Του Νίκου Παπακωνσταντίνου
«Ήταν πολύ δύσκολο να δώσω ένα καλύτερο αποτέλεσμα που να εκφράζει την τρυφερότητα της καρδιάς της. Ακτινοβολεί αγάπη.»
Αυτό έγραψε ενθουσιασμένος ο Laszlo στο πίσω μέρος του πορτραίτου της Βασίλισσας Όλγας όταν το τελείωσε! Μ’ αυτό ακριβώς το πορτραίτο θα ασχοληθούμε σήμερα.
Ο Laszlo και η σύζυγός του έφθασαν στην Αθήνα το βράδυ της 27ης Μαρτίου 1914. Την επόμενη ο καλλιτέχνης παρουσιάστηκε στην Βασίλισσα-Μητέρα Όλγα στα Παλαιά Ανάκτορα, την σημερινή Βουλή. Η Βασίλισσα αυτοπροσώπως τον ξενάγησε σε μερικές αίθουσες του Παλατιού, μέχρις ότου να βρεθεί μια μεγάλη αίθουσα, με φως από τον βορρά, και η αίθουσα αυτή έγινε το στούντιό του για τις επόμενες μέρες. Η Όλγα πήρε την θέση της, και το πορτραίτο άρχισε αμέσως.
Μεταξύ του ζωγράφου και του μοντέλου του αναπτύχθηκε μια εξαιρετική σχέση. Ο Laszlo γράφει: «Η Μεγαλειότητά Της ήταν μια αξιοπρεπής, ευγενική και ωραία κυρία, με όμορφο χαμόγελο και τύπο σλάβας… Οι χαριτωμένοι τρόποι της με έκαναν να αισθανθώ αμέσως άνετα μαζί της… Η ευγένεια του πνεύματος της και η καλοσύνη της καρδιάς της συνδυαζόταν με μεγάλη ταπεινοφροσύνη… Δυστυχώς δεν μπορούσε να δει χωρίς γυαλιά, και αρχικά υπήρξαν κάποιες δυσκολίες στο να βρω την έκφραση των ματιών της.»
Η Ιουλία Καρόλου, γραμματέας και πρόσωπο εμπιστοσύνης της Βασίλισσας Όλγας γράφει: «Μετά ταύτα η Βασίλισσα απησχολείτο δια να την ζωγραφίση ο μέγας ζωγράφος Filippe Lazzlo με το βαθύ πένθος της. Εφόρει την ταινίαν του Ελληνικού Μεγαλοσταύρου και άλλα παράσημα. Η εικών αύτη είναι καλλιτεχνικώτατα φυσική και ωραιότατα αποδίδει την έκφρασιν της Βασιλίσσης. Την λίαν επιτυχή ταύτην φυσικού μεγέθους προσωπογραφίαν εκρατούσε μυστικήν η Βασίλισσα, διότι κατόπιν την εδώρισεν εις τους Βασιλείς Κωνσταντίνον και Σοφίαν κατά τους αργυρούς γάμους των. Η αξιοπρέπεια της στάσεως και του βλέμματος δίδουν τόσην ζωήν και φυσικότητα εις την εικόνα αυτήν, ώστε νομίζω, ότι τίποτε ωραιότερον ταύτης δεν ηδύνατο να γίνη.»
Τα σχέδια όμως της Βασίλισσας Όλγας να δωρίσει το πορτραίτο της στον γιο της και στην νύφη της ανατράπηκαν από τα συγκλονιστικά ιστορικά γεγονότα! Όταν τέλειωσε το πορτραίτο η Όλγα παρέμεινε στην Αθήνα για λίγες μόνο μέρες, για να είναι παρούσα στην τελετή απονομής της στραταρχικής ράβδου στον Βασιλέα Κωνσταντίνο, και αμέσως μετά έφυγε για το εξωτερικό. Έφυγε για λίγους μήνες, αλλά θα γύριζε μετά… εξίμισι χρόνια! με την ψυχή στο στόμα, μήπως και προλάβει ζωντανό τον εγγονό της Αλέξανδρο.
Η Βασίλισσα Όλγα παρακολούθησε την απονομή της στραταρχικής ράβδου στον γιο της Βασιλέα Κωνσταντίνο διακριτικά, από έναν εξώστη της αίθουσας. Για την περίσταση, αντικατέστησε το πένθος της με λευκό πένθος. Μετά την επιβλητική αλλά και λιτή τελετή, ο γιος συνοδεύει την μητέρα του μέχρι την έξοδο των Ανακτόρων της οδού Ηρώδου του Αττικού.
Από την Αθήνα δεν έφυγε μόνο η Όλγα, έφυγε και το πορτραίτο της! Ο Laszlo, τελειομανής, το πήρε μαζί του για να το τελειοποιήσει στο στούντιό του στο Λονδίνο. Η Όλγα, μετά μια παραμονή αρκετών ημερών στο Liebenstein της Γερμανίας για την συνήθη, απαραίτητη θεραπεία των ματιών της, βρέθηκε κι αυτή στο Λονδίνο. Υπερήφανη για το πορτραίτο της, μια μέρα του Ιουνίου 1914, έφτασε στο στούντιο του Laszlo στην Fitzjohn’s Avenue, συνοδευόμενη από τις δυο κουνιάδες της: την Βασίλισσα-Μητέρα Αλεξάνδρα της Μεγάλης Βρετανίας και την Αυτοκράτειρα-Μητέρα Μαρία της Ρωσίας! Οι τρεις χήρες Βασίλισσες, θαύμασαν το πορτραίτο της Όλγας, θαύμασαν τα υπόλοιπα έργα του Laszlo, υπέγραψαν στο βιβλίο επισκεπτών και έφυγαν πανευτυχείς. Η σελίδα 98 του βιβλίου επισκεπτών έχει μείνει στην Ιστορία του στούντιο σαν η σελίδα με τις πέντε υπογραφές Βασιλέων. Κι αυτό γιατί μερικές ημέρες μετά την επίσκεψη των τριών Βασιλισσών, ο εξόριστος Βασιλιάς Μανουέλ της Πορτογαλίας, μαζί με την Βασίλισσά του Αυγούστα-Βικτωρία, επισκέφτηκαν τον Laszlo και υπέγραψαν στην ίδια σελίδα!
Αυτοπροσωπογραφία του Laszlo
Πρόσφυγες από την Μικρά Ασία έξω από τα Παλαιά Ανάκτορα όπου βρήκαν καταφύγιο
Η Ιουλία Καρόλου γράφει: «Έλαβον νέαν επιστολήν της Βασιλίσσης, δια της οποίας λόγω της καταλήψεως των Π. Ανακτόρων υπό διαφόρων υπηρεσιών και της πληθώρας των προσφύγων της Μικράς Ασίας, τους οποίους είχον τοποθετήση εις τους άνω ορόφους των Ανακτόρων και των ορφανών προσφυγοπαίδων, τα οποία η Αμερικανική περίθαλψις είχεν εγκαταστήση εις τας αιθούσας του χορού των Ανακτόρων, η Βασίλισσα με παρακαλεί να λάβω μέριμναν δια τα πολύτιμα πράγματά της. Ταύτα έμεναν εκτεθειμένα εις προθήκας εις το κόκκινο σαλονάκι της, όπου εδέχετο τας Κυρίας της κοινωνίας και εγκατεσπαρμένα εις όλα της τα διαμερίσματα. Και ήτο μεν αληθές, ότι ο αυλάρχης της Μεσσαλάς είχε φροντίση να κτίση τοίχον, τελείως αποκλείοντα την είσοδον των διαμερισμάτων της Βασιλίσσης, αλλ’ υπήρχε πάντοτε ο φόβος της πυρκαϊάς, όπως και συνέβη, διότι οι πρόσφυγες εμαγείρευον, έπλυνον εις τον άνω όροφον και επέφερον ανυπολογίστους καταστροφάς, όχι μόνον εις τους θαυμασίους ορόφους των αιθουσών και των δωματίων, αλλά και εις την θαυμασίαν ζωοφόρον της παρά τον θρόνον αιθούσης των Τροπαίων, της οποίας αι εικόνες, έργα Γερμανού ζωγράφου, παρίστανον κατά σειράν τα γεγονότα της Ελληνικής Επαναστάσεως. Έπλενον και άφηναν τα νερά από επάνω να τρέχουν εις τους τοίχους και η καταστροφή των εικόνων επήλθεν τελεία. Ουδέ καν εσυλλογίσθησαν οι τότε κρατούντες, ότι με αυτήν την κατάστασιν κατέστρεφον εθνικόν και ιστορικόν πλούτον και όχι προσωπικήν ιδιοκτησίαν της Βασιλικής οικογενείας.
…’Εν προς έν εκκενούντο, τα δωμάτια της Βασιλίσσης εις τα Παλαιά Ανάκτορα ενταύθα. Τα έπιπλα ετοποθετούντο εις κάσσες, ετοίμους προς αποστολήν, έκαμα δε την γενικήν καταγραφήν όλων των αντικειμένων, επίπλων και σκευών της.
…Δια νέας εκ Ρώμης επιστολής η Βασίλισσα μοι ανέθεσεν την εντολήν να περισυλέξω και όλα τα εις τα Ανάκτορα του Τατοΐου πράγματα της, ως είχον περισυλλέξη και τα των Παλαιών Ανακτόρων τοιαύτα.»
Η Βασίλισσα Όλγα με τον μικρότερο γιο της πρίγκιπα Χριστόφορο. Και σ’ αυτή την φωτογραφία είναι σε λευκό πένθος. Μετά την δολοφονία του Βασιλέως Γεωργίου δεν φόρεσε ποτέ ξανά τα πολύτιμα κοσμήματά της, εκτός από τα μαργαριτάρια της.
Η Βασίλισσα νεκρή στο υπνοδωμάτιό της στην Villa του Χριστοφόρου στην Ρώμη
Η Βασίλισσα Όλγα εγκαταστάθηκε στην Villa Anastasia τον Απρίλιο του 1925 και εκεί πέθανε στις 19 Ιουνίου 1926. Η Villa, αν και ήταν στο κέντρο της Ρώμης, ήταν μέσα σ’ ένα καταπράσινο κήπο, είχε απέναντί της το πάρκο της Villa Borghese, είχε είσοδο στο 27 της via Ulisse Aldrovandi, και ήταν γωνία με την γραφική via dei Tre Orologi. Ο Χριστόφορος γράφει:
…Τον Απρίλιο θα ερχόταν να με βρει στη Ρώμη η μητέρα μου, οπότε έπρεπε να δουλέψουμε ενάντια στον χρόνο ώστε να έβρισκε έτοιμο το σπίτι. Είχαμε διαρρυθμίσει τα διαμερίσματα ώστε να θυμίζουν, όσο ήταν δυνατόν, εκείνα στην Αθήνα. Παραπετάσματα κι έπιπλα ήταν πανομοιότυπα, τα βιβλία και τα μπιμπελό της ομοίως είχαν τακτοποιηθεί, ενώ στους τοίχους κρέμονταν οι πίνακες ζωγραφικής της.
«Μια μεγάλη ωραία εικών της Βασιλίσσης Όλγας, έργον του μεγάλου ζωγράφου Laszlo, εκρέματο εντός χρυσού πλαισίου, και μας εθεώρει ούτω συνηγμένους, με το γλυκύ εκείνο βλέμμα που είχεν εν τη ζωή, και μου έδιδε την εντύπωσιν, ότι η ψυχή της επλανάτο εν τω μέσω ημών.»
Ξαφνικά αλλαγή σκηνικού! Το πορτραίτο της Όλγας φεύγει από την Ρώμη και την Villa Anastasia και εγκαθίσταται στην Φλωρεντία και την Villa Sparta της Βασίλισσας Ελένης της Ρουμανίας. Πότε έγινε αυτό; Στον κατάλογο μιας έκθεσης έργων του Laszlo, που έγινε στο Λονδίνο από 27 Νοεμβρίου έως 8 Δεκεμβρίου 1934 εκτίθεται και το πορτραίτο της Όλγας, δανεισμένο για την έκθεση από την ιδιοκτήτριά του, Ελένη της Ρουμανίας, την οποία φυσικά οι διοργανωτές ευχαριστούν θερμά. Γιατί πέρασε στην Ελένη; Άγνωστο. Να θεωρήσουμε ότι είναι δώρο του Χριστοφόρου προς την αγαπημένη του ανεψιά για τα «καλορίζικα» του καινούργιου της σπιτιού στην Φλωρεντία; (ανάλογο δώρο έκανε εκείνη την εποχή και προς την ανεψιά του Μαρίνα, όπως θα δούμε σε επόμενο άρθρο). Να πουλήθηκε στην Ελένη; Ο Χριστόφορος έχασε πολλά χρήματα στο μεγάλο αμερικανικό κραχ του 1929, αλλά νομίζω ότι δεν είχε ακόμα τόση μεγάλη ανάγκη ώστε να πουλά πίνακές του.
Φλωρεντία, Villa Sparta 
Η υποδοχή του δημάρχου της Ρώμης μπρος στην αψίδα του Κωνσταντίνου. Το βασιλικό ζεύγος ανάμεσα στον Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας και στην κυρία Γκρόνκι.
Από την επίσημη δεξίωση στο Κυρηνάλιο.
Μετά το τέλος της επίσημης επίσκεψης, οι Βασιλείς πήγαν σιδηροδρομικώς στην Φλωρεντία για να περάσουν μερικές μέρες στην Villa Sparta. Στον σταθμό τους υποδέχθηκαν οι αδερφές του Βασιλιά και οι κόρες τους.
Τις μέρες του 1959 που πέρασαν μαζί στην Villa Sparta, ξανάζησαν ευτυχισμένες, αξέχαστες στιγμές από το παρελθόν, και απόλαυσαν τον εκλεπτυσμένο τρόπο φιλοξενίας της Ελένης. Ο Παύλος σίγουρα αγκάλιασε με το βλέμμα του πολλές φορές και με συγκίνηση, τόσο την επιβλητική μορφή του πατέρα του, όσο και την γεμάτη καλοσύνη μορφή της γιαγιάς του μέσα από τα δύο πορτραίτα του Laszlo. Τα ξαναείδε; Παρ’ όλο που έφυγε από την ζωή πέντε χρόνια αργότερα, τα τελευταία χρόνια δεν έκανε πολλά ιδιωτικά ταξίδια στο εξωτερικό, και πιθανόν να μην επέστρεψε ξανά στην Φλωρεντία.
Πρώτες μέρες του 1968, και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος αφήνει για ένα εικοσιτετράωρο την βαριά ατμόσφαιρα της ζωής στην Ρώμη, το εχθρικό περιβάλλον της Ελληνικής Πρεσβείας, τις αγωνιώδεις διαβουλέψεις με παράγοντες από την Αθήνα, για να βρει καταφύγιο στης Βασίλισσας Ελένης στην Φλωρεντία. Είναι κανονισμένο να έρθει και ο Βασιλιάς Μιχαήλ από την Ελβετία. Δεν μπορεί, η θεία Ελένη έχει ζήσει όλες τις περιπέτειες της Δυναστείας, την δολοφονία του παππού της, τις εξορίες του πατέρα της, τις τρικυμιώδεις βασιλείες και των τριών αδερφών της, κάτι θα ξέρει να συμβουλέψει. Και ο εξάδερφος Μιχαήλ έχει βασιλέψει κι αυτός σε τόσο άσχημες συνθήκες, κάτω από δεξιούς δικτάτορες και κάτω από κομμουνιστές πράκτορες της Μόσχας, έχει τόση πείρα, τι έχει να προτείνει;
Το χαμογελαστό κοριτσάκι αριστερά είναι η Σοφία που γεννήθηκε στο Τατόϊ. Πίσω της η Ιρίνα. Δίπλα στον Κωνσταντίνο η θεία του Ελένη, μετά ο Μιχαήλ, η Μαργαρίτα και τελευταία δεξιά η άλλη θεία, η Ειρήνη, δούκισσα της Αόστης.
Στη Villa Sparta συζητήθηκαν και αναλύθηκαν όλα, έγιναν πολλές προτάσεις, κάτω από το πορτραίτο του παππού που πέθανε εξόριστος στο Παλέρμο, κάτω από το πορτραίτο της προγιαγιάς που πέθανε εξόριστη στη Ρώμη, με την θεία που ζει εξόριστη στην Φλωρεντία, με τον εξάδερφο που ζει εξόριστος στην Γενεύη! Ο Κωνσταντίνος ίσως έχει καταλάβει τι τον περιμένει πλέον, αυτός που «δεν μπορεί να διανοηθεί τη ζωή μακριά από την Ελλάδα»!
21 Μαΐου 1970. Οι εξόριστοι της Ρώμης έχουν έρθει στη Φλωρεντία για να γιορτάσουν την ονομαστική γιορτή του Βασιλιά στην Villa Sparta με την θεία Ελένη και την θεία Ειρήνη που είναι τις μέρες εκείνες μαζί τους από την γειτονική δική της Villa Cisterna. Ο επίτιμος πρόξενος της Ελλάδος στην Φλωρεντία είναι πάντα πιστός στον Βασιλιά του και τους υποδέχεται φιλόφρονα στο Προξενείο.
Στην φωτογραφία μας, Φρειδερίκη, Άννα-Μαρία, Ειρήνη, Κωνσταντίνος, Ειρήνη Αόστης, ο πρόξενος, Ελένη Ρουμανίας.
Μπορούσε τότε ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος να φανταστεί ότι τα δύο υπέροχα πορτραίτα του Κωνσταντίνου και της Όλγας, που θαύμαζε στο σπίτι της θείας του, κάποια μέρα θα ήταν στο δικό του σπίτι; Η Βασίλισσα Ελένη πέθανε τον Νοέμβριο του 1982. Λίγο μετά τον θάνατό της, τα δυο πορτραίτα μετακόμισαν στο σπιτι του βασιλικού ζεύγους στο Hampstead του Λονδίνου. Για τριάντα χρόνια, η οικογένεια μεγάλωσε, χάρηκε, λυπήθηκε, έζησε κάτω από το προστατευτικό βλέμμα του στρατηλάτη Κωνσταντίνου και της άγιας μητέρας του. Κανένας δεν είχε προλάβει να τους γνωρίσει, με το πέρασμα των χρόνων όμως τα πρόσωπα αυτά έγιναν οικεία και αγαπητά σε όλους.
Δεκέμβριος 2000. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και η Βασίλισσα Άννα-Μαρία ποζάρουν στο σαλόνι μπρος στο πορτραίτο της προγιαγιάς Βασίλισσας Όλγας. Είναι και οι δυο σε πένθος για την μητέρα της Άννας-Μαρίας, την Βασίλισσα Ίνγκριντ της Δανίας που είχε πεθάνει στις 7 Νοεμβρίου.
Το σπιτι στο Hampstead του Λονδίνου εκκενώθηκε στα 2013, τα αντικείμενά του αποθηκεύτηκαν και το σπίτι πουλήθηκε. Ο Κωνσταντίνος και η Άννα-Μαρία έχουν εγκατασταθεί πλέον οριστικά στην Ελλάδα. Περιμένουμε πότε και που θα δούμε και πάλι το ωραίο πορτραίτο της Βασίλισσας Όλγας από τον Laszlo!
Στο επόμενο άρθρο θα ασχοληθούμε με τα δυο πορτραίτα του Βασιλιά Γεωργίου Β’. Αυτό του ’14 κι αυτό του ’35.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
7. Περιοδικό ΕΙΚΟΝΕΣ, Τεύχη 188 και 189, Ιουνίου 1959.
Φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του κυρίου Παπακωνσταντίνου, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για μια ακόμη άριστη συνεργασία.
Share On Facebook
Tweet It
