Οι επιστολές του πρίγκιπος Βερνάρδου που ήταν συγγενής του βασιλέως Κωνσταντίνου Α΄

 

Στις 16 Ιανουαρίου 1928 πέθανε ο δούκας Βερνάρδος Γ΄του Σαξ Μάϊνιγγεν. Επί τη ευκαιρία του θανάτου του, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος δημοσίευσε στο περιοδικό Νέα Εστία ανέκδοτες επιστολές του.

Οι επιστολές αυτές του δούκα  δεν θα παρουσίαζαν κανένα ενδιαφέρον σήμερα, αφού προέρχονται από έναν ευγενή που η ιστορία έχει σχεδόν ξεχάσει. Η στενή του συγγένεια όμως με τον γερμανό αυτοκράτορα Γουλιέλμο ΙΙ,  και με τους βασιλείς Σοφία και Κωνσταντίνο Α΄των Ελλήνων, τις καθιστούν ενδιαφέρουσες. Ο πρίγκιπας Βερνάρδος είχε παντρευτεί την πριγκίπισσα Σαρλότ της Πρωσσίας, που ήταν η μεγαλύτερη αδερφή του αυτοκράτορα Γουλιέλμου Β΄και της βασίλισσας Σοφίας της Ελλάδος.

Μέσω αυτών των επιστολών, που καλύπτουν την χρονική περίοδο 1921 -1922,  μπορούμε να αντιληφθούμε τις απόψεις ενός μέλους  της οικογένειας του βασιλέως Κωνσταντίνου Α΄ στην Γερμανία, σχετικά με τα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα της Ελλάδος, τις θέσεις του  για την  βασιλεία του Κωνσταντίνου Α΄, και τον πολιτικό ρόλο των ευρωπαϊκών χωρών, κυρίως της Αγγλίας και της Γαλλίας, εκείνη την εποχή. O Βερνάρδος είχε ενεργό ρόλο στον πρωσσικό στρατό και είχε εκτιμήσει τον τότε διάδοχο Κωνσταντίνο, τον οποίο γνώριζε από πολύ μικρό,  όταν αυτός φοιτούσε στο Βερολίνο στην στρατιωτική σχολή της Ακαδημίας Πολέμου της Πρωσσίας, το διάστημα 1886-1888. Αν και οι απόψεις  του είναι πολλές φορές αμφιλεγόμενες, σε κάποια σημεία φανερώνει πολιτική οξυδέρκεια και διορατικότητα. Γνωρίζοντας ο ίδιος πως οι επιστολές αυτές θα μπορούσαν να δημοσιευτούν – όπως και έγινε – καταλαβαίνουμε πως ο Βερνάνδος ήταν ιδιαίτερα προσεκτικός όταν τις έγραφε. Δεν αναφέρει τίποτα για τους στενούς συγγενείς του τόσο της Ελλάδος όσο και της Γερμανίας σε προσωπικό επίπεδο, δεν κάνει καμία κριτική για τον Γουλιέλμο Β΄ και την ήττα της Γερμανίας στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Αναφέρει επίσης πως διατηρούσε αλληλογραφία με τον Κοκίδη, ο οποίος υπήρξε υπασπιστής του Κωνσταντίνου Α΄, άρα είχε προσωπική επικοινωνία με στενούς συνεργάτες του βασιλέως. Δεν μας ξαφνιάζει η κριτική του προς τον Βενιζέλο αλλά μας ξαφνιάζει η άδικη ειρωνεία του προς την πριγκίπισσα Αλίκη, την οποία πιθανώς να θεωρούσε κατώτερη λόγω της μοργανατικής καταγωγής της.

Ο πρωταρχικός σκοπός αυτής της αλληλογραφίας με τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, ήταν οι  ανταλλαγές απόψεων για βιβλία ελλήνων λογοτεχνών της εποχής, και πιθανές μεταφράσεις των έργων τους στα γερμανικά από τον ίδιο. Στο άρθρο μας θα μεταφέρουμε μόνο τις πολιτικές και στρατιωτικές εκτιμήσεις του Βερνάρδου για την Ελλάδα και την Μικρασιατική Εκστρατεία, όπως και τις αναφορές του για την πολιτική και οικονομική κατάσταση που επικρατούσε στην μεταπολεμική ηττημένη Γερμανία και γενικότερα στην Ευρώπη. «Νέος πόλεμος φαίνεται από μακράν αν και ακόμη αμυδρώς» έγραφε σε μία επιστολή του τον Φεβρουάριο του 1922, και η κρίση του αποδείχτηκε ορθή.

Βιογραφικά στοιχεία του πρίγκιπος Βερνάρδου

Ο πρίγκιπας  Βερνάρδρος Γ΄γεννήθηκε την 1η Απριλίου 1851 και ήταν ο τελευταίος εν ενεργεία δούκας του Σαξ Μέϊνιγγεν, δουκάτου που δημιουργήθηκε το 1680. Ήταν ο πρωτότοκος γιος του δούκα Γεωργίου Β΄και της πρώτης συζύγου του, πριγκίπισσας Σαρλότ της Πρωσσίας.  Αφού ολοκλήρωσε τις στρατιωτικές του σπουδές το 1869, σπούδασε κλασική φιλολογία στα πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης και της Λειψίας. Από το 1873 μέχρι 1894 ταξίδεψε επανειλημμένως στην Ελλάδα για να επισκεφτεί αρχαιολογικούς χώρους και να γνωρίσει επιφανείς λόγιους. Μιλούσε άπταιστα τα ελληνική γλώσσα  και οι γνώσεις του για τον αρχαίο αλλά και σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό προκαλούσαν τον θαυμασμό όλων. Το 1889 το Πανεπιστήμιο της Αθήνας του απένημε τον τιμητικό τίτλο του «Φιλέλληνος». Συνεργάστηκε στενά με τον Γουλιέλμο ΙΙ και το διάστημα 1873 -1913 προσέφερε τις υπηρεσίες του στον πρωσσικό στρατό.

Παντρεύτηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1878 την  δεκαεπτάχρονη πριγκίπισσα Σαρλότ της Πρωσσίας (1860-1919), δεύτερο παιδί και πρώτη κόρη του πρίγκιπα διαδόχου  Φρειδερίκου της Πρωσσίας και της βασιλικής πριγκίπισσας Βικτωρίας της Μεγάλης Βρετανίας. Απέκτησαν μόνο ένα παιδί, την πριγκίπισσα Θεοδώρα το 1879.

 Η πριγκίπισσα Σαρλότ  ήταν η πιο όμορφη κόρη του Φρειδερίκου και της Βικτωρίας, αλλά είχε δύστροπο χαρακτήρα και ήταν από την παιδική της ηλικία  φιλάσθενη. Την εύθραυστη υγεία της κληρονόμησε και η κόρη της. Οι ιστορικοί πιστεύουν  πως μάνα και κόρη έπασχαν από πορφύρα, ασθένεια που κληρονόμησαν από τον βασιλιά Γεώργιο Γ΄της Μεγάλης Βρετανίας. Ο Βερνάρδος που ήταν εννέα χρόνια μεγαλύτερος της, ασχολείτο περισσότερο  τα φιλολογικά του ενδιαφέροντα και τα στρατιωτικά του καθήκοντα, παρά με τα προσωπικά προβλήματα της συζύγου του. Διέμεναν για μεγάλα χρονικά διαστήματα στις Κάννες, γιατί το κλίμα της περιοχής είχε ευεργετική επίδραση  στην επιβαρυμένη υγεία της Σαρλότ.

Ο Βερνάρδος ανέβηκε στον θρόνο του δουκάτου του Σαξ Μάϊνιγγεν στις 26 Ιουνίου 1914, σε ηλικία 63 ετών, δύο μέρες πριν την δολοφονία του αρχιδούκα  Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας στο Σαράγιεβο. Η βασιλεία του επισκιάστηκε από τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο και έληξε στις 10 Νοεμβρίου 1918. Ως δούκας του Σαξ Μάϊνιγγεν δεν ήταν λαοφιλής λόγω των συντηρητικών απόψεών του. Η σύζυγός του Σαρλότ  πέθανε ένα χρόνο αργότερα, την 1η Οκτωβρίου 1919, σε ηλικία 59 ετών.

Ο πρίγκιπας Βερνάρδος έζησε ήρεμα την υπόλοιπη ζωή του μέχρι τον θάνατό του στις 16 Ιανουαρίου 1928. Η ζωή του δεν απασχόλησε έντονα τους ιστορικούς γιατί επισκιάστηκε από την ταραχώδη ζωή της συζύγου του, πριγκίπισσας Σαρλότ, η οποία ήταν λάτρης των κακόβουλων κουτσομπολιών, με τα οποία είχε δημιουργήσει δυσάρεστες καταστάσεις  σε πολλές βασιλικές οικογένειες της Ευρώπης.

Ο λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ιωάννης Δαμβέργης έγραψε για τον δούκα Βερνάρδο στην εφημερίδα «ΕΣΤΙΑ»:

«Με δύο Γερμανούς πρίγκηπας ήλθα εις συναλλαγήν – πνευματικήν εννοείται – εις αμφοτέρους δε εθαύμασα την ευεργετικήν επίδρασιν που ήσκησεν η Ελληνομάθεια εις το ήθος τους και τον χαρακτήρα ξένων πριγκήπων.

Και οι δύο, μολονότι πολύ διαφέροντες αλλήλων, ήσαν ήμεροι, γλυκείς, ευγενικοί. Και προ πάντων, δεν μου ωμίλουν Γερμανικά. Ο ένας ήτο ο πρίγκηψ Μαξ της Σαξωνίας, ο κατελθών από τας βαθμίδας θρόνου δια να ανέλθη εις τον άμβωνα, ως διωχθείς άλλοτε υπό του Βατικανού δια την δικαιοσύνην του προς την ορθοδοξίαν και τώρα(1928), νομίζω, καθηγητής και επίσκοπος του Φριβούργου.

Και ο άλλος ήτο ο πρίγκηψ Βερνάνδος, διάδοχος τότε του Σαξ Μάϊνιγγεν και γαμβρός επ΄αδελφή του ποτέ Κάϊζερ Γουλιέλμου. Την μετά του πρώτου γνωριμίαν μου θα αφηγηθώ καμμίαν άλλην φοράν. Αλλά χθεσινόν τηλεγράφημα περί του θανάτου του δευτέρου, με αναγκάζει να συγκεντρώσω αμέσως την ανάμνησίν μου και να φέρω ολοζώντανον εις τον νουν μου τον προ σαράντα περίπου ετών νέον και ωραίον ηγεμονίδην, που ήλθε να συμμετάσχη εις τας τότε τελουμένας εδώ βασιλικάς εορτάς. (..) Εφιλοξενείτο εις  ιδιωτικόν μέγαρον της οδού Κηφισσιάς. Με εδέχθη φιλοφρονέστατα και δια μιας του λέξεως έλυσεν αμέσως την μεγάλην απορίαν, η οποία φοβερά με απησχόλει: Εις ποίαν γλώσσαν να του ομιλήσω, αφού δεν εγνώριζα ούτε λέξιν Γερμανικά;

Εν ηχηρότατον: «Καλημέρα!» με ενεθάρρυνεν. Η συνομιλία μας διεξήχθη εις άπταιστον Ελληνικήν· αλλά εκείνο, το οποίον κυρίως εθαύμασα, δεν ήτο τόσον η γνώσις της γλώσσης, όσον η πεφωτισμένη γνώσις της συγχρόνου φιλολογίας μας.»

                                         

                                                              

— Εν Αλτενστάϊν  16η Σεπτεμβρίου 1921

Σας ευχαριστώ πολύ δια την επιστολήν σας της 19ης Αυγούστου, σφραγισθείσαν δια του ταχυδρομείου την 21την.

(..) Και πάλιν δύναμαι να σας συγχαίρω επί ταις μεγάλαις νίκαις του εθνικού στρατού σας. Αυτήν την φοράν όμως φαίνεται, ότι ο σκοπός του Ελλ. Αρχηγείου δεν επετεύχθη καθ΄ολοκληρίαν, διότι έως τώρα η Άγκυρα δεν κατελήφθη εισέτι. Απορώ από πού οι Τούρκοι έχουν νέα στρατεύματα και νέα υλικά πολέμου, και έχοντες αυτά, διατί δεν τα είχον ήδη εις την πρώτην σύγκρουσιν. Αυτό μου φαίνεται πολύ παράξενον. Ελπίζω ότι, μετά τινα παύσιν, τα στρατεύματά σας δεν θέλουν λείψει να καταλάβουν και την Άγκυραν ακόμη προ της ενάρξεως του χειμώνος, όστις αρχίζει ενωρίς εις τα βουνά της Μικρασίας. Δύσκολον θα είνε ν΄αναγκασθή ο Κεμάλ εις οριστικήν ειρήνην, διότι δύναται να υποχωρήση εις τα ενδότερα της χώρας και ν΄αρνηθή να διαπραγματευθή περί παύσεως των εχθροπραξιών.

Εδώ η χώρα έπαθεν εφέτος από ξηρασίαν· μόνον εις τα ορεινά μέρη ενταύθα είχομεν ευτυχώς δύο καταιγίδας με άφθονον βροχήν, ώστε η συγκομιδή ήτο πολύ καλή και τα σιτηρά εισεπράχθησαν πάντα εσωκλείστως το οψόχορτον, σπουδαίον δια την κτηνοτροφίαν. Και εγώ έχω αγελάδας και βόδια και αίγας και άλογα, εννοείται.

Τελειώνω την παρούσαν ευχόμενος υμίν τα βέλτιστα. Βερνάρδος

— Εν Μάϊνιγγεν τη 1 τη Νοεμβρίου 1921

Αξιότιμε Κύριε!

Μετά χαράς έλαβον την επιστολήν σας της 24ης Οκτοβρίου δια την οποίαν σας ευχαριστώ πολύ.

Εις την τελευταίαν επιστολήν μου εξέφρασα την απορίαν μου, πόθεν ο Κεμάλ έλαβεν επικουρίας, πολεμοφόδια, πυρομαχικά και εν γένει υλικόν πολέμου. Τώρα το αίνιγμα τούτο λύεται όταν λαμβάνει τις υπ΄όψιν ότι η Γαλλία συνωμολόγησε συνθήκην με τους Τούρκους. Αναμφίβολον μου φαίνεται ότι ταύτα εστάλησαν υπό των καλών φίλων σας των Γάλλων, οίτινες προστατεύουν και τον Βενιζέλον, όπως προστατεύουν έκαστον εχθρόν του Βασιλέως σας. Το υλικόν εστάλη πιθανώς δια μέσου των λιμένων εις την μεσημβρινήν ακτήν της Μ. Ασίας, όπου ευρίσκεται η σφαίρα της κυριαρχίας των Ιταλών. Απ΄εκεί η απόστασις έως τα πέριξ της Άγκυρας δεν είνε υπερβολική. Αι εφημερίδες μας γράφουν, ότι ο Γούναρης θα δοκιμάση να λάβη την αναγνώρισιν του βασιλέως υπό της Γαλλίας και ότι αυτή θα δοθή υπό τον όρον ο Βασιλεύς να παραιτηθή. Πιστεύω ότι η είδησις αύτη ρέει εκ γαλλικών πηγών. Ο Κωνσταντίνος είναι ο νόμιμος ανώτατος άρχων της χώρας, και ελέω Θεού, και θελήσει του έθνους και υπό την έποψιν του διεθνούς δικαίου. Δεν έχει ανάγκην αναγνωρίσεως, διότι το θλιβερόν επεισόδιον της τυραννίας του Βενιζέλου υπό σκιάν βασιλείας του ταλαιπώρου Αλεξάνδρου ήτο άνομόν τι, λαμβανομένου υπ΄όψιν του διεθνούς δικαίου και του εθνικού δικαίου της Ελλάδος. Ο Βασιλεύς δεν παραιτήθη, αλλά εδιώχθη δια της βίας υπό των Γάλλων, αυτή η βιοπραγία όμως δεν δύναται να δημιουργήση δίκαιόν τι. Η γενική ψηφοφορία με το παραπάνω έδειξε σαφώς, τί θέλει και τί σκέπτεται ο Ελληνικός λαός.

Η υποχώρησις του στρατού σας, και η  αποτυχία της καταλήψεως της Άγκυρας έχει αυτό το δυσάρεστον, ότι δια τούτου αυξάνεται το ηθικόν θάρρος των Τούρκων και ότι δεν θα θελήσουν να συνομολογήσουν ειρήνην. Ήρχισεν ήδη ο χειμών και οι Τούρκοι δύναται να περιμένουν, όπως ο μαχόμενος εντός της ιδίας αυτού χώρας δύναται πάντοτε να περιμένη ευκολώτερον ή εκείνος όστις μάχεται εντός της χώρας του εχθρού. Καθ΄εκάστην ο ελλ. στρατός κοστίζει τρία εκατομμύρια και πώς ημπορεί η Ελλάς να πληρώση αυτό το κολοσσιαίον ποσόν χωρίς να καταστρέψη εντελώς τα οικονομικά της; Περίεργος είμαι να ιδώ πώς θα φερθή η Αγγλία, υπέρ του συμφέροντος της οποίας επολεμήθη. Και αύτη δεν έχει πλέον το χρυσόν τόσον έτοιμον, όπως άλλοτε, και δι΄αυτήν δεν είνε χειμαίρα. Εκείνο το οποίον λέγεται εις τας εφημερίδας μας, δηλαδή ότι προπαρασκευάζεται επανάστασις κατά του Κωνσταντίνου, δεν πιστεύω διόλου· αυτά είνε πάλιν φλυαρίαι και επιθυμίαι των Βενιζελικών και των Γάλλων.

Τελειώνω την παρούσαν ευχόμενος ότι αυτή η επιστολή θα σας εύρη εις καλήν υγείαν. Βερνάρδος.

Εν Μάϊνιγγεν τη 14η Φεβρουαρίου 1922

 Αξιότιμε Κύριε!

Έλαβον την επιστολήν σας της τελευταίας ημέρας του Ιανουαρίου, δια την οποίαν σας ευχαριστώ πολύ.

Αι εφημερίδες μας, πηγάζουσαι εκ γαλλικών και αγγλικών πηγών, γράφουν πολλά κακά περί της Ελλάδος, π.χ. ότι ο πρεσβευτής της Αγγλίας έπεισε τον βασιλέα ότι πρέπει να παραιτηθή, και ότι ούτε καν ο υιός του Γεώργιος δεν θα τον διαδεχθή, διότι είνε ύποπτος φιλογερμανισμού, το οποίον είνε πταίσμα άξιον της ποινής θανάτου. Αυτή η ανοησία διεψεύσθη ρητώς υπό της εν Παρισίοις Ελλ. πρεσβείας. Εσχάτως εγράφη ότι μπολσεβιστικαί ραδιουργίαι υποσκάπτουν την πειθαρχίαν του Ελλ. στρατού και ότι οι στρατιώται φεύγουν σωρηδόν προς την Σμύρνην, ότι δε ο στόλας διελύθη και θέλει να επιστρέψη εις τα ίδια. Αλλά ο υιός του φίλου μου Κ. Κοκίδη, επιτελάρχης τού εις Ιωάννινα σώματος στρατού, μου γράφει, ότι το φρόνημα του εν Μικρά Ασία στρατού είνε ακμαίον.

Ο διπλωματικός αγών μεταξύ της Γαλλίας και της Αγγλίας κινεί εις μέγαν βαθμόν το ενδιαφέρον, και έχω την εντύπωσιν ότι η Αγγλία φοβείται τον αντίπαλόν της. Φοβείται προ πάντων τον στόλον αεροπλάνων της Γαλλίας και βλέπει ότι ο κατά θάλασσαν στόλος της δεν υπερασπίζει πλέον την χώραν. Χιλιάδες αεροπλάνων θα ηδύναντο να διέλθουν το πορθμόν και να σπείρουν καταστροφήν εις τα πόλεις και εις  τα καταστήματα των Άγγλων, αφού θα ενίκων τα αγγλικά αεροπλάνα. Λέγεται ότι οι Γάλλοι έχουν 1700 αεροπλάνα εν καιρώ ειρήνης και ότι δύνανται ν΄αυξάνουν αυτόν τον αριθμόν εις το διπλάσιον τουλάχιστον εν καιρώ πολέμου. Άλλως δεν εννοείται, διατί η Αγγλία ενδίδει πάντοτε, αφού ο πρωθυπουργός πρότερον είχεν άλλην γνώμην. Το κυνικόν ρητόν: «δουλιαίς σαν πάντα», όπερ εξεφράσθη εν αρχή του πολέμου, και το άλλο, ότι έκαστος Άγγλος θα ήτο πλουσιώτερος, αν καταστραφή η Γερμανία, δεν επαληθεύθη διόλου. Οι πλουσιώτεροι Άγγλοι πωλούν τα μεγαλείτερα αριστουργήματα των· είνε τούτο απόδειξις πλούτου; Το κέντρον της χρηματικής αγοράς του κόσμου, όπερ ήτο άλλοτε εις το Λονδίνον, μετεφέρθη εις την Νέαν Υόρκην και μου φαίνεται ότι εις την Αμερικήν ηγέρθη φοβερώτερος αντίπαλος δια την Αγγλίαν, ή όσον υπήρξεν η Γερμανία προ του πολέμου. Εν τω μεταξύ ο στόλος και ο πολεμικός και ο εμπορικός των Ηνωμένων Πολιτειών ηυξήθη τοσούτον, ώστε η Αγγλία δεν άρχει πλέον των κυμάτων μόνη της. Νέος πόλεμος φαίνεται από μακράν αν και ακόμη αμυδρώς, αλλά θα έλθη μίαν ημέραν, και αν ακόμη ήτο μετά πολλά έτη.

Ελπίζω ότι αι γραμμαί αυταί θα σας εύρουν εις καλήν υγείαν και ότι παρ΄υμίν η περίοδος του ψύχους παρήλθε και ότι «ο Φλεβάρης του καλοκαιριού μυρίζει». Όλως υμέτερος Βερνάρδος

—Εν Μάϊνιγγεν τη 25τη Μαΐου 1922

  Ανάληψις του Σωτήρος

  Αξιότιμε Κύριε!

Μετ΄ευχαριστήσεως έλαβον την φιλόφρονα επιστολής σας της 16της τρέχοντος, δια την οποίαν σας ευχαριστώ πολύ.

Εκείνο το οποίον γράφετε περί Βενιζέλου, δεν είνε ακριβώς η γνώμη μου. Αυτός είνε κακός και αυτός μόνον έκαμε κακούς και τους περί αυτόν. Ο Έλλην εκ φύσεως δεν κλείνει προς τυραννίαν και ο Βενιζέλος είνε εξαίρεσις. Αλλά δεν εννοώ πώς φρόνιμος άνθρωπος, ως αυτός,  και είνε πράγματι φρόνιμος, δεν είδεν ότι η τυραννία του δεν ηδύνατο να διαρκέση και ότι έπρεπε να επέλθη αντίδρασις θάττον ή βράδιον. Έπρεπε να γνωρίζη τον λαόν του, αλλά αυτή η γνώσις του έλειπε κατά παράδοξον τρόπον. Έπρεπε ως Έλλην να γνωρίζη επίσης την λατρείαν, την οποίαν τρέφει ο λαός προς τον βασιλέα του, εις το πρόσωπον του οποίου βλέπει τον άνδρα , περί του οποίου οι προφήται και οι ποιηταί είχον ομιλήση ήδη από αιώνων, τον άνδρα δηλαδή, όστις εστάλη υπό του Θεού να επαναφερη το μεγαλείον του έθνους μετά  δουλείαν παντακοσίων ετών. Η αγάπη του λαού προς τον βασιλέα έχει μυθικόν και υπερανθρώπινόν τι. Κατά τον λαόν, ο Κωνσταντίνος επέμφθη κατ΄ευθείαν υπό του ουρανού, και τούτο εξηγεί την λατρείαν του προσώπου του. Διαδέχεται κατ΄ευθείαν τον Κωνσταντίνον Παλαιολόγον , όστις έπεσε παρά την πύλην του Αγίου Ρωμανού. Ο λαός πιστεύει σταθερώς ότι αυτός είνε προωρισμένος να καταλάβη μίαν ημέραν την Πόλιν και να θέση επί της κεφαλής του το στέμμα των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, να στεφθή δε εις την Αγίαν Σοφίαν ηγεμών του Πανελληνισμού. Εν παρόδω, ήκουσα ότι ο Βενιζέλος ενυμφεύθη πάλιν πλουσίαν Ελληνίδα του Λονδίνου. Αποδεικνύει τούτο ότι είνε πρακτικός άνθρωπος. Εγώ ήθελον αποτρέψει την νέαν!

Έχω την επίσκεψιν του πρώην στρατηγού Λίμαν, υπερασπιστού των Δαρδανελλίων κατά τον πόλεμον. Εκείνο, το οποίον λέγουν περί αυτού, δηλαδή ότι είνε ένοχος εις τας σφαγάς των Αρμενίων και εις την κακομεταχείρισιν των Ελλήνων εις την Τουρκίαν, είνε αισχρά ψεύματα και ακριβώς το αντίθετον είνε αληθές. Αυτός επενέβαινε δραστηρίως άμα ήκουε περί βιαιοπραγιών κατά χριστιανών και κατώρθωσε να σώση πολλούς εξ αυτών εκ των ονύχων των Πασσάδων. Τον Βαλήν της Σμύρνης ηπείλησε μάλιστα μίαν ημέραν να στείλη τάγμα και να τον αιχμαλωτίση, εάν αρνηθή να απελευθερώση Έλληνας και Αρμενίους, τους οποίους εκακομεταχειρίζετο τη διαταγή της Κυβερνήσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Η Ελλ. παροικία είχε σκοπόν να του παραθέση επίσημον γεύμα, ίνα τον ευχαριστήση δι΄όσα έπραξεν υπέρ αυτής, αλλ΄ο στρατηγός ηρνήθη να δεχθή εκ μετριοφροσύνης. Εις το Πάνδερμα της Μικρασίας ίδρυσεν Ελληνικόν σχολείον δια κοράσια, όπου 200 εξ αυτών ετρέφοντο επί έτη, ως επί το πλείστον εκ των ιδίων του στρατηγού. Όταν πλησίον του Πανδέρματος ελληνική πόλις επυρπολήθη, έσπευσεν ο ίδιος επί τόπου και εφρόντισεν ώστε οι κάτοικοι να λάβουν τροφάς και τα προς το ζην. Και τοιούτος άνθρωπος κατηγορείται ότι εκακομεταχειρίζετο τους χριστιανούς! Και ήτο μεν Τούρκος διοικητής του στρατού, αλλά ουδέποτε ελησμόνησεν ότι είνε και πρέπει να είνε και άνθρωπος και χριστιανός. Αμείλικτος όταν επρόκειτο να εκτελέση το στρατιωτικόν του καθήκον του, ήτο πάντοτε επιεικής προς τους αθώους.

Η υπουργική κρίσις, η οποία είχεν εκραγή την ημέραν, καθ΄ήν μου εγράψατε, παρήλθεν εν τω μεταξύ. Τοιαύται κρίσεις δεν είνε βεβαίως ή τρικυμίαι εντός ποτηρίου νερού, ενώ οι εφημερίδες μας επίστευον ήδη, ότι θα επανέλθη ο Βενιζέλος, διότι δεν γνωρίζουν την εσωτερικήν πολιτικήν κατάστασιν της Ελλάδος. Παραπονείσθε περί λειψανδρίας, το δε παράπονο περί αυτής φαίνεται γενικόν· και ημείς επίσης δυνάμεθα να παραπονούμεθα δι΄αυτήν. Ο κ. Γούναρης επανήλθε και πάλιν εις την κυβέρνησιν και το νέον υπουργείον του έλαβε την συγκατάθεσιν της Βουλής, ώστε ημπορεί τις να ερωτήση: διατί αυτός ο θόρυβος;

Ελπίζω ότι αυταί αι γραμμαί θα σας εύρουν εις καλήν υγείαν και ότι δεν πάσχετε τόσον πολύν όπως ημείς τώρα υπό της ζέστης. Ευχόμενος υμίν τα βέλτιστα διατελώ πάντοτε όλως υμέτερος Βερνάρδος.

— Εν Μάϊνιγγεν τη 26η Ιουνίου 1922

 Αξιότιμε Κύριε!

(..)Περί πολεμικών πράξεων εις την Μικρασίαν δεν ακούεται ευτυχώς τίποτε, ώστε φαίνεται και οι δύο αντίπαλοι εκορέσθησαν αιματοχυσίας. Τώρα πρόκειται περί της συνομολογήσεως της ειρήνης, ήτις όμως βραδύνει  πολύ, ενώ τα στρατεύματα ευρίσκονται επί ποδός πολέμου. Τούτο κοστίζει πολύ εις την Ελλάδα και πρέπει με τον καιρόν να καταστρέψη τα οικονομικά της. Δεν αναγινώσκω τίποτε περί διαπραγματεύσεων. Οι Τούρκοι είναι σκληροτράχηλοι και δεν θέλουν να ενδώσουν. Όπως μου εγράφη του υιού του παλαιού φίλου μου, του στρατηγού Κοκίδη, ο Πρίγκηψ Ανδρέας ανέλαβε την διοίκησιν του πέμπτου Σώματος εις τα Ιωάννινα και αφίχθη εκεί με την οικογενειάν του, η Πριγκηπέσσα όμως ανεχώρησε πάλιν όπως λάβη μέρος εις τους γάμους του αδελφού της. Δια κυρίαν χαϊδευμένην, όπως αυτή, η διαμονή εις την Ήπειρον δεν θα έχη πολλά ελκυστικά, αλλά δια τον συζυγόν της η θέσις αυτή πρέπει να είναι πολύ ενδιαφέρουσα.

Ενταύθα ο φόνος του υπουργού Ράτεναου εκμεταλλεύεται κατά τρόπον ανήκουστον και γελοίον. Όλα τα αυτοκίνητα σταματώνται εις την πόλιν και πρέπει να δείξουν την απόδειξίν των, ως αν οι φονείς ήθελον να ταξειδεύσουν δια της χώρας! Δεν είνε τόσον κουτοί και πιστεύω ότι έφυγον προ  πολλού ήδη και επέρασαν τα σύνορα ή ευρίσκονται εις το Βερολίνον, διότι είνε δυσκολώτατον να ευρεθή τις εις τόσον μεγάλην πόλιν. Το γεγονός είνε λυπηρότατον, διότι ο φονευθείς ήτο βεβαίως άνθρωπος γνωρίζων το επάγγελμά του και ειδήμων εις τα οικονομικά. Δυστυχώς εις αβεβαίους καιρούς και όταν τα πάθη είναι εξημμένα, τοιαύτα κακουργήματα συμβαίνουν πολλάκις, τα οποία καταδικάζει έκαστος νουνεχής. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει συνομωσία τις και τα περί τούτου διαθρυλούμενα είναι αναληθή. Δυστυχώς υπάρχουν πολλά άτομα ικανά εις ταιαύτα κακουργήματα και ίσως θα επαναληφθούν, ό μη γένοιτο! Δια φόνων ουδέποτε ακόμη καλλυτερεύθησαν τα πράγματα και θαυμάζω βεβαίως τον Ελληνικόν λαόν, ότι επερίμενε τας εκλογάς δια να ρίψη τον Βενιζέλον και ότι δεν εγένοντο βιοπραγίαι. Τοιούτος λαός έχει έμφυτον την αληθή ελευθερίαν. Εξασκεί την δυναμίν του δια του ψηφοδελτίου.

Από την πρώτην του ερχομένου μηνός, τα ταχυδρομικά τέλη αυξάνονται πάλιν δια μίαν μάρκαν, επομένως δε επιστολή εις την αλλοδαπήν θα κοστίζη εξ μάρκας. Προ του πολέμου δια το ποσόν τούτο ήδύνατο τις να λάβη εις Βερολίνον καλόν γεύμα με μίαν φιάλην κρασί εις εστιατόριον τι. Επί τέλους η αλληλογραφία θα είνε μεγάλη πολυτέλεια, όπως κατά τον μεσαίωνα. Αι πτωχαί τάξεις δεν θα είνε πλέον εις θέσιν να γράφουν ή να αγοράζουν βιβλία. Αυτό θα επιδράση επαισθητώς εις την πνευματικήν ανάπτυξιν του έθνους.

Ελπίζω ότι αυταί αι γραμμαί θα σας εύρουν εις καλής υγείαν, ευχαριστών δε και πάλιν δια την καλωσύνην σας, διατελώ όλως υμέτερος Βερνάρδος.

                                               

 

Επιμέλεια κειμένου: Τέπη Πιστοφίδου

βιβλιογραφία: 1) Περιοδικό «Νέα Εστία», τόμος 3, 1928

2) Charlotte of Prussia by William Mead Lalor, Royalty Digest, March 1996