Του Νίκου Παπακωνσταντίνου
Ο Laszlo ζωγράφισε στην Αθήνα, το μεγαλόπρεπο πορτραίτο του Βασιλιά Κωνσταντίνου με το οποίο ασχοληθήκαμε στο προηγούμενο άρθρο, από τις 14 Απριλίου μέχρι τις 20 Απριλίου 1914. Την επόμενη ο Κωνσταντίνος έφυγε για την Κέρκυρα όπου γιόρτασε το Πάσχα. Επέστρεψε τις τελευταίες μέρες του Απριλίου και την Πρωτομαγιά πόζαρε και πάλι για ένα δεύτερο πορτραίτο. Μ’ αυτό το πορτραίτο θα ασχοληθούμε σήμερα.
Είναι ένα ωραίο πορτραίτο που σήμερα δυστυχώς έχει χαθεί. Το The Catalogue Raisonné of Works by Philip de Laszlo που έχει κάνει μια υπέροχη δουλειά και γνωρίζει τα πάντα (ή σχεδόν) για τα έργα του Laszlo το θεωρεί χαμένο. Μάλιστα ούτε καν την φωτογραφία του πορτραίτου δεν διέθεταν μέχρι να τους κοινοποιήσω την παραπάνω φωτογραφία από την προσωπική μου συλλογή.
Ο Κωνσταντίνος αυτή τη φορά δεν ποζάρει σαν θριαμβευτής στρατιωτικός ηγέτης. Φορά κι εδώ στρατιωτική στολή, αλλά είναι περισσότερο ο κοσμικός στρατιωτικός των σαλονιών, ο γοητευτικός άνδρας με τα κάπως θλιμμένα μάτια. Και γιατί αυτός ο συννεφιασμένος, έτοιμος για καταιγίδα ουρανός πρωτομαγιάτικα;
Από την πρώτη στιγμή ο πίνακας αυτός έγινε ο αγαπημένος της Βασίλισσας Σοφίας. Σ’ αυτόν έβλεπε και τον σύζυγό της, τον δικό της Κωνσταντίνο, και τον Βασιλιά της, τον Κωνσταντίνο των Ελλήνων. Δεν γνωρίζουμε αν το 1914, αυτό το πορτραίτο αναρτήθηκε στα Ανάκτορα της οδού Ηρώδου Αττικού ή στο Τατόι, στο παλαιό μικρό Ανάκτορο στο οποίο κατοικούσαν ο Κωνσταντίνος και η Σοφία, αυτό που κάηκε στην πυρκαγιά του 1916. Σίγουρα όμως ήταν από τα πρώτα πράγματα που η Βασίλισσα ζήτησε να της στείλουν στην Φλωρεντία όπου εγκαταστάθηκε μετά τον θάνατο του Βασιλιά. Την εγκατάσταση τους στην Φλωρεντία την είχαν αποφασίσει από κοινού το βασιλικό ζευγάρι. Ο Κωνσταντίνος γράφει στις 6 Ιανουαρίου 1923 από το Παλέρμο: «Νομίζω ότι στο τέλος αυτής της εβδομάδας φεύγουμε για να εγκατασταθούμε στη Φλωρεντία. Περνώντας θα μείνουμε ένα βράδυ στη Νάπολη, ελπίζω ότι δεν θα μας κρατήσουν περισσότερο, και μετά θα σταματήσουμε μερικές ήμερες στη Ρώμη για να πάω στον οδοντίατρο, ίσως στον βασιλέα, και να αφήσω να δουν λίγο την πόλη οι κόρες μου». Δεν θα προλάβει να φύγει από το Παλέρμο. Θα πεθάνει εκεί στις 11 Ιανουαρίου 1923 (νέο ημερολόγιο). Η Σόφια θα εγκατασταθεί μόνη της, με τις κόρες της, στην Φλωρεντία. Ο Κωνσταντίνος θα έρθει εδώ νεκρός και το φέρετρο του θα τοποθετηθεί στην κρύπτη της Ρωσικής Εκκλησίας περιμένοντας την στιγμή που θα μπορέσει να επιστρέψει και να αναπαυτεί για πάντα στην Ελλάδα.
Η Βασίλισσα Σοφία, με τις κόρες της Ελένη (δεξιά) και Ειρήνη (αριστερά) σε πένθος για τον Βασιλέα Κωνσταντίνο.
Νοίκιασαν την Villa Spoletti στο 42 της Via Bolognese. (Ο Ανδρέας Σκανδάμης στην βιογραφία της Βασίλισσας Σοφίας την γράφει Villa Spaletti. Προτίμησα το Spoletti, όπως την γράφει η Χριστίνη Κωστή στο βιβλίο της, μιας και η Κωστή έχει επισκεφτεί την Villa και πιθανόν να γνωρίζει καλύτερα.) Η Via Bolognese είναι ένας μακρύς δρόμος πάνω σε λόφους, που ενώνει από την Αναγέννηση ακόμη, την Φλωρεντία με την Μπολόνια. Δεξιά κι αριστερά υπάρχουν πολλές αρχοντικές επαύλεις, αλλά και πολλές εκκλησίες με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική. Η Villa Spoletti ήταν απλή αλλά άνετη, ήταν κτισμένη από γκρίζα πέτρα, είχε μια είσοδο με επιβλητικά μαρμάρινα σκαλιά, είχε ωραία θέα προς την Φλωρεντία, και ήταν μέσα σ’ έναν καταπράσινο κήπο.
Η Via Bolognese είναι ο σχετικά φαρδύς δρόμος που φαίνεται σ’ αυτήν την επιχρωματισμένη φωτογραφία της περιοχής. Εδώ περνά κάτω από τον λόφο του Fiesole και μπρος από την Villa Sparta (εντελώς δεξιά και στο μέσο). Χωρίς άλλο η Villa Spoletti δεν είναι μέσα σ’ αυτό το κάδρο, εδώ όμως φαίνεται ωραία το τοπίο της περιοχής.
Φλωρεντία, η Βασίλισσα Σοφία, πάντα σε πένθος από το 1920 και τον θάνατο του γιου της Αλέξανδρου, μέχρι και τον δικό της θάνατο στα 1932.
Η Βασίλισσα Σοφία έλεγε για την φύση της Τοσκάνης:
«Κοιτάξετε, πόσον ομοιάζει με την Κέρκυραν. Είναι η αυτή φύσις, η αυτή άφθονος φυτεία κυπαρίσσων και ελαιοδένδρων, αλλά η ατμόσφαιρα εκεί είναι πλέον διαυγής και πλέον λεπτή, ο ουρανός έτι ωραιότερος και εκείνη η ωραία θάλασσα που την περιβάλλει λείπει απ’ εδώ.»
Τις ζεστές βραδιές του καλοκαιριού, μετά το δείπνο, καθότανε στον κήπο της και μέσα στο σκοτάδι άκουγε τα τζιτζίκια και έλεγε: «Μου ενθυμίζει το Τατόι.»
Από την ζωή στην Φλωρεντία. Καθισμένες στις καρέκλες, πρώτη από αριστερά η Ειρήνη, μετά μια κυρία, μετά η Ελένη, μετά η Αικατερίνη και τέλος η Μαρία. Όρθιοι, στο κέντρο με το σκυλάκι ο Χριστόφορος, τελευταίος δεξιά ο Παύλος. Ο Χριστόφορος και η Μαρία έχουν έρθει από την Ρώμη όπου κατοικούσαν τότε.
Η Βασίλισσα Σοφία έμεινε στην Φλωρεντία μέχρι τον θάνατό της. Πέθανε στην Φρανκφούρτη όπου είχε πάει για θεραπεία στις 13 Ιανουαρίου 1932. Η Villa Spoletti κρατήθηκε ανοιχτή για κάποιους μήνες ακόμη, μέχρι να δουν τι θα κάνουν οι κόρες της, Ειρήνη και Αικατερίνη και ο γιος της Παύλος. Η Ελένη έφυγε από την Ρουμανία στο τέλος του 1932 και λίγο αργότερα αγόρασε εκεί κοντά την δική της έπαυλη, την Villa Sparta. Η φλωρεντιανή έπαυλη της Βασίλισσας Σοφίας ξενοικιάστηκε, και η επίπλωση της αποθηκεύτηκε ή μοιράστηκε στα παιδιά της.
Κάπου εδώ εξαφανίστηκαν και τα ίχνη του πορτραίτου του Βασιλιά Κωνσταντίνου από τον Laszlo. Χάθηκε; Κλάπηκε; Καταστράφηκε; Έφυγε από την Φλωρεντία ή χάθηκε εκεί; Πήγε στο Λονδίνο όπου έμενε εξόριστος ο Γεώργιος Β’; Ο Γεώργιος τότε είχε φύγει από το Βουκουρέστι και είχε εγκατασταθεί στο Brown’s Hotel του Λονδίνου. Στην κηδεία της μητέρας του έκανε την τελευταία του δημόσια εμφάνιση μαζί με την σύζυγό του Βασίλισσα Ελισάβετ. Το πορτραίτο χάθηκε λοιπόν από τα χέρια του Γεωργίου; του Παύλου; της Ειρήνης; της Αικατερίνης; ή της Ασπασίας στην οποία μπορεί να το άφησε η Βασίλισσα Σοφία για να έχει η ορφανή εγγονή της Αλεξάνδρα ένα ενθύμιο από τον ένδοξο παππού της;
Και τώρα μερικά για την φωτογραφία του πορτραίτου που έχω στην συλλογή μου.
Η Βασίλισσα Σοφία ζήτησε από τον φωτογράφο της Φλωρεντίας Giacomo Brogi να φωτογραφίσει το πορτραίτο, να τυπώσει την φωτογραφία σε μερικά αντίτυπα και να της τα δώσει. Κάθε φορά που ήθελε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη της σε κάποιον που την επισκεφτόταν και που είχε υπηρετήσει με πίστη και αφοσίωση τον Βασιλέα Κωνσταντίνο, του προσέφερε μια φωτογραφία του νεκρού Βασιλιά όπως τον είχε απαθανατίσει ο Laszlo στα 1914, στο ζενίθ της δόξας του.
Ήμουν φοιτητής ακόμη, όταν κατεβαίνοντας την σκάλα σε υπόγειο παλαιοπωλείο της οδού Ερμού, την ματιά μου τράβηξε η φωτογραφία αυτή του Κωνσταντίνου. Ήταν καδραρισμένη, κρεμασμένη, κατασκονισμένη! Με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή χωρίς να ξέρω τι πραγματικά είναι. Δεν ήταν δα και τόσο ακριβή, απλά δεν μπορούσα να την αγοράσω. Την ξαναείδα με χτυποκάρδι μια δεύτερη φορά και νομίζω ότι ήταν την τρίτη φορά που πήγα έτοιμος και αποφασισμένος να την αποκτήσω. Στο σπίτι μου την ξεκαδράρισα, είδα την υπογραφή του Laszlo στην κάτω αριστερή γωνία, είδα την σφραγίδα του φλωρεντινού φωτογράφου στο πίσω μέρος και άρχισα να καταλαβαίνω τι είναι τελικά η φωτογραφία που με είχε τόσο γοητεύσει. Είχε κάποιες φθορές κυρίως στο πάνω μέρος της, μάλλον από ένα παλαιότερο καδράρισμα, και ο προηγούμενος ιδιοκτήτης τις είχε διορθώσει μάλλον κακότεχνα. Δυστυχώς όλοι δεν μπορούν να είναι… Laszlo! Η απόδοση του πορτραίτου από τον φωτογράφο είναι καταπληκτική.
Όλα αυτά τα χρόνια είδα το πορτραίτο αυτό ξανά μόνο στο βιβλίο της Χριστίνης Κωστή «Αναμνήσεις εκ της Αυλής Γεωργίου του Α’». Λογικό, η παλαιά δεσποινίς των Τιμών, το καλοκαίρι του 1931, προσέφερε δυο φορές τις υπηρεσίες της στην Βασίλισσα Σοφία συνοδεύοντας την σε πολυήμερο ταξίδι. Ήταν το τελευταίο καλοκαίρι της Βασίλισσας. Η Κωστή έφυγε από την Villa Spoletti την 1η Οκτωβρίου, έχοντας μαζί της την ωραία φωτογραφία του πορτραίτου του Κωνσταντίνου από τον Laszlo, και την φωτογραφία της Βασίλισσας, την οποία υπέγραψε και κάτω από την υπογραφή της πρόσθεσε : «Ενθύμιον ευγνωμοσύνης».
Είναι παράτολμο να ευχηθούμε να ξαναδούμε κάποια μέρα το χαμένο πορτραίτο του Κωνσταντίνου; Ας κάνουμε την ευχή κι ας ελπίζουμε. Υπάρχει και ένα τρίτο πορτραίτο του Κωνσταντίνου από τον Laszlo, του 1914, παντελώς άγνωστο, χαμένο επίσης. Αυτή την στιγμή γίνονται προσπάθειες ταυτοποίησης του. Αν υπάρξουν θετικές εξελίξεις θα ενημερώσω αμέσως τους αναγνώστες των Royal Chronicles.
Την επόμενη φορά θα ασχοληθούμε με το πορτραίτο της Βασίλισσας Όλγας που ο ίδιος ο Laszlo θεωρούσε ότι είναι ένα από τα καλύτερα πορτραίτα του.
Βιβλιογραφία:
1. A brush with Grandeur, Philip A. de Laszlo, 1869-1937, Paul Holberton publishing, London, 2004.
2. Αναμνήσεις εκ της Αυλής Γεωργίου του Α’, Χριστίνης Ν. Κωστή, Αθήναι, 1948.
3. Η Βασίλισσα Σοφία, Ανδρέα Σκανδάμη, Εκδόσεις Πέτρου Δημητράκου, Αθήναι, 1947.
4. Κωνσταντίνος – Πάολα, Αλεξάνδρας Στεφανοπούλου, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα, 2011.
Φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του κυρίου Παπακωνσταντίνου τον οποίον ευχαριστούμε θερμά για την συνεργασία.
Share On Facebook
Tweet It
