Τα τρία πορτραίτα του Γεωργίου Β΄από τον László

«Τελικά το πορτραίτο έφυγε από την Ελλάδα το 1923 μαζί με τον Γεώργιο και την Ελισάβετ, ή έμεινε εδώ και χάθηκε τα χρόνια της Αβασίλευτης Δημοκρατίας;

Χάθηκε στην Ρουμανία γιατί παρέμεινε εκεί και μετά την αναχώρηση του Γεωργίου, και μετά το διαζύγιό του το 1935, και μετά την επιβολή κομμουνιστικού καθεστώτος και την αναχώρηση το 1948 και της Ελισάβετ;

Πήγε στο Λονδίνο μαζί με τον Γεώργιο και στόλισε την κατοικία της κυρίας Τζόυς Μπρίττεν -Τζόουνς και παρέμεινε εκεί και μετά το 1935 και την επιστροφή στην Ελλάδα του Γεωργίου, και μετά το 1946 και την δεύτερη επιστροφή του, και μετά τον θάνατό του, 6 μήνες μετά;

Ή ήρθε στην Ελλάδα το 1935 ή το 1946 και βρίσκεται στα κινητά αντικείμενα που η χούντα κατέγραψε και κατάσχεσε;

Όλα τα ενδεχόμενα είναι πιθανά.»

Σήμερα γνωρίζουμε την πορεία του :
Έφυγε από την Ελλάδα μαζί με τον Γεώργιο και την Ελισάβετ το 1923 και στόλισε το σπίτι τους στο Βουκουρέστι.

Στα 1933 ο Γεώργιος αποφάσισε να μη γυρίσει ξανά στην Ρουμανία και να τελειώσει τον γάμο του. Τότε ακριβώς και η αδερφή του Ελένη αποφάσισε να εγκαταλείψει το Βουκουρέστι και να εγκατασταθεί στην Villa Sparta, στο Fiesole της Φλωρεντίας. Ο Γεώργιος λοιπόν ζήτησε από την αδερφή του, μαζί με την δική της οικοσκευή να παραλάβει και όλα τα δικά του προσωπικά αντικείμενα, και επομένως και το πορτραίτο του. Ο Βασιλιάς έμενε σε ένα διαμέρισμα του Browns Hotel στο Λονδίνο, δεν είχε χώρο να στεγάσει τα έπιπλά του και τους πίνακές του και γι’ αυτό συμφώνησε με την Ελένη να τα αποθηκεύσει στην Villa Sparta, κι αν ήθελε να χρησιμοποιήσει κάποια απ’ αυτά μέχρι να τα χρειαστεί ο ίδιος. Η Ελένη έσπευσε με χαρά να τοποθετήσει το πορτραίτο του αδερφού της από τον αγαπημένο της ζωγράφο σε περίοπτη θέση στο καινούργιο της σπιτικό! Όταν την επισκέφτηκαν ο László και η σύζυγός του τον Μάρτιο του 1935, εντυπωσιάστηκαν και κολακεύτηκαν πολύ.  Πέντε πορτραίτα του εκτίθεντο και στόλιζαν την Villa Sparta: Το μεγαλόπρεπο πορτραίτο του Κωνσταντίνου, της Όλγας με μαύρα, της ίδιας της Ελένης, της αδερφής της Ειρήνης και αυτό του Γεωργίου Β’.

Στη Villa Sparta το ζεύγος László υποδέχτηκαν η Ελένη και η Ειρήνη πού τότε έμενε μαζί της.

Γράφει η Lucy László στο ημερολόγιό της :

«Οι δύο πριγκίπισσες είναι πολύ ευχάριστες, καλόβολες και ενδιαφέρουσες. Η Villa ήταν πάνω σ’ ένα λόφο, όχι μακριά από το Fiesole, μία όμορφη Villa. Οι δύο κυρίες ζούσαν εδώ σε πλήρη απομόνωση, πρακτικά δεν έβλεπαν κανένα μέχρις ότου ν’ αλλάξουν τα πράγματα στην Ρουμανία. Η κυρία των Τιμών της μακαρίτισσας Βασίλισσας της Ελλάδος ζει μαζί τους. Την συμπάθησα πολύ, ήταν σε μεγάλο άγχος για την εξέλιξη του πραξικοπήματος που έγινε στην Ελλάδα τις μέρες εκείνες. Πόσα φοβερά πράγματα μας είπε για τον Βασιλιά Καρόλ!»

Ο ίδιος ο Philip de László γράφει στο δικό του ημερολόγιο με ημερομηνία 4 Μαρτίου:

«Η Villa είναι διακοσμημένη σε ιταλικό στυλ. Οι πίνακες φαντάζουν πολύ ωραία στους απλούς λευκούς τοίχους και είχα την ευχαρίστηση να δω όλα τα πορτραίτα μου κρεμασμένα στους τοίχους, τα πορτραίτα που ζωγράφισα σε καλύτερες μέρες πριν από τον μεγάλο κατακλυσμό, νωρίς το 1914.»

Η κυρία των Τιμών στην οποία αναφέρεται η κυρία László είναι η Αγγελική Κοντοσταύλου, η πιστή και αφοσιωμένη! Από αρχοντική αθηναϊκή οικογένεια, ήταν μόνο 27 χρόνων όταν επελέγη για κυρία των Τιμών της πριγκίπισσας διαδόχου Σοφίας και από τότε έζησε όλες τις καλές και όλες τις κακές στιγμές σαν να ήταν μέλος της Βασιλικής Οικογένειας. Άλλωστε δεν έκανε ποτέ δική της οικογένεια. Στους κύκλους των Ανακτόρων ήταν γνωστή σαν Messy. Ακολούθησε λοιπόν την Βασίλισσα Σοφία και στην εξορία του 1917, και στην εξορία του 1922 και έμεινε κοντά της, σκιά της, για σαράντα χρόνια, ως τον θάνατο της Βασίλισσας. Μετά συνέχισε να μένει με τις κόρες της Σοφίας, για τις οποίες ήταν δεύτερη μητέρα. Γύρισε στην Ελλάδα μετά την Παλινόρθωση του 1935, και ο Βασιλιάς Γεώργιος που την αγαπούσε και την σεβότανε, την ονόμασε Μεγάλη Κυρία της Αυλής. Έτσι μπόρεσε και πάλι να επιστρέψει στην ωραία μονοκατοικία της με κήπο, γωνία Ακαδημίας και Βουκουρεστίου. Εκεί έζησε μέχρι τον θάνατό της το 1947. Ήταν πολύ μορφωμένη, πολύγλωσση και καλλιεργημένη, υπόδειγμα κυρίας παλιάς εποχής.
Το πραξικόπημα που αναφέρεται στο ημερολόγιο László ήταν το βενιζελικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 που την ημέρα της επίσκεψης του ζωγράφου ήταν ακόμα σε εξέλιξη με αβέβαιο τελικό αποτέλεσμα. Εξ ου και το μεγάλο άγχος της Αγγελικής Κοντοσταύλου.

Ο László κατά την διάρκεια της επίσκεψής του βρήκε χρόνο να ζωγραφίσει την θέα του Fiesole και μέρος του κήπου της Villa Sparta. Αμέσως πρόσφερε τον πίνακά του στην οικοδέσποινα Βασίλισσα Ελένη για να την ευχαριστήσει για την φιλοξενία, αλλά και για να την ανταμείψει που ήταν τόσο πιστή και φανατική θαυμάστριά του. Η Ελένη κράτησε τον πίνακα όλη της την ζωή, μετά τον κληρονόμησε ο μοναχογιός της Βασιλιάς Μιχαήλ της Ρουμανίας και σήμερα ανήκει στους κληρονόμους του. Η Villa Sparta έχει πουληθεί εδώ και πολλά χρόνια και ο πίνακας αυτός υπάρχει πάντα για να την θυμίζει στην οικογένεια.

Ας γυρίσουμε όμως στο πορτραίτο του Γεωργίου του 1914.
Λίγο μετά την επιστροφή του στον θρόνο τον Νοέμβριο του 1935, ο Γεώργιος μετέφερε πίσω στην Ελλάδα τα προσωπικά του αντικείμενα από το Λονδίνο αλλά και από την Villa Sparta.
Η προσωπογραφία του βρήκε την θέση της στα Ανάκτορα Αθηνών ή στο Τατόι, κι εκεί έμεινε μέχρι την 13η Δεκεμβρίου 1967. Δημεύτηκε από την χούντα στα 1973, ενώ δύο χρόνια μετά επιστράφηκε στον Βασιλέα Κωνσταντίνο από την Μεταπολίτευση. Τον Φεβρουάριο του 1991 ήταν μέσα στα αντικείμενα της ιδιοκτησίας του για τα οποία ο Κωνσταντίνος εξασφάλισε άδεια εξαγωγής από την Ελλάδα. Βρίσκεται αποθηκευμένη και ασφαλής στο Λονδίνο και πρόσφατα φωτογραφήθηκε για το de László Foundation.

Είκοσι ένα χρόνια μετά το πρώτο του πορτραίτο, ο Γεώργιος πόζαρε στον László για ένα δεύτερο πορτραίτο. Πόζαρε τέσσερεις φορές : στις 25, 26, 27 Ιουνίου και τέλειωσε στις 9 Ιουλίου 1935.

Είναι λάδι σε καμβά, με διαστάσεις 91,1cmX71,3cm, και με υπογραφή de László /1935 LONDON. VI. Είναι ζωγραφισμένο το μισό σώμα, κατά τα τρία τέταρτα γυρισμένος προς τα δεξιά, και φορά στρατιωτική στολή.

Οι εντυπώσεις του László για τον Βασιλιά, όπως τις καταγράφει στο ημερολόγιό του, είναι πολύτιμες. Ο ζωγράφος μελετά και αναλύει κάθε χαρακτηριστικό του Γεωργίου και συγχρόνως προσπαθεί να καταγράψει τον ψυχικό του κόσμο. Τα χέρια του, με τα πινέλα του, αποδίδουν τέλεια αυτό που βλέπει μελετώντας το μοντέλο του.
Γράφει στο ημερολόγιό του :
«Άλλαξε αρκετά κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων χρόνων, αδυνάτισε πολύ και βγήκαν στην επιφάνεια χαρακτηριστικά που ήταν κρυμμένα και που τον κολακεύουν.
Στην εξορία ζει μία αποτραβηγμένη, ευπρεπή ζωή, και έχει πολλούς λόγους να ελπίζει ότι τα πράγματα θα γυρίσουν υπέρ του.
Μου θύμισε πολύ τον πατέρα του, ο οποίος ήταν ένας άνθρωπος του καθήκοντος.»
Μετά την τρίτη φορά που ο Γεώργιος πόζαρε, ο László γράφει ότι είναι πολύ ευχαριστημένος από το πορτραίτο και προσθέτει για το μοντέλο του :
«Όλες οι εμπειρίες του, όλα αυτά που έχει υποφέρει, όλες οι ταπεινώσεις του είναι ζωγραφισμένα στο πρόσωπό του και στην έκφρασή του. Είναι καλοφτιαγμένος με ισχυρά αντρικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα προσώπου.»

Και το πορτραίτο αυτό επέστρεψε στην Ελλάδα με τον Βασιλέα Γεώργιο, τον Νοέμβριο του 1935 και βρήκε την θέση του στα Ανάκτορα της οδού Ηρώδου Αττικού. Ήταν κι αυτό απαραίτητο στην προσπάθεια του Βασιλιά να αναμορφώσει τα Ανάκτορα, το οικογενειακό σπίτι που το είχαν στήσει με αγάπη και γούστο ο πατέρας του και κυρίως η μητέρα του! Πόσο διαφορετικό το βρήκε στον γυρισμό του και πόσο απογοητεύτηκε! Έγραφε τότε ο Γεώργιος :
«…Αλλά τι να είπω διά την επίπλωσιν των Ανακτόρων; Λέξεις δεν υπάρχουν διά να περιγράψω την ασχημίαν της. Η κρεββατοκάμαρά μου ομοιάζει προς την κρεββατοκάμαραν μιας κοκόττας! Εις όλον το ανάκτορον υπάρχει μία μόνη τσαϊέρα, αλλά χιλιάδες μαχαίρια και πηρούνια. Οι κήποι ομοιάζουν με την ζούγκλαν του Bopal, καταξηραμένοι και γεμάτοι σκόνην!»
Ο βιογράφος του Παναγιώτης Πιπινέλης εξηγεί :
«Τα Ανάκτορα, τα οποία επί δημοκρατίας είχον προσλάβει την μορφήν ενός δημοσίου καταστήματος, τοσούτω μάλλον όπου οι πρόεδροι της Δημοκρατίας δεν κατώκουν εις αυτά, ήρχισαν ταχέως να λαμβάνουν την μορφήν κατοικημένου χώρου, δια να γίνουν εν τέλει παρά τας δυσκολίας του χώρου, έν από τα κομψότερα μικρά ανάκτορα της Ευρώπης. Εδώ η πρωτοβουλία του Βασιλέως ήτο απόλυτος και η προσωπική του παρέμβασις διαρκής. Ο πρώτος οίκος της χώρας έγινεν άξιος της αποστολής του. Εχρειάσθη όμως πολύς καιρός και δι’ αυτό μόνον το επόμενον έτος τα Ανάκτορα έλαβον την σημερινήν κομψήν όσον και απλήν μορφήν των.»
Τα χρόνια που στον Catalogue Raisonné τοποθετούσαν αυτόν τον πίνακα στους «Χαμένους πίνακες» και αναζητούσαν τα ίχνη του, εγώ ανησυχούσα λιγότερο για την τύχη του. Το φιλμάκι που υπάρχει και στο άρθρο μου του 2016 με την πανηγυρική επανατοποθέτησή του εν όψει της επιστροφής του Βασιλιά, τον Σεπτέμβριο του 1946, με είχε καθησυχάσει. Το πορτραίτο αυτό δεν μπορεί να πέρασε από περιπέτειες από τον Σεπτέμβριο του 1946 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1967, λογικό να παρέμεινε πάντοτε ασφαλές και στην θέση του. Απλά αναρωτιόμουν αν βρίσκεται στα αντικείμενα που ο Βασιλιάς εξήγαγε το 1991 ή στα αντικείμενα που δημεύτηκαν το 1994. Τώρα φαίνεται ότι και αυτό το πορτραίτο βρίσκεται αποθηκευμένο στο Λονδίνο και φωτογραφήθηκε πρόσφατα από τον Matthew Hollow για λογαριασμό του de László Foundation μαζί με το πορτραίτο της Όλγας με λευκό πένθος, το ένα από τα πορτραίτα του Κωνσταντίνου και το νεανικό πορτραίτο του Γεωργίου.

Να και ένα ακόμα πορτραίτο του Γεωργίου, το τρίτο στη σειρά, ένα πορτραίτο που ποτέ δεν πέρασε στην κατοχή του Βασιλιά, αλλά ζωγραφιστηκε για την ευχαρίστηση του καλλιτέχνη!

Είναι study portrait, λάδι σε χαρτόνι, με διαστάσεις 91,5cmX71,2cm, και με υπογραφή de László /1935/July 15. Είναι ζωγραφισμένο το κεφάλι και οι ώμοι, σε προφίλ προς τ’ αριστερά, φορά σακάκι, άσπρο πουκάμισο και γραβάτα με λευκές και πράσινες ρίγες.
Ο Γεώργιος, μετά τις 9 Ιουλίου 1935 που τελείωσε το προηγούμενο πορτραίτο του, επέστρεψε την 15η Ιουλίου στο στούντιο του ζωγράφου, στο 3 Fitzohn’s Avenue.
Γράφει ο László :
«Επί δύο ώρες το απόγευμα έκανα μία πολύ ωραία καλλιτεχνική μελέτη σε χαρτόνι του Βασιλιά Γεωργίου της Ελλάδας, την οποία τελειοποίησα με λάδι – μόνο κεφάλι, όπως άλλωστε μου αρέσει – όπως μου αρέσει και ο ίδιος ο Βασιλιάς – ελπίζω και εύχομαι να έχει αίσια εξέλιξη το θέμα του – να έχουμε γεγονότα ιστορικής σημασίας – το πορτραίτο έγινε για μένα.»

Το πορτραίτο αυτό έμεινε στο στούντιο του ζωγράφου μέχρι τον θάνατό του. Μετά το κληρονόμησε ο τριτότοκος γιος του Paul Leonardo de László , και σήμερα ανήκει στους κληρονόμους του.

 

Με το άρθρο αυτό έχουμε γνωρίσει, έχουμε αναλύσει δώδεκα πορτραίτα του László , πορτραίτα ελληνικού ενδιαφέροντος. (Αν προσθέσουμε και τον πίνακα με τον κήπο της Villa Sparta οι πίνακες γίνονται δέκα τρεις). Έχουμε γνωρίσει όλα τα πορτραίτα με Βασιλείς και Βασίλισσες της Ελλάδος.

Μας μένουν άλλα …τριάντα έξη! Ναι άλλα τριάντα έξη πορτραίτα του László με πρίγκιπες και πριγκίπισσες της Ελλάδος! Σ’ αυτά μετράω και κάποια σκίτσα για προπαρασκευή πορτραίτων, που όμως κι αυτά έχουν καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Μετράω και τα δύο πορτραίτα του δούκα του Κεντ, αλλά νομίζω ότι έτσι πρέπει, αφού τα πορτραίτα αυτά είναι το κάθε ένα ζευγάρι με αντίστοιχο πορτραίτο της συζύγου του, της πριγκίπισσας Μαρίνας του Νικολάου.

Απ’ αυτούς τους σαράντα εννέα πίνακες, υπάρχουν τρία πορτραίτα καμένα σε πυρκαγιές, ένα χαμένο και τα υπόλοιπα σαράντα πέντε βρίσκονται σε γνωστά μέρη.

Όταν αρχίσαμε να ψάχνουμε, τα χαμένα πορτραίτα ήταν πολύ περισσότερα, χάρη όμως στους κόπους και τις προσπάθειες της Sandra de László αλλά και όλης της ομάδας του Catalogue Raisonné, τα πορτραίτα βρέθηκαν σιγά-σιγά το ένα μετά το άλλο. Το μοναδικό πορτραίτο που παραμένει χαμένο είναι αυτό της Βασίλισσας Ελισάβετ. Ας ευχηθούμε να βρεθεί κι αυτό κάποτε!

 

Το χαμένο πορτραίτο της Βασίλισσας Ελισάβετ της Ελλάδος, και  η Ελισάβετ, στο Παλάτι της στο Βουκουρέστι, κάτω από το πορτραίτο της από τον László , με τα σμαράγδια της Βασίλισσας Όλγας.