Του Νίκου Παπακωνσταντίνου
Σκέφτηκα να ασχοληθώ με τις σχέσεις των Βασιλέων με τους Παπανδρέου βλέποντας την παραπάνω φωτογραφία. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος Β’, φέτος τον Απρίλη, μιλά στο γεύμα του δημάρχου της Αρχαίας Ολυμπίας, μετά την αφή της φλόγας για τους Ολυμπιακούς αγώνες στο Ρίο της Βραζιλίας. Ο Γιώργος Παπανδρέου Γ’ ακούει. Δύο …δυναστείες, τρεις γενιές με δύσκολες σχέσεις, παρά τις προσπάθειες που συχνά έγιναν κι απ’ τις δυο πλευρές.
Η πολιτική καριέρα του Γεωργίου Παπανδρέου ξεκινά στην εποχή του Εθνικού Διχασμού, με έντονο αντικωνσταντινικό λόγο. Νομάρχης Λέσβου, εκπρόσωπος του Κράτους της Θεσσαλονίκης, εκφωνεί πύρινους λόγους κατά του Κράτους των Αθηνών. «…ο Κωνσταντίνος περιστοιχούμενος από την Πραιτωριανή φρουρά του θα διασχίση τας οδούς των Αθηνών, δια να προσέλθη εις την Μητρόπολιν…..ο ασφαλέστερος τρόπος για να βαδίσουν είνε να προδίδουν τας συμμαχίας, να διαφθείρουν τον Λαόν, ν’ αποσυνθέτουν το στράτευμα, να υποχωρούν και να οχυρούνται εις το Τατόι.» Ακριβώς για το Τατόι ο Γεώργιος Παπανδρέου διαβεβαίωνε ότι γινότανε συλλογή μεγάλης ποσότητας όπλων, και είχαν ανοιχτεί μακριές μυστικές σήραγγες διαφυγής! Βέβαια τίποτα απ’ αυτά δεν βρέθηκε το 1917 μετά την εξορία του Κωνσταντίνου στην Ελβετία.
Όλοι οι αντιμοναρχικοί αγώνες του Γεωργίου Παπανδρέου στο Μεσοπόλεμο, περιγράφονται λεπτομερώς στο βιβλίο του καθηγητή Παύλου Πετρίδη, στα 1993, με πρόλογο του Ανδρέα Παπανδρέου. Πρωθυπουργός μετά την απελευθέρωση, αποκλεισμένος στο ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας, ζει και αντιμετωπίζει τον εφιάλτη της κομμουνιστικής εξέγερσης, τον Δεκέμβριο του 1944. Από τότε γίνεται περισσότερο αντικομμουνιστής και λιγότερο αντιμοναρχικός. Στο Δημοψήφισμα του 1946 για την επαναφορά του Βασιλέως Γεωργίου Β’ είναι υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας, αλλά είναι συγκρατημένος και είναι από τους πρώτους που αποδέχονται το αποτέλεσμα. Γενικά, στα κόμματα του Κέντρου, η αντιμοναρχική τους τοποθέτηση είχε αμβλυνθεί από την περίοδο των Δεκεμβριανών και στο σύνολό τους, παρά τις διαφωνίες τους, έδειχναν να αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα της επιστροφής ενός ενοποιητικού κρίκου στην μάχη εναντίον των δυνάμεων της Αριστεράς.
Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1946, ημέρα επιστροφής του Βασιλέως Γεωργίου Β’ στην Ελλάδα, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Ναπολέων Ζέρβας προσέρχονται στα Παλαιά Ανάκτορα (Βουλή) και στην Αίθουσα των Τροπαίων υποβάλουν τα συγχαρητήριά τους στον Βασιλιά και μ’ αυτόν τον τρόπο αναγνωρίζουν πανηγυρικά το πολίτευμα της Βασιλευομένης Δημοκρατίας. Λογικά επομένως έγινε Υπουργός του Γεωργίου Β’ και ανέλαβε στις 27 Ιανουαρίου 1947 το Υπουργείο Εσωτερικών στην κυβέρνηση του Δημητρίου Μάξιμου. Την 1η Απριλίου 1947, πεθαίνει ξαφνικά ο Γεώργιος Β’, σε ηλικία 57 ετών.
Η κηδεία του Βασιλιά γίνεται την Κυριακή 6 Απριλίου. Πλήθος κόσμου γεμίζει τους δρόμους απ’ τους οποίους θα περάσει η νεκρική πομπή. Η κυβέρνηση παρίσταται σύσσωμη. Στην φωτογραφία μας, ακολουθούν στην πομπή, στην 1η σειρά από αριστερά, ο αντιπρόεδρος Ντίνος Τσαλδάρης, ο πρωθυπουργός Δημήτριος Μάξιμος, ο Πρόεδρος της Βουλής Τζων Θεοτόκης και ο άλλος αντιπρόεδρος Σοφοκλής Βενιζέλος. Η μορφή του υπουργού Εσωτερικών Γεωργίου Παπανδρέου, δεσπόζει στην 2η σειρά, ανάμεσα στον Τσαλδάρη και τον Μάξιμο. Η εκφορά του νεκρού προς τους βασιλικούς τάφους, γίνεται συνήθως παρουσία της οικογένειας, των προσωπικών φίλων και συνεργατών, και από τους επισήμους παρουσία του πρωθυπουργού και του Πρόεδρου της Βουλής. Ο νέος Βασιλιάς επιθυμούσε, την ώρα της ταφής του αδερφού του, να παρίσταται και να έχει την τιμητική θέση η σύντροφος του Γεωργίου, η Κυρία Τζόυς Μπρίττεν-Τζόουνς. Γνώριζε καλά την σημαντική θέση που κατείχε στην καρδιά και την ζωή του νεκρού Βασιλιά. Για τον λόγο αυτό, εμποδίστηκαν ευγενικά να προχωρήσουν προς το Τατόι, ο Μάξιμος και ο Θεοτόκης. Ο Μάξιμος, που δεν γνώριζε την αιτία, δικαιολογημένα στενοχωρήθηκε και ανακοίνωσε την πρόθεση του να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία.
Για να ξεπεραστεί η κρίση, την επόμενη της ταφής του Γεωργίου, ο Παύλος συνόδεψε τον πρωθυπουργό και τους κορυφαίους υπουργούς μέχρι τον τάφο του αδερφού του. Η επίσκεψη αυτή δεν προβλεπόταν από κανένα πρωτόκολλο, ήταν όμως απαραίτητο να γίνει για να αρθεί η παρεξήγηση. Ο νέος Βασιλιάς δείχνει το μνήμα που είναι σκεπασμένο με στεφάνια. Ο πρωθυπουργός Μάξιμος σκορπίζει λίγο χώμα. Ο Ντίνος Τσαλδάρης (αριστερά) και ο Δημήτριος Μάξιμος, πιστοί και σταθεροί στυλοβάτες της Βασιλείας, είναι συντετριμμένοι. Ο Γεώργιος Παπανδρέου δείχνει εξ ίσου συντετριμμένος. Από τους άλλους υπουργούς αναγνωρίζουμε τον Στέφανο Στεφανόπουλο (κέντρο) και τους Στυλιανό Γονατά και Ναπολέοντα Ζέρβα (δεξιά).
Τα αμέσως επόμενα χρόνια ο Παπανδρέου συμμετέχει στις διάφορες βραχύβιες κυβερνήσεις, ακολουθεί όμως η περίοδος της παντοδυναμίας του Εθνικού Συναγερμού με τον Παπάγο και η περίοδος της ΕΡΕ με τον Καραμανλή και έτσι βρίσκεται για χρόνια εκτός κυβέρνησης. Δεν έχει πολλές συναντήσεις με τον Βασιλέα Παύλο. Ο Κωνσταντίνος γράφει: «Ο Καραμανλής ήθελε πάση θυσία να κρατήσει τους πολιτικούς του αντιπάλους σε απόσταση από τον πατέρα μου και πρέπει να πω ότι εν μέρει το κατάφερε…(ο Παπανδρέου) με τον πατέρα μου είχαν καλές σχέσεις, αλλά για πολλά χρόνια δεν βλεπόντουσαν. Όταν ο Καραμανλής ήταν πρωθυπουργός δεν ήθελε να συναντιέται ο Βασιλεύς με τους αρχηγούς των άλλων κομμάτων. Βέβαια δεν έθετε ευθέως ζήτημα, αλλά δημιουργούσε την ατμοσφαίρα και το κλίμα ώστε αυτό να μην μπορεί να γίνει.»
Τις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961, η Ένωση Κέντρου τις χαρακτηρίζει εκλογές Βίας και Νοθείας, κηρύσσει τον Ανένδοτο Αγώνα, και ουσιαστικά απαιτεί από τον ρυθμιστή του Πολιτεύματος να επέμβει και να μην ορκίσει, αλλά να αποπέμψει τον Καραμανλή. Εφ’ όσον ο Παύλος δεν συμμορφώνεται μ’ αυτές τις υποδείξεις, διακόπτουν κάθε κοινωνική σχέση μαζί του. Ας το διαβάσουμε όπως το περιγράφει ο Ανδρέας Παπανδρέου στο βιβλίο του «Η Δημοκρατία στο απόσπασμα».
Περιοδικό ΕΙΚΟΝΕΣ, Νο 320 της 8ης Δεκεμβρίου 1961
«Στις 2 Δεκεμβρίου ο Βασιλιάς Παύλος προσήλθε στη Βουλή για να διαβάσει τον λόγο του θρόνου. Τα έδρανα της αντιπολίτευσης ήταν κενά. Ο Βασιλιάς κατηφής και ωχρός κατέβηκε βιαστικά από το βήμα κι έφυγε από τη Βουλή μόλις τέλειωσε την ανάγνωση του λόγου. Είχε ήδη αρχίσει μία δύσκολη περίοδός για τις σχέσεις μεταξύ Βασιλιά και αντιπολίτευσης. Σύμφωνα με απόφαση της Ένωσης Κέντρου να διακόψει κάθε κοινωνική επαφή με το Παλάτι και να αποφύγει κάθε ενέργεια που θα νομιμοποιούσε τυπικά την Κυβέρνηση, ο Γεώργιος Παπανδρέου απέσχε από όλες τις εορταστικές εκδηλώσεις επ’ ευκαιρία των γενεθλίων του Βασιλιά. Ούτε στη μητρόπολη πήγε, ούτε στο γεύμα των ανακτόρων αν και ήταν καλεσμένος σαν πρώην Πρωθυπουργός.» Εδώ θα προσθέσω ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου και όλα τα στελέχη της ΕΚ, αρνήθηκαν επίσης, λίγους μήνες μετά, την πρόσκληση για τους γάμους της κόρης του Βασιλιά. Στο οξύ κλίμα του Ανένδοτου Αγώνα κατά της κυβέρνησης έγινε και η συζήτηση για την προικοδότηση της πριγκίπισσας Σοφίας. Ο Παπανδρέου πήρε τον λόγο και διευκρίνισε ότι δεν έχει τίποτα εναντίον της πριγκίπισσας, αντιθέτως της εύχεται με όλη του την καρδιά κάθε ευτυχία. Δήλωσε ότι είναι φανατικός πολέμιος του θεσμού της προίκας που την θεωρεί ένα είδος σωματεμπορίας! Υπέροχος, μνημειακός λόγος, με πλήθος επιχειρημάτων από ένα δεινό ρήτορα. Είναι ίσως η εποχή που ο Παπανδρέου συντάσσει την διαθήκη του. Το σημαντικότερο περιουσιακό του στοιχείο, το σπίτι του στο Καστρί, δεν το αφήνει σε κανένα από τους δυο γιους του, ούτε στα εγγόνια του, αλλά στην μόνη εγγονή του, την Σοφία, προκειμένου να της εξασφαλίσει την απαραίτητη προίκα!
Ενάμιση χρόνο κράτησε αυτή η ανώμαλη κατάσταση με την αξιωματική αντιπολίτευση να αρνείται κάθε επαφή με τον Αρχηγό του Κράτους. Τα νεύρα όλων ήταν τεντωμένα. Η διαφωνία του Βασιλέως με τον Καραμανλή και η παραίτηση του τελευταίου ήταν η αναμενόμενη συνέπεια. Τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963 τις κέρδισε ο Γεώργιος Παπανδρέου με την Ένωση Κέντρου. Τώρα είναι η σειρά της ΕΡΕ να είναι δυσαρεστημένη με τον ρυθμιστή του Πολιτεύματος! Οι φωτογραφίες μας είναι από την εναρκτήρια συνεδρίαση της Βουλής του 1963.
Γράφει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον 6ο τόμο των Αρχείων του:«16 Δεκεμβρίου 1963. Ο βασιλεύς Παύλος εκφωνεί, στην εναρκτήρια συνεδρίαση της νέας Βουλής, τον καθιερωμένο λόγο του Θρόνου, εμφανέστατα επηρεασμένο, στην γενική κατεύθυνσή του, από τις πολιτικές θέσεις και το προσωπικό ύφος του αρχηγού της ΕΚ. Ιδιαίτερη αίσθηση και ανησυχία προκάλεσε η έκφραση ζωηράς ικανοποιήσεως, «διότι δια των τελευταίων εκλογών παγιούται ο ομαλός πολιτικός βίος της χώρας». Όταν ο ρυθμιστής του Πολιτεύματος θεωρεί υγιές που στην δημοκρατική Ελλάδα μπορούν να εναλλάσσονται τα κόμματα στην εξουσία, αυτό είναι για τον Τύπο της ΕΡΕ «απρέπεια», «ύβρις», προκαλεί «οδύνη και κατάπληξη». Το βασιλικό ζεύγος Παύλου και Φρειδερίκης ήταν στην Μαδρίτη, και ήθελαν και οι δύο να είναι παρόντες στην γέννηση του πρώτου τους εγγονού. Είχαν υπολογίσει να είναι κοντά στην κόρη τους για τον τοκετό, και να επέστρεφαν εγκαίρως για την εναρκτήρια της Βουλής. Η ινφάντα Έλενα καθυστερούσε και δεν είχε και τόση διάθεση να έρθει στον κόσμο. Ο παππούς της αναγκάστηκε να φύγει από την Μαδρίτη χωρίς να μπορεί άλλο να περιμένει, η γιαγιά της παρέμεινε κοντά στην κόρη της. Για πρώτη φορά κατά την διάρκεια της Βασιλείας του συζύγου της, η Βασίλισσα Φρειδερίκη δεν ήταν παρούσα στις 16 Δεκεμβρίου στην εναρκτήρια συνεδρίαση της Βουλής. Η Έλενα γεννήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου. Ήταν το μοναδικό εγγόνι που πρόλαβε να γνωρίσει ο Βασιλεύς Παύλος.
Ιανουάριος 1964. Χουάν–Κάρλος και Σοφία, ευτυχισμένοι γονείς με την νεογέννητη Έλενα. Μερικές μέρες μετά η Σοφία θα μάθαινε για την απελπιστική κατάσταση της υγείας του πατέρα της.
Η κατάσταση βέβαια δεν ομαλοποιήθηκε με τις εκλογές του Νοεμβρίου 1963, αφού η ΕΚ δεν διέθετε αυτοδυναμία. Ήταν επομένως υποχρεωμένη να στηρίζεται στις ψήφους των βουλευτών της ΕΔΑ, πράγμα που ο αντικομμουνιστής Γ. Παπανδρέου δεν δεχότανε. Προκηρύχτηκαν εκλογές για τις 16 Φεβρουαρίου 1964. Η χώρα είχε τόσο ανάγκη πολιτικής σταθερότητας! Ο Βασιλεύς Παύλος το ήξερε αυτό περισσότερο από τον καθ’ ένα. Κι ενώ είχε αρρωστήσει, πονούσε φοβερά, κι αισθανόταν τις δυνάμεις του να τον εγκαταλείπουν, αισθανόταν την ζωή να τον εγκαταλείπει, έκρυψε την κατάσταση του από τον λαό του για να υπηρετήσει έτσι για μια τελευταία φορά τον λαό του. Το χειρουργείο που ίσως να ήταν σωτήριο, αναβλήθηκε για αμέσως μετά τις εκλογές. Οι εκλογές έγιναν, και ο Γεώργιος Παπανδρέου με την Ένωση Κέντρου συγκέντρωσαν το 53% των ψήφων. Η χώρα είχε και πάλι σταθερή και ισχυρή κυβέρνηση. Ή τουλάχιστον έτσι φαινόταν. Έπρεπε όμως να ορκιστεί η κυβέρνηση αυτή. Ο Παύλος ήταν τόσο άρρωστος ώστε ήταν αδύνατον να κατέβει στα Ανάκτορα της οδού Ηρώδου Αττικού όπου και θα έπρεπε να γίνει η ορκωμοσία. Αποφασίστηκε να γίνει η ορκωμοσία στα Ανάκτορα Τατοΐου, το ιδιωτικό σπίτι του Βασιλιά. Ο Κωνσταντίνος γράφει :«Ήταν μια φοβερή ημέρα. Εκείνο το πρωί χρειάστηκαν ώρες ώσπου ο αδύναμος πλέον Βασιλεύς να μπορέσει να ντυθεί με την στραταρχική στολή του. Έπρεπε να καταβάλει υπεράνθρωπη προσπάθεια για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της, υπό άλλες συνθήκες, απλής αυτής διαδικασίας. Τα κατάφερε όμως. Τον κοιτούσα καθ’ όλη τη διάρκεια του τελετουργικού, περήφανος για τη δύναμή του να καταφέρει να σταθεί όρθιος και να εκτελέσει το καθήκον του. Και συγκλονισμένος ταυτόχρονα, έχοντας επίγνωση του πόνου που, χωρίς να φανεί στο πρόσωπό του, ο ίδιος τι περνούσε. Μόλις έφυγαν όλοι, που ασφαλώς κατάλαβαν σε κάποιο βαθμό την κρισιμότητα της κατάστασης χωρίς όμως να πουν τίποτε, από την υπερπροσπάθεια που μόλις είχε καταβάλει ο πατέρας μου κατέρρευσε. Ήταν πια η στιγμή να τηλεφωνήσω ο ίδιος στον πρωθυπουργό και να του ζητήσω να επιστρέψει. Ο Παπανδρέου ήρθε, ενημερώθηκε πλήρως και με τη σύμφωνη γνώμη του ελήφθη απόφαση να μη δημοσιοποιηθεί ακόμη ο βαθμός κρισιμότητας της κατάστασης.»
Ο Βασιλεύς Παύλος έφυγε από την ζωή στις 6 Μαρτίου 1964. Ήταν 62 χρονών. Ο πρωθυπουργός απηύθυνε αμέσως διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό. Σ’ αυτό τόνιζε την βαθιά του θλίψη για την μεγάλη απώλεια, και τις πολλές αρετές του Βασιλέως Παύλου.
Η σορός του νεκρού Βασιλιά μεταφέρθηκε από το Τατόι στα Ανάκτορα Αθηνών, όπου για 48 ώρες παρέμεινε για οικογενειακή αγρυπνία. Από εκεί μεταφέρθηκε στην Μητρόπολη και παραδόθηκε στον λαό του για να εκτεθεί σε λαϊκό προσκύνημα. Για μέρες πλήθος κόσμου περίμενε στην ουρά, υπομονετικά και επί ώρες, και με δάκρυα στα μάτια περνούσε και αποχαιρετούσε τον αγαπημένο Βασιλιά. Τις τελευταίες δύο ημέρες η Μητρόπολη δεν έκλεισε καθόλου και ακόμη και μέσα στην νύχτα υπήρχε κόσμος.
Στις 12 Μαρτίου έγινε η κηδεία. Οι πιστοί εύζωνοι της Ανακτορικής Φρουράς πλαισιώνουν το φέρετρο του νεκρού Βασιλιά. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος γράφει: «Τώρα η σορός του, καλυμμένη με την ελληνική σημαία και τα βασιλικά εμβλήματα, περνούσε από τους δρόμους της Αθήνας με χιλιάδες ανθρώπους να κλαίνε μαζί μας. Δεν συνάντησα ξανά ποτέ τόση αγάπη και τόσο πόνο από τόσο κόσμο για έναν άνθρωπο.»
Η καινούργια κυβέρνηση παρακολούθησε σύσσωμη την νεκρώσιμη ακολουθία. Στην φωτογραφία μας, κατά την έξοδο από την Μητρόπολη, από αριστερά, Στέφανος Στεφανόπουλος, Στυλιανός Αλλαμανής, (πίσω Παυσανίας Κατσώτας), Ιωάννης Ζίγδης, Ηλίας Τσιριμώκος, (πίσω Ιωάννης Τούμπας), Γεώργιος Μαύρος. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου και ο Πρόεδρος της Βουλής Ηλίας Τσιριμώκος επιβιβάστηκαν σε αυτοκίνητο. Πίσω τους ακολούθησαν πεζή όλοι οι υπουργοί, οι αρχηγοί της αντιπολίτευσης και σχεδόν και οι 300 βουλευτές του Κοινοβουλίου, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Μέσα στους βουλευτές, παρουσία με σημασία, ακολούθησε όλη την διαδρομή ο βουλευτής της ΕΔΑ Μίκης Θεοδωράκης. Ο Ηλίας Τσιριμώκος ήταν ο Πρόεδρος της Βουλής του 1963, και συνέχιζε να εκτελεί τα καθήκοντα του αφού η Βουλή των εκλογών της 16ης Φεβρουαρίου δεν είχε συγκληθεί και οι καινούργιοι βουλευτές δεν είχαν ορκιστεί. Καθ’ όλη την διάρκεια της διαδρομής, ο Παπανδρέου, μέσα από το αυτοκίνητο, κουνούσε ρυθμικά το χέρι και χαιρετούσε το πλήθος που συνωστιζόταν δεξιά κι αριστερά στα πεζοδρόμια. Όμως το ένα εκατομμύριο λαού ήταν εκεί βουβό, συγκινημένο, μόνο για να κατευοδώσει τον Βασιλιά του και για τίποτ’ άλλο, και για κανέναν άλλο. Μόνο οι Παπανδρέου και Τσιριμώκος συνέχισαν μέχρι το Τατόι, οι άλλοι σταμάτησαν μπρος στο Hilton. Οι δυο τους ήταν παρόντες στην ταφή του Βασιλέως Παύλου και παρέμειναν στα Ανάκτορα για το γεύμα.
Σ’ ένα επόμενο άρθρο, σύντομα, θα ασχοληθούμε με τις σχέσεις Βασιλέως Κωνσταντίνου – Γεωργίου Παπανδρέου. Μετά έχει σειρά ένα τρίτο και τελευταίο άρθρο για τις σχέσεις Βασιλέως Κωνσταντίνου – Ανδρέα Παπανδρέου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Οι αντιμοναρχικοί αγώνες του Γεωργίου Παπανδρέου στον μεσοπόλεμο, του Παύλου Πετρίδη, Εκδόσεις Γκοβόστη, 1993.
- Βασιλική Προδοσία, του Παύλου Πετρίδη, Εκδόσεις Προσκήνιο, 1999.
- Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος, Τόμος Δεύτερος, του Σπύρου Μαρκεζίνη, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, 1994.
- Αρχείο Κωνσταντίνου Καραμανλή, 6ος Τόμος, Ίδρυμα Κ. Καραμανλη, 1992.
- Βασιλεύς Κωνσταντίνος, Χωρίς Τίτλο, Εκδόσεις Το Βήμα, 2015.
- Η Δημοκρατία στο απόσπασμα, του Ανδρέα Παπανδρέου, Εκδόσεις Καρανάση, 1974.
Share On Facebook
Tweet It
