί περιμετρικά του από τη Βρετανική Αρμοστεία το 1947, προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι παραμορφώσεις του μνημείου.

Επίσης η αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου περιέλαβε δύο νέα στοιχεία: Την διάνοιξη παραθύρου ώστε οι προσκυνητές να έχουν οπτική επαφή με το φυσικό βραχώδες υπόστρωμα επί του οποίου οικοδομήθηκε ο ναός και η τοποθέτηση χριστιανικού σταυρού στην κορυφή του Κουβουκλίου.

Το Ιερό Κουβούκλιο που περιβάλλει τον τάφο του Ιησού βρίσκεται στο κέντρο του κυκλικού Ναού της Αναστάσεως (Ροτόντα) ο οποίος θεμελιώθηκε μαζί με μια βασιλική, το 336 μ.Χ. από την Αγία Ελένη στον χώρο όπου μαρτύρησε ο Ιησούς. Και πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό μνημείο για τη χριστιανοσύνη -και όχι μόνο. Ο τάφος του Ιησού αρχικά είχε τη μορφή των ιουδαϊκών μνημείων που ήσαν λαξευμένα σε βράχο. Ο βράχος αυτός ισοπεδώθηκε, και το οικοδόμημα που τον περιέκλειε κατέρρευσε όταν έγινε η μεγάλη καταστροφή του Ναού της Αναστάσεως από τον Αλ Χακίμ το 1009-1012 μ.Χ. Με την αποκατάσταση του Ναού επί Κωνσταντίνου του Μονομάχου (1042-1048), ένα καινούργιο οικοδόμημα κτίστηκε γύρω από τον Πανάγιο Τάφο, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως το ιερότερο προσκύνημα του χριστιανικού κόσμου.

Η σημερινή μορφή του Ιερού Κουβουκλίου χρονολογείται από το 1810 , οπότε, μετά από μια πυρκαγιά, ανακαινίστηκε και ο Ναός της Αναστάσεως από τον αρχιτέκτονα Κομνηνό Κάλφα τον Μυτιληναίο. Το Κουβούκλιο διαιρείται σε δυο μέρη: Τον προθάλαμο ο οποίος καλείται Άγιος Λίθος ή παρεκκλήσι του Αγγέλου και στον κυρίως νεκρικό θάλαμο, τον Πανάγιο Τάφο. Στην είσοδο του Αγίου Κουβουκλίου, υπάρχουν 12 μανουάλια, 6 μεγάλα και 6 μικρά. Αυτά ανήκουν από 2 στους Ορθοδόξους, τους Λατίνους και τους Αρμένιους.

Ο Άγιος Λίθος καταλαμβάνει τον προθάλαμο του Παναγίου Τάφου όπου είναι το παρεκκλήσι του Αγγέλου και διαρρυθμίστηκε το 1810. Επάνω από την είσοδο του μνημείου εικονίζεται ανάγλυφος η Ανάστασις του Χριστού, η οποία φέρει αργυρεπίχρυση επένδυση. Επάνω από την παράσταση αυτή σχηματίζεται ανοικτό ενεπίγραφο ειλητάριο με την επιγραφή: ΤΩ ΖΩΟΔΟΧΩ ΣΟΥ ΤΑΦΩ ΠΑΡΕΣΤΩΤΕΣ ΟΙ ΑΝΑΞΙΟΙ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝ ΤΗ ΑΦΑΤΩ ΣΟΥ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ.

Στο κέντρο του προθαλάμου σε μικρή τετράγωνη Τράπεζα και σε ειδική μαρμάρινη θήκη φυλάσσεται τμήμα του λίθου που ο άγγελος αποκύλησε κατά την ανάσταση του Χριστού, από την θύρα του Μνημείου. Στις τέσσερις πλευρές της θήκης και εντός πλαισίων διατρέχει επιγραφή η οποία εξιστορεί το γεγονός: ΑΓΓΕΛΟΣ Κ(ΥΡΙΟ)Υ ΚΑΤΑΒΑΣ / ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΑΠΕΚΥΛΙΣΕ / ΤΟΝ ΛΙΘΟΝ ΑΠΟ ΤΗΣ / ΘΥΡΑΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ.

Από πάνω κρέμονται 15 κανδήλες. Από αυτές 5 ανήκουν στους Ορθοδόξους, 5 στους Λατίνους, 4 στους Αρμενίους και 1 στους Κόπτες. Δεξιά και αριστερά του προθαλάμου υπάρχουν δύο αυγοειδείς τρύπες, από τις οποίες ο Ορθόδοξος Πατριάρχης, το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου μεταδίδει το Άγιο Φως στους πιστούς. Από τα δεξιά το λαμβάνουν οι Ορθόδοξοι και από τα αριστερά οι Αρμένιοι.

Για όσους είχαν επισκεφθεί παλαιότερα τον Πανάγιο Τάφο μπορούν πια να καταλάβουν τη μεγάλη διαφορά που έχει το σήμερα των εργασιών, με το πριν. Διότι πέρα από την ουσιαστική συντήρηση, την ενίσχυση των τοιχωμάτων και τις άλλες σημαντικές εργασίες που έγιναν για την ποιότητα και την βιωσιμότητα του μνημείου, η καθαριότητα ολόκληρου του έργου, έφερε στην επιφάνεια συγκλονιστικές αγιογραφίες στο κουβούκλιο.

Μπαίνοντας στο Ιερό κουβούκλιο στον προθάλαμο όπου είναι το παρεκκλήσι του Αγγέλου, εκεί δηλαδή που στάθηκε ο Άγγελος σύμφωνα με τις γραφές τις κρίσιμες στιγμές μετά την ταφή του Χριστού ακριβώς στον ουρανό του Τάφου φαίνονται δυο αγιογραφίες αρχαγγέλων, μια αγιογραφία της Θεοτόκου και αγιογραφίες των μυροφόρων όπως η Μαρία του Κλωπά, η Μαρία η Μαγδαληνή, η Μάρθα, η Σαλώμη, η Σωσάνα και η Ιωάννα που κρατούν στα χέρια τους μύρα για να αλείψουν το σώμα του Χριστού καθώς πήγαιναν στον Τάφο του, πριν μάθουν ότι αναστήθηκε.

Σε περίοπτη θέση βρίσκεται στο παρεκκλήσι του Αγγέλου μια εξίσου συγκλονιστική αγιογραφία με την επιγραφή: «Η εις Άδου Κάθοδος» που απεικονίζει την κάθοδο του Ιησού στον Άδη και την Ανάσταση των νεκρών.

Αυτές οι αγιογραφίες δεν ήξερε κανείς ότι υπήρχαν, ώσπου οι Έλληνες επιστήμονες κατάφεραν να τις φέρουν στην επιφάνεια και να τις βλέπουμε σήμερα, με ζωηρά χρώματα στους χιτώνες και στα ωμοφόρια όπως ακριβώς φορούσαν εκείνη την εποχή όχι μόνο η Παναγία αλλά και όλες οι γυναίκες.

Στον Πανάγιο Τάφο τελείται καθημερινά από τους Ορθοδόξους Θεία Λειτουργία η οποία αρχίζει στις 23:00 και τελειώνει στις 02:00. Ο Πανάγιος Τάφος χρησιμοποιείται ως Αγία Πρόθεση μόνο από τους Ορθοδόξους. Ακοίμητος αγιοταφίτης φρουρός βρίσκεται συνέχεια παρών βεβαιώνοντας έτσι με την παρουσία του τα απαράγραπτα δικαιώματα των Ελλήνων επί του Παναγίου Τάφου.

Ο Πανάγιος Τάφος

Για να μπει κανείς στον νεκρικό θάλαμο του Παναγίου Τάφου πρέπει να περάσει από μια μικρή θύρα «την θύρα του μνημείου» όπως την ονομάζουν τα ευαγγέλια. Αυτή έχει ύψος 1,33 μ. και πλάτος 66 εκατοστά και είναι ανάγλυφη με μπαρόκ διακόσμηση. Στο επάνω μέρος των παραστάδων της εισόδου σχηματίζεται η παράσταση του Λίθου με τις Μυροφόρες στην αριστερή παραστάδα και τον αρχάγγελο Γαβριήλ στα δεξιά. Τις μορφές συνοδεύουν οι αγιονυμικές επιγραφές: ΜΑΡΙΑ ΙΑΚ(ΩΒΟΥ) / ΣΑΛΩ(ΜΗ) / ΜΑΡ(ΙΑ) ΜΑΓΔ(ΑΛΗΝΗ) / Ο ΑΡΧΑΓ(ΓΕΛΟΣ) ΓΑΒΡ(ΙΗΛ), ενώ την παράσταση υπομνηματίζει εγχάρακτη επιγραφή: ΜΥΡΟΦΟΡΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ ΤΟΝ ΖΩΝΤΑ ΕΝ ΝΕΚΡΟΙΣ: ΑΝΕΣΤΗ Ο ΚΥΡΙΟΣ. Η επένδυση της θύρας είναι παράσταση με την Ανάσταση του Χριστού και επάνω από την σύνθεση έχουν φιλοτεχνηθεί στην ορθομαρμάρωση δυο σαλπίζοντες άγγελοι και η επιγραφή: ΔΕΥΤΕ ΙΔΕΤΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟΝ ΟΠΟΥ ΕΚΕΙΤΟ Ο ΚΥΡΙΟΣ.

Μόλις εισέλθει ο προσκυνητής στο θείο Μνημείο, δεξιά βρίσκει τον Ζωοδόχο Τάφο του Κυρίου. Εδώ ο «ευσχήμων Ιωσήφ από του ξύλου καθελών το άχραντον σώμα του Κυρίου κηδεύσας απέθετο». Ο Πανάγιος Τάφος απαρτίζεται από έναν ορθογώνιο θάλαμο λαξευμένο στον βράχο. Οι διαστάσεις του, είναι το μεν μήκος 2,07 μ. και το πλάτος 1,93 μ. και περιβάλλεται από 8 πορφυρόλευκους κίονες που βαστάζουν ισάριθμες αψίδες. Εσωτερικά αναγράφονται πολλοί ευαγγελικοί στίχοι που έχουν σχέση με τον ενταφιασμό του Κυρίου.

Πάνω από τον τάφο υπάρχει πολύ ωραία εικόνα της ανάστασης του Χριστού.

Δεξιά και αριστερά υπάρχουν δυο άγγελοι και διαβάζουμε την επιγραφή «ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ; ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΝΑΖΑΡΗΝΟΝ ΤΟΝ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΝ; ΗΓΕΡΘΗ ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ ΩΔΕ. ΙΔΕ Ο ΤΟΠΟΣ ΟΠΟΥ ΕΘΗΚΑΝ ΑΥΤΟΝ». Και λίγο πιο κάτω στο μαρμάρινο γείσο: «ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΣΩΤΗΡ ΑΓΓΕΛΟΙ ΥΜΝΟΥΣΙΝ ΕΝ ΟΥΡΑΝΟΙΣ ΚΑΙ ΗΜΑΣ ΤΟΥΣ ΕΠΙ ΓΗΣ ΚΑΤΑΞΙΩΣΟΝ ΕΝ ΚΑΘΑΡΑ ΚΑΡΔΙΑ ΣΕ ΔΟΞΑΖΕΙΝ.» Επίσης κάτω από την στεφάνη διαβάζουμε «ΩΣ ΖΩΗΦΟΡΟΣ, ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥ ΩΡΑΙΟΤΕΡΟΣ, ΟΝΤΩΣ ΚΑΙ ΠΑΣΤΑΔΟΣ ΠΑΣΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΕΚΛΑΜΠΡΟΤΕΡΟΣ ΑΝΑΔΕΔΕΙΚΤΑΙ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΤΑΦΟΣ ΣΟΥ, Η ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΗΜΩΝ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ».

Ο χώρος που τοποθετήθηκε το σώμα του Κυρίου είναι καλυμμένος με δυο λευκά μάρμαρα, ένα οριζόντιο και ένα κάθετο, για να προστατεύεται. Στον θαλαμίσκο αυτό του θείου Μνημείου ανάβουν 43 ακοίμητες κανδήλες. 13 ανήκουν στους Ορθόδοξους στους οποίους ανήκει ο Πανάγιος Τάφος, από 13 στους Λατίνους και τους Αρμενίους και 4 στους Κόπτες.

Ο Τρούλος του Ναού της Αναστάσεως

Το 1834, ύστερα από ένα τραγικό γεγονός ανοίχθηκαν τα παράθυρα του τρούλου (ουράνιου θόλου) που παρέμεναν σφραγισμένα από την εποχή του Σαλαντίν. Τότε επικυρίαρχος ήταν ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ Πασάς, ο οποίος υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της αποπνικτικής κατάστασης που δημιουργήθηκε το Μ. Σάββατο με τον θάνατο από ασφυξία πλήθους προσκυνητών.

Το Παρεκκλήσι του Αδάμ

Κάτω από το βόρειο τμήμα του Γολγοθά βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αδάμ. Στο σημείο αυτό κατά την παράδοση ο Νώε τοποθέτησε το κρανίο του Αδάμ για αυτό το λόγο και ονομάστηκε κρανίου τόπος, Γολγοθάς στα Εβραϊκά, γιατί ήταν γυμνός σαν κρανίο.

Στο βράχο παρατηρούμε μια σχισμή από την οποία το Αίμα Του Εσταυρωμένου έπεσε στο κρανίο του Αδάμ και με αυτό το θαύμα εξαγνίστηκε ο άνθρωπος από το προπατορικό αμάρτημα και ήρθε η σωτηρία του κόσμου. Από αυτή την παράδοση εμπνέεται η βυζαντινή αγιογραφία και τοποθετεί στη βάση του Σταυρού το κρανίο του πρωτόπλαστου.

Το Παρεκκλήσι Ακάνθινου Στεφάνου

Βορειανατολικά του παρεκκλησίου του Αδάμ σχηματίζεται η καλούμενη «ιερά στοά», η οποία διατρέχει την κόγχη του Καθολικού. Στην στοά αυτή έχουν διαμορφωθεί τρία παρεκκλήσια, το πρώτο εκ των οποίων ονομάζεται «Ακάνθινου Στεφάνου» και ανήκει στους Ορθόδοξους. Κάτω από την Αγία Τράπεζα του, υπάρχει τμήμα γρανιτένιας κολώνας που βρισκόταν στο Πραιτώριο και σύμφωνα με την παράδοση σε αυτόν κάθισαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες το Χριστό ντυμένο με την κόκκινη χλαμύδα και αφού έπλεξαν ακάνθινο στεφάνι, το φόρεσαν στο κεφάλι Του και Του έδωσαν καλάμι στο δεξί του χέρι και γονατιστοί τον χλεύαζαν, λέγοντάς Του: «Χαίρε ο βασιλεύς των Ιουδαίων». (Ματθ. 27, 26). Η κολώνα είναι κλεισμένη σε γυάλινη θήκη που ανοίγει κάθε Μεγάλη Τετάρτη.

Στο χώρο αυτό σύμφωνα με την παράδοση των Λατίνων, στεκόταν η Παναγία όλο το χρονικό διάστημα της παραμονής του Κυρίου στον Τάφο. Εδώ κατά την ίδια παράδοση, εμφανίστηκε ο Κύριος στην Μητέρα Του γι′ αυτό και ονομάζεται και παρεκκλήσι της Εμφανείας.

Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι από το σημείο αυτό ο Επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος και η Αγία Ελένη το 326 μπροστά σε πλήθος πιστών, αποθέτοντας τον Τίμιο Σταυρό, ανέστησαν νεκρό αποδεικνύοντας έτσι την αυθεντικότητα του ευρήματος.

Παρεκκλήσι Ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού

Μετά το παρεκκλήσι του Ακάνθινου Στεφάνου συναντάμε μια πύλη και από εκεί οδηγούμαστε στον υπόγειο χώρο του Ναού της Αναστάσεως. Κατεβαίνοντας 29 πέτρινα σκαλιά βρισκόμαστε στην ιερή στοά και βλέπουμε μπροστά μας τον τετράγωνο ναΐσκο αφιερωμένο στην Αγία Ελένη ο οποίος φέρει τρούλο και περίτεχνο ψηφιδωτό δάπεδο.

Στη νότια πλευρά του παρεκκλησίου υπάρχει άνοιγμα προς το Σπήλαιο της Ευρέσεως, από το οποίο σύμφωνα με την παράδοση, η Αγία Ελένη επιστατούσε τις εργασίες για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού και σήμερα καλείται «Κάθισμα της Αγίας Ελένης».

Σπήλαιο Ευρέσεως Τιμίου Σταυρού

Κατεβαίνοντας τα 13 πέτρινα σκαλιά από το άνοιγμα που υπάρχει στο παρεκκλήσι, βρισκόμαστε στο χώρο εύρεσης του Τιμίου Σταυρού. Εδώ βρίσκονται ο θρόνος της Αγίας Ελένης και το παρεκκλήσι του Αγίου Γρηγορίου της Αρμενίας.

Από το θρόνο της η Αγία Ελένη, πάντα κατά την παράδοση, πετούσε χρυσά νομίσματα στους εργάτες για να επισπεύσουν της εργασίες.

Στο αριστερό μέρος του σπηλαίου υπάρχει αλτάριο των Λατίνων μπροστά από το άγαλμα της Αγίας Ελένης που κρατά τον Τίμιο Σταυρό. Στο δεξιό μέρος πάνω στο έδαφος βρίσκεται πορφυρόλευκο μάρμαρο με χαραγμένο το Σταυρό που ανήκει στους Ορθοδόξους. Στην επιγραφή διαβάζουμε: «Ιησούς Χριστός Νικά». Στο σημείο αυτό η Αγία Ελένη βρήκε το ζωοποιό Σταυρό, τα Καρφιά καθώς και τους σταυρούς των ληστών.

Το Παρεκκλήσι «Διεμερίσαντο»

Κοντά στο χώρο της Ευρέσεως βρίσκεται το παρεκκλήσι «Διεμερίσαντο» το οποίο ανήκει στους Αρμένιους. Η ονομασία του συνδέεται με τις ευαγγελικές διηγήσεις, σύμφωνα με τις οποίες οι Ρωμαίοι στρατιώτες αφού σταύρωσαν τον Χριστό, ″διεμερίσαντο τα ιμάτια αυτού″ (Ματθ. κζ’, 35). Επειδή όμως ο χιτώνας του Χριστού ήταν υφαντός και άραφος και ήταν αδύνατον να μοιραστεί, αποφάσισαν να ρίξουν κλήρο. Έτσι, εκπληρώθηκε η προφητεία της Παλαιάς Διαθήκης: ″διεμερίσαντο τὰ ιμάτια μου εαυτοίς καὶ επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον″ (Ψαλμ. 21, 19. Πρβλ. καὶ Ιω ιθ’, 24).

Στην κόχη του παρεκκλησιού αυτού σχηματίζεται αγία Τράπεζα και έχουν αναρτηθεί εικόνες οι οποίες ιστορούν τον διαμερισμό των ιματίων του Χριστού.

Το Παρεκκλήσι του Εκατόνταρχου Λογγίνου

Στην τρίτη κόγχη της ιεράς στοάς βρίσκεται το παρεκκλήσι αφιερωμένο στον εκατόνταρχο Λογγίνο το οποίο ανήκει αποκλειστικά στους Ορθόδοξους. Στον χώρο αυτό υπάρχει αγία Τράπεζα και από πάνω εικόνα με την παράσταση του Αγίου Λογγίνου, ο οποίος υψώνει το χέρι του στον Εσταυρωμένο.

Κατά την εκκλησιαστική παράδοση, είναι η θέση του Ρωμαίου εκατόνταρχου Λογγίνου με τους στρατιώτες του, οι οποίοι βλέποντας την έκλειψη του ηλίου και τον σεισμό την ώρα κατά την οποία ο Κύριος παρέδωσε το πνεύμα Του, φοβήθηκαν και ομολόγησαν: «αληθώς, Θεού υιός ην ούτος» (Ματθ. κζ’, 54).

Το Παρεκκλήσι των Κλαπών

Βορειοδυτικά του παρεκκλησίου του Αγίου Λογγίνου βρίσκεται το Παρεκκλήσι των Κλαπών το οποίο ανήκει στους Ορθόδοξους και συνδέεται με την προσωρινή Φυλακή του Χριστού. Κλάπες ονομάζονταν οι πλάκες με δυο τρύπες στις οποίες οι Ρωμαίοι στρατιώτες πέρασαν και έδεσαν τα πόδια του Χριστού πριν τη Σταύρωση.

Η θέση της πλάκας των Κλαπών ήταν παλαιότερα στο ″Σευνέδριον″ αλλά οι χριστιανοί την μετέφεραν στο παρεκκλήσι αυτό μετά την άλωση της Ιερουσαλήμ από του Οθωμανούς. Αριστερά και πίσω από το παρεκκλήσι υπάρχει ένα μικρό τρίχωρο δώμα με χαμηλή οροφή, η Φυλακή του Χριστού. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία προήλθε επειδή ο Χριστός και οι ληστές κρατήθηκαν εδώ λίγες ώρες πριν οδηγηθούν για τη Σταύρωση.

Εδώ σύμφωνα και με μια άλλη παράδοση, η Θεοτόκος έπεσε λιπόθυμη μόλις αντίκρισε σταυρωμένο τον Ιησού.

Η Κολώνα του Δαρμού ή της Φραγγέλωσης

Ο κίονας βρίσκεται στο Φραγκισκανικό παρεκκλήσι του Ιερού Ναού της Αναστάσεως σε γυάλινη θήκη που ανοίγει κάθε Μ. Τετάρτη για προσκύνημα των πιστών.

---

Η Αγιοταφιτική Αδελφότητα

Οι κληρικοί και οι μοναχοί που στελεχώνουν σήμερα τον Πανάγιο Τάφο και το Ναό της Αναστάσεως, και οι οποίοι φυλάγουν τα προσκυνήματα και επιβλέπουν την τάξη και την ευκοσμία του προσκυνήματος, ανήκουν στην γεραρά και ευφήμως γνωστή, στον χριστιανικό κόσμο αλλά και παγκοσμίως, Αγιοταφιτική Αδελφότητα, η ύπαρξη και η δράση της οποίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορική πορεία και την διαχρονική παρουσία των προσκυνημάτων αυτών.

Στις σημερινές δύσκολες συνθήκες, οι Αγιοταφίτες πατέρες συνεχίζουν, γενιά τη γενιά, το επίμοχθο και μοναδικής σημασίας έργο τους. Με αυταπάρνηση, πίστη και υψηλή αίσθηση του καθήκοντος, φυλάσσουν όλα τα ιερά προσκυνήματα, σε όλη την έκταση των Αγίων Τόπων.

Έδρα της Αδελφότητος είναι η μονή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, όπου και η έδρα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Εκεί σχεδιάζονται οι δράσεις και υλοποιούνται οι αποφάσεις του Μακαριωτάτου Πατριάρχη Ιεροσολύμων, και ηγουμένου της Αδελφότητος, αλλά και των Επισκόπων, Αρχιμανδριτών, ιερομονάχων, μοναχών και δοκίμων, που συναποτελούν την Αδελφότητα.

ο Πανίερος Ναός της Αναστάσεως και ο Πανάγιος Τάφος, αλλά και τα υπόλοιπα προσκυνήματα της Αγίας Γης, διατηρήθηκαν ανά τους αιώνες Ορθόδοξα και Ελληνικά. Αυτό οφείλει να το γνωρίζει καλά ο προσκυνητής που εισέρχεται σήμερα στο Ναό, αναλογιζόμενος ότι στην διαχρονική θυσία και στην σύγχρονη μας θυσιαστική προσφορά των κληρικών αυτών οφείλει τόσο την δυνατότητα να εκπληρώσει τον προσκυνηματικό πόθο του, όσο και την χαρά και υπερηφάνεια να βλέπει τα προσκυνήματα στην φύλαξη του ευσεβούς Γένους μας.

---